urban f

bilgi edinme hakkı kanunu
kanun no. 4982 kabul tarihi : 9.10.2003
birinci bölüm
amaç, kapsam ve tanımlar
amaç
madde 1. — bu kanunun amacı; demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir.
kapsam
madde 2. — bu kanun; kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetlerinde uygulanır.
1.11.1984 tarihli ve 3071 sayılı dilekçe hakkının kullanılmasına dair kanun hükümleri saklıdır.
tanımlar
madde 3. — bu kanunda geçen;
a) kurum ve kuruluş: bu kanunun 2 nci maddesinde geçen ve kapsama dahil olan bilgi edinme başvurusu yapılacak bütün makam ve mercileri,
b) başvuru sahibi: bu kanun kapsamında bilgi edinme hakkını kullanarak kurum ve kuruluşlara başvuran gerçek ve tüzel kişileri,
c) bilgi: kurum ve kuruluşların sahip oldukları kayıtlarda yer alan bu kanun kapsamındaki her türlü veriyi,
d) belge: kurum ve kuruluşların sahip oldukları bu kanun kapsamındaki yazılı, basılı veya çoğaltılmış dosya, evrak, kitap, dergi, broşür, etüt, mektup, program, talimat, kroki, plân, film, fotoğraf, teyp ve video kaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her türlü bilgi, haber ve veri taşıyıcılarını,
e) bilgi veya belgeye erişim: istenen bilgi veya belgenin niteliğine göre, kurum ve kuruluşlarca, başvuru sahibine söz konusu bilgi veya belgenin bir kopyasının verilmesini, kopya verilmesinin mümkün olmadığı hâllerde, başvuru sahibinin bilgi veya belgenin aslını inceleyerek not almasına veya içeriğini görmesine veya işitmesine izin verilmesini,
f) kurul: bilgi edinme değerlendirme kurulunu,
ifade eder.
ikinci bölüm
bilgi edinme hakkı ve bilgi verme yükümlülüğü
bilgi edinme hakkı
madde 4. — herkes bilgi edinme hakkına sahiptir.
türkiye’de ikamet eden yabancılar ile türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, bu kanun hükümlerinden yararlanırlar.
türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerden doğan hak ve yükümlülükleri saklıdır.
bilgi verme yükümlülüğü
madde 5. — kurum ve kuruluşlar, bu kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlüdürler.
bu kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren diğer kanunların bu kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz.
üçüncü bölüm
bilgi edinme başvurusu
başvuru usulü
madde 6. — bilgi edinme başvurusu, başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, oturma yeri veya iş adresini, başvuru sahibi tüzel kişi ise tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzasını ve yetki belgesini içeren dilekçe ile istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum veya kuruluşa yapılır. bu başvuru, kişinin kimliğinin ve imzasının veya yazının kimden neşet ettiğinin tespitine yarayacak başka bilgilerin yasal olarak belirlenebilir olması kaydıyla elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla da yapılabilir.
dilekçede, istenen bilgi veya belgeler açıkça belirtilir.
istenecek bilgi veya belgenin niteliği
madde 7. — bilgi edinme başvurusu, başvurulan kurum ve kuruluşların ellerinde bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken bilgi veya belgelere ilişkin olmalıdır.
kurum ve kuruluşlar, ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap verebilirler.
istenen bilgi veya belge, başvurulan kurum ve kuruluştan başka bir yerde bulunuyorsa, başvuru dilekçesi bu kurum ve kuruluşa gönderilir ve durum ilgiliye yazılı olarak bildirilir.
yayımlanmış veya kamuya açıklanmış bilgi veya belgeler
madde 8. — kurum ve kuruluşlarca yayımlanmış veya yayın, broşür, ilân ve benzeri yollarla kamuya açıklanmış bilgi veya belgeler, bilgi edinme başvurularına konu olamaz. ancak, yayımlanmış veya kamuya açıklanmış bilgi veya belgelerin ne şekilde, ne zaman ve nerede yayımlandığı veya açıklandığı başvurana bildirilir.
gizli bilgileri ayırarak bilgi veya belge verme
madde 9. — istenen bilgi veya belgelerde, gizlilik dereceli veya açıklanması yasaklanan bilgiler ile açıklanabilir nitelikte olanlar birlikte bulunuyor ve bunlar birbirlerinden ayrılabiliyorsa, söz konusu bilgi veya belge, gizlilik dereceli veya açıklanması yasaklanan bilgiler çıkarıldıktan sonra başvuranın bilgisine sunulur. ayırma gerekçesi başvurana yazılı olarak bildirilir.
bilgi veya belgeye erişim
madde 10. — kurum ve kuruluşlar, başvuru sahibine istenen belgenin onaylı bir kopyasını verirler.
bilgi veya belgenin niteliği gereği kopyasının verilmesinin mümkün olmadığı veya kopya çıkarılmasının aslına zarar vereceği hâllerde, kurum ve kuruluşlar ilgilinin;
a) yazılı veya basılı belgeler için, söz konusu belgenin aslını incelemesi ve not alabilmesini,
b) ses kaydı şeklindeki bilgi veya belgelerde bunları dinleyebilmesini,
c) görüntü kaydı şeklindeki bilgi veya belgelerde bunları izleyebilmesini,
sağlarlar.
bilgi veya belgenin yukarıda belirtilenlerden farklı bir şekilde elde edilmesi mümkün ise, belgeye zarar vermemek koşuluyla bu olanak sağlanır.
başvurunun yapıldığı kurum ve kuruluş, erişimine olanak sağladığı bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden erişimin gerektirdiği maliyet tutarı kadar bir ücreti bütçeye gelir kaydedilmek üzere tahsil edebilir.
bilgi veya belgeye erişim süreleri
madde 11.— kurum ve kuruluşlar, başvuru üzerine istenen bilgi veya belgeye erişimi onbeş iş günü içinde sağlarlar. ancak istenen bilgi veya belgenin, başvurulan kurum ve kuruluş içindeki başka bir birimden sağlanması; başvuru ile ilgili olarak bir başka kurum ve kuruluşun görüşünün alınmasının gerekmesi veya başvuru içeriğinin birden fazla kurum ve kuruluşu ilgilendirmesi durumlarında bilgi veya belgeye erişim otuz iş günü içinde sağlanır. bu durumda, sürenin uzatılması ve bunun gerekçesi başvuru sahibine yazılı olarak ve onbeş iş günlük sürenin bitiminden önce bildirilir.
10 uncu maddede belirtilen bilgi veya belgelere erişim için gereken maliyet tutarının idare tarafından başvuru sahibine bildirilmesiyle onbeş iş günlük süre kesilir. başvuru sahibi onbeş iş günü içinde ücreti ödemezse talebinden vazgeçmiş sayılır.
başvuruların cevaplandırılması
madde 12. — kurum ve kuruluşlar, bilgi edinme başvurularıyla ilgili cevaplarını yazılı olarak veya elektronik ortamda başvuru sahibine bildirirler. başvurunun reddedilmesi hâlinde bu kararın gerekçesi ve buna karşı başvuru yolları belirtilir.
itiraz usulü
madde 13. — bilgi edinme istemi 16 ve 17 nci maddelerde öngörülen sebeplerle reddedilen başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce kararın tebliğinden itibaren onbeş gün içinde kurula itiraz edebilir. kurul, bu konudaki kararını otuz iş günü içinde verir. kurum ve kuruluşlar, kurulun istediği her türlü bilgi veya belgeyi onbeş iş günü içinde vermekle yükümlüdürler.
kurula itiraz, başvuru sahibinin idarî yargıya başvurma süresini durdurur.
bilgi edinme değerlendirme kurulu
madde 14. — bilgi edinme başvurusuyla ilgili yapılacak itirazlar üzerine, 16 ve 17 nci maddelerde öngörülen sebeplere dayanılarak verilen kararları incelemek ve kurum ve kuruluşlar için bilgi edinme hakkının kullanılmasına ilişkin olarak kararlar vermek üzere; bilgi edinme değerlendirme kurulu oluşturulmuştur.
kurul; birer üyesi yargıtay ve danıştay genel kurullarının kendi kurumları içinden önerecekleri ikişer aday, birer üyesi ceza hukuku, idare hukuku ve anayasa hukuku alanlarında profesör veya doçent unvanına sahip kişiler, bir üyesi türkiye barolar birliğinin baro başkanı seçilme yeterliliğine sahip kişiler içinden göstereceği iki aday, iki üyesi en az genel müdür düzeyinde görev yapmakta olanlar ve bir üyesi de adalet bakanının önerisi üzerine bu bakanlıkta idarî görevlerde çalışan hâkimler arasından bakanlar kurulunca seçilecek dokuz üyeden oluşur.
kurul üyeliğine önerilen adayların muvafakatları aranır.
kurul başkanı, kurul üyelerince kendi aralarından seçilir.
kurul, en az ayda bir defa veya ihtiyaç duyulduğu her zaman başkanın çağrısı üzerine toplanır.
kurul üyelerinin görev süreleri dört yıldır. görev süresi sona erenler yeniden seçilebilirler. görev süresi dolmadan görevinden ayrılan üyenin yerine aynı usule göre seçilen üye, yerine seçildiği üyenin görev süresini tamamlar. yeni seçilen kurul göreve başlayıncaya kadar önceki kurul görevine devam eder.
kurul üyelerine 10.2.1954 tarihli ve 6245 sayılı harcırah kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla fiilen görev yaptıkları her gün için uhdesinde kamu görevi bulunanlara (1000), uhdesinde kamu görevi bulunmayanlara ise (2000) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarda huzur hakkı ödenir. bu ödemelerde damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılmaz.
kurul, belirleyeceği konularda komisyonlar ve çalışma grupları kurabilir; ayrıca gerekli gördüğü takdirde, ilgili bakanlık ile diğer kurum ve kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin temsilcilerini bilgi almak üzere toplantılarına katılmaya davet edebilir.
kurulun sekretarya hizmetleri başbakanlık tarafından yerine getirilir.
kurulun görev ve çalışmalarına ilişkin esas ve usuller başbakanlıkça hazırlanarak yürürlüğe konulacak bir yönetmelikle düzenlenir.
dördüncü bölüm
bilgi edinme hakkının sınırları
yargı denetimi dışında kalan işlemler
madde 15. — yargı denetimi dışında kalan idarî işlemlerden kişinin çalışma hayatını ve mesleki onurunu etkileyecek nitelikte olanlar, bu kanun kapsamına dahildir. bu şekilde sağlanan bilgi edinme hakkı işlemin yargı denetimine açılması sonucunu doğurmaz.
devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler
madde 16. — açıklanması hâlinde devletin emniyetine, dış ilişkilerine, millî savunmasına ve millî güvenliğine açıkça zarar verecek ve niteliği itibarıyla devlet sırrı olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır.
ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler
madde 17. — açıklanması ya da zamanından önce açıklanması hâlinde, ülkenin ekonomik çıkarlarına zarar verecek veya haksız rekabet ve kazanca sebep olacak bilgi veya belgeler, bu kanun kapsamı dışındadır.
istihbarata ilişkin bilgi veya belgeler
madde 18. — sivil ve askerî istihbarat birimlerinin görev ve faaliyetlerine ilişkin bilgi veya belgeler, bu kanun kapsamı dışındadır.
ancak, bu bilgi ve belgeler kişilerin çalışma hayatını ve meslek onurunu etkileyecek nitelikte ise, istihbarata ilişkin bilgi ve belgeler bilgi edinme hakkı kapsamı içindedir.
idarî soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler
madde 19. — kurum ve kuruluşların yetkili birimlerince yürütülen idarî soruşturmalarla ilgili olup, açıklanması veya zamanından önce açıklanması hâlinde;
a) kişilerin özel hayatına açıkça haksız müdahale sonucunu doğuracak,
b) kişilerin veya soruşturmayı yürüten görevlilerin hayatını ya da güvenliğini tehlikeye sokacak,
c) soruşturmanın güvenliğini tehlikeye düşürecek,
d) gizli kalması gereken bilgi kaynağının açığa çıkmasına neden olacak veya soruşturma ile ilgili benzeri bilgi ve bilgi kaynaklarının temin edilmesini güçleştirecek,
bilgi veya belgeler, bu kanun kapsamı dışındadır.
adlî soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler
madde 20. — açıklanması veya zamanından önce açıklanması hâlinde;
a) suç işlenmesine yol açacak,
b) suçların önlenmesi ve soruşturulması ya da suçluların kanunî yollarla yakalanıp kovuşturulmasını tehlikeye düşürecek,
c) yargılama görevinin gereğince yerine getirilmesini engelleyecek,
d) hakkında dava açılmış bir kişinin adil yargılanma hakkını ihlâl edecek,
nitelikteki bilgi veya belgeler, bu kanun kapsamı dışındadır.
4.4.1929 tarihli ve 1412 sayılı ceza muhakemeleri usulü kanunu, 18.6.1927 tarihli ve 1086 sayılı hukuk usulü muhakemeleri kanunu, 6.1.1982 tarihli ve 2577 sayılı idari yargılama usulü kanunu ve diğer özel kanun hükümleri saklıdır.
özel hayatın gizliliği
madde 21. — kişinin izin verdiği hâller saklı kalmak üzere, özel hayatın gizliliği kapsamında, açıklanması hâlinde kişinin sağlık bilgileri ile özel ve aile hayatına, şeref ve haysiyetine, meslekî ve ekonomik değerlerine haksız müdahale oluşturacak bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır.
kamu yararının gerektirdiği hâllerde, kişisel bilgi veya belgeler, kurum ve kuruluşlar tarafından, ilgili kişiye en az yedi gün önceden haber verilerek yazılı rızası alınmak koşuluyla açıklanabilir.
haberleşmenin gizliliği
madde 22. — haberleşmenin gizliliği esasını ihlâl edecek bilgi veya belgeler, bu kanun kapsamı dışındadır.
ticarî sır
madde 23. — kanunlarda ticarî sır olarak nitelenen bilgi veya belgeler ile, kurum ve kuruluşlar tarafından gerçek veya tüzel kişilerden gizli kalması kaydıyla sağlanan ticarî ve malî bilgiler, bu kanun kapsamı dışındadır.
fikir ve sanat eserleri
madde 24. — fikir ve sanat eserlerine ilişkin olarak yapılacak bilgi edinme başvuruları hakkında ilgili kanun hükümleri uygulanır.
kurum içi düzenlemeler
madde 25. — kurum ve kuruluşların, kamuoyunu ilgilendirmeyen ve sadece kendi personeli ile kurum içi uygulamalarına ilişkin düzenlemeler hakkındaki bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkının kapsamı dışındadır. ancak, söz konusu düzenlemeden etkilenen kurum çalışanlarının bilgi edinme hakları saklıdır.
kurum içi görüş, bilgi notu ve tavsiyeler
madde 26. — kurum ve kuruluşların faaliyetlerini yürütmek üzere, elde ettikleri görüş, bilgi notu, teklif ve tavsiye niteliğindeki bilgi veya belgeler, kurum ve kuruluş tarafından aksi kararlaştırılmadıkça bilgi edinme hakkı kapsamındadır.
bilimsel, kültürel, istatistik, teknik, tıbbî, malî, hukukî ve benzeri uzmanlık alanlarında yasal olarak görüş verme yükümlülüğü bulunan kişi, birim ya da kurumların görüşleri, kurum ve kuruluşların alacakları kararlara esas teşkil etmesi kaydıyla bilgi edinme istemlerine açıktır.
tavsiye ve mütalaa talepleri
madde 27. — tavsiye ve mütalaa talepleri bu kanun kapsamı dışındadır.
gizliliği kaldırılan bilgi veya belgeler
madde 28. — gizliliği kaldırılmış olan bilgi veya belgeler, bu kanunda belirtilen diğer istisnalar kapsamına girmiyor ise, bilgi edinme başvurularına açık hâle gelir.
beşinci bölüm
çeşitli ve son hükümler
ceza hükümleri
madde 29. — bu kanunun uygulanmasında ihmâli, kusuru veya kastı bulunan memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında, işledikleri fiillerin genel hükümler çerçevesinde ceza kovuşturması gerektirmesi hususu saklı kalmak kaydıyla, tâbi oldukları mevzuatta yer alan disiplin cezaları uygulanır.
bu kanunla erişilen bilgi ve belgeler ticarî amaçla çoğaltılamaz ve kullanılamaz.
rapor düzenlenmesi
madde 30. — kurum ve kuruluşlar, bir önceki yıla ait olmak üzere;
a) kendilerine yapılan bilgi edinme başvurularının sayısını,
b) olumlu cevaplanarak bilgi veya belgelere erişim sağlanan başvuru sayısını,
c) reddedilen başvuru sayısı ve bunların dağılımını gösterir istatistik bilgileri,
d) gizli ya da sır niteliğindeki bilgiler çıkarılarak ya da bu nitelikteki bilgiler ayrılarak bilgi veya belgelere erişim sağlanan başvuru sayısını,
e) başvurunun reddedilmesi üzerine itiraz edilen başvuru sayısı ile bunların sonuçlarını,
gösterir bir rapor hazırlayarak, bu raporları her yıl şubat ayının sonuna kadar bilgi edinme değerlendirme kuruluna gönderirler. bağlı, ilgili ve ilişkili kamu kurum ve kuruluşları raporlarını bağlı, ilgili ya da ilişkili oldukları bakanlık vasıtasıyla iletirler. kurul, hazırlayacağı genel raporu, söz konusu kurum ve kuruluşların raporları ile birlikte her yıl nisan ayının sonuna kadar türkiye büyük millet meclisine gönderir. bu raporlar takip eden iki ay içinde türkiye büyük millet meclisi başkanlığınca kamuoyuna açıklanır.
yönetmelik
madde 31. — bu kanunun uygulanması ile ilgili esas ve usullerin belirlenmesine ilişkin yönetmelik, kanunun yayımını takip eden altı ay içinde başbakanlık tarafından hazırlanarak bakanlar kurulunca yürürlüğe konulur.
yürürlük
madde 32. — bu kanun yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra yürürlüğe girer.
yürütme
madde 33. — bu kanun hükümlerini bakanlar kurulu yürütür.

çok yüksek frekans (very high frequency).

ultra yüksek frekans (ultra high frequency).

tıpta uzmanlık sınavı kısaltması.

elektronik fon transferi kısaltması.

çukobirlik: çukurova pamuk tarım satış kooperatifleri birliği kısaltması.

cumhurbaşkanlığı senfoni orkestrası kısaltması.

doğu bloku ülkeleri karşılıklı ekonomik yardım konseyi (council for mutual economic asistance) kısaltması.

ticaretle uğraşan önemli kişiler (commercially important person) kısaltması.

taşıma ve sigorta bedeli ödenmiş olarak teslim.

maliyet-sigorta-navlun (cost, insurance, freight)
kısaltması.ithalat ihracat lojistik terimidir.

uluslararası sivil havacılık örgütü (civil aviation organization)kısaltması.

avrupa konseyi parlamenter meclisi (consultative assembly of european council) kısaltması.

verem aşısı (bacillus calmette guèrin) kısaltması.

atatürk kültür, dil ve tarih yüksek kurumu kısaltması.

"adı geçen eser " kısaltması.

güney avrupa müttefik hava kuvvetleri (allied air forces southern europe) kısaltması.

ünsüz harfler: ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir.

dilimizde yirmi bir ünsüz vardır. bunlar: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.

ünsüzler ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre iki gruba ayrılır:

1. ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere tonlu (yumuşak) ün­süzler adı verilir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.

2. ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere tonsuz (sert) ünsüzler denir: ç, f, h, k, p, s, ş, t.

kökeni türkçe olan kelimelerin so­nunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. ancak, anlam farkını belirtmek üzere ad, od, sac gibi birkaç kelimenin yazılışında buna uyulmaz: ad (isim), at (binek hayvanı); od (ateş), ot (bitki); sac (yassı demir), saç (kıl).

dilimizdeki hac, şad, yâd gibi birkaç örnek dışında, alıntı ke­limelerde tonsuzlaşma kuralına uyulmuştur: sebep (< sebeb), kitap
(< kitab), bent (< bend), cilt (< cild), bant (< band), etüt (< etüd), metot
(< metod), standart (< standard), ahenk (< aheng), hevenk (< aveng), renk (< reng). bu gibi alıntılar ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında kelime sonundaki tonsuz ünsüzler tonlulaşır: sebep / sebebi, kitap / kitabı, bent / bendi, cilt / cildi, etüt / etüdü, metot / metodu, ahenk / ahengi, hevenk / hevengi, renk / rengi.

uyari : bazı alıntı kelimelerde tonlulaşma (yumuşama) olmaz: ahlak / ahlakın, cumhuriyet / cumhuriyete, evrak / evrakı, hukuk / hukuku, ittifak / ittifaka, sepet / sepeti, tank / tankı, bank / bankı.

birden fazla heceli kelimelerin sonunda bulunan p, ç, t, k ünsüzleri ünlüyle başlayan bir ek aldığında tonlulaşarak b, c, d, ğ’ye dönü­şür: kelep / kelebi; ağaç / ağacı, kazanç / kazancı; geçit / geçidi, kanat / kanadı; başak / başağı, bıçak / bıçağı, çocuk / çocuğu, dudak / dudağı, durak / durağı, uzak / uzağı.

tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, ç, t, k ünsüzleri ise iki ünlü arasında çoğunlukla korunur: ak / akı; at / atı; ek / eki; et / eti; göç / göçü; ip / ipi; kaç / kaçıncı; kök / kökü; ok / oku; ot / otu; saç / saçı; sap / sapı; suç / suçu; süt / sütü; üç / üçü. ancak, tek heceli olduğu hâlde sonundaki ünsüzü tonlulaşan kelimeler de vardır: but / budu, dip / dibi, gök / göğü, kap / kabı, kurt / kurdu, uç / ucu, yurt / yurdu.

ikinci hecesinde dar ünlü bulunan iki heceli kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerindeki dar ünlüler genellikle düşer: ağız / ağzı, alın / alnı, bağır / bağra, bağrım, beniz / benzi, beyin / beynimiz, boyun / boynu, böğür / böğrüm, burun / burnu, geniz / genzi, göğüs / göğsün, gönül / gönlünüz, karın / karnı, oğul / oğlu; çevir- / çevril-, devir- / devril-.

ünlü daralması (a - ı, e – i)

türkçede a, e ünlüsü ile biten fiillerin şimdiki zaman çekiminde, söyleyiş ve yazılışta da a ünlüleri ı, u; e ünlüleri i, ü olur: başlıyor, kanı­yor, oynuyor, doymuyor; izliyor, diyor, gelmiyor, gözlüyor.

birden çok heceli ve a, e ünlüleri ile biten fiiller, ünlüyle başlayan ek aldıklarında bu fiillerdeki a, e ünlülerinde söyleyişte yaygın bir daralma (ı ve i’ye dönme) eğilimi görülür. ancak, söyleyişteki ı, i ünlüleri yazıya geçirilmez: başlayan, yaşayacak, atlayarak, saklayalı, atmayalım, gelmeyen, izlemeyecek, gitmeyerek, gizleyeli, besleyelim.

buna karşılık tek heceli olan demek ve yemek fiillerinde, söyleyişteki i ünlüsü yazıya da geçirilir: diyen, diyerek, diyecek, diyelim, diye; yiyen, yi­yerek, yiyecek, yiyelim, yiye, yiyince, yiyip. ancak deyince, deyip sözlerindeki e yazı­lışta korunur.