türk sinema tarihi

türkiye’de ilk film gösterimi, bertrand adlı bir fransızın ii.abdülhamit zamanında, 1896’da, saray’da yaptığı gösterimler ile başlamıştır. daha sonraları fransız firması pathe’nin temsilcisi romanya uyruklu sigmund weinberg’in yardımlarıyla beyoğlu yakınlarında halka film gösterilmiştir. bu filmler genellikle kısa metrajlı belge ve güldürü filmleriydiler. weinberg, halkın sinemaya gösterdiği ilgiden dolayı, 1908’de, türkiye’deki ilk sinema olan pathe sineması’nı yaptırmıştır.
ilk türk sinema gösterimi cevat boyer ile murat bey’in şehzadebaşı’ nda 19 mart 1908 de başlattığı gösterimdir.
daha sonraları şakir seden ile fuat uzkinay, türk sinemasının açılışını 6 temmuz 1910’da gerçekleştirirler.
birinci dünya savaşı’nda yedek subay olan fuat uzkinay, 14 kasım 1914’te türk sinema tarihinin ilk belgesel filmini çeker. “ ayastefanos’taki rus abidesinin yıkılışı” adı verilen belgesel film 150 metre uzunluğunda ve itü arşivindedir. daha sonra, ordu sinema dairesi başkanlığı’na getirilen fuat uzkinay, konulu türk film çekimlerini de 1918’den sonra yürütmüştür.
istiklal harbi yıllarında birkaç senaryolu film yapılmışsa da türk sineması muhsin ertuğrul ve kemal film ile firmalaşır.
ateşten gömlek
leblebici horhor
kız kulesinde bir facia
sözde kızlar
ankara postası
karım beni aldatırsa
fena yol
aysel bataklı damın kızı
faruk kenç ile bilimsel bir tarz geliştiren türk sineması “yılmaz ali ve dertli pınar”filmleri ile yeni bir aşama kaydeder.
baha gelenbevi’nin “deniz kızı ” adlı filmi ile şadan kamil’in filmleri, türk tiyatrosunu sinema ile birleştirir.
1934’ten sonra vedat örfi bengü’nün mısır’a giderek bu ülke sinemasının ilk örneklerini vermesi, bizde de melodramın yerleşmesinde etkili olmuştur. türk sinema izleyicisinin beğenisi melodrama dönük olduğundan, yönetmenler de hızla mısır filmlerinin uyarlamalarını çekmeye başlamışlardır.
muhsin ertuğrul’un yönettiği "allah’ın cenneti" adlı filmi türünün en iyi aşk melodramıdır ve sonraki yıllarda bol bol karşılaşacağımız şarkıcı melodramlarının ilk örneğini oluşturur.
1950’li yıllardan sonra, türk sinemasında "tiyatrocular dönemi" nden kademe kademe "sinemacılar dönemi" ne geçiş yaşanmıştır. bu yıllarda sinemaya toplumsal konuların yanında ağırlıklı olarak melodramlar yer alır.
1960’lı yıllarda sinemaya, melodram formuna bağlı, çocuk kahramanların rol aldığı "sezercik", "ömercik", "ayşecik" filmleri eklenmiştir.
arabesk tarzın temellerinin atıldığı fakirlik, sakatlık, karşılıksız aşklar, kader kurbanları vb. dramatik türk ekolünü yaratmış ve senaryolar aynı üslup ve konuları yıllarca işlemişlerdir.
kısa zamanda ticari kaygılar sinemasal öğelerin önünü kesmiş, aynı tür filmlerde aynı oyuncular kamera karşısına geçmiştir. hatta aynı senaryolar, dönemin gözde oyuncularıyla defalarca yinelenmiştir.

faruk kenç

dertli pınar - 1943
hayatımı mahveden kadın - 1955
kaybolan gençlik - 1955
ömer lütfi akad

vurun kahpeye - 1949
öldüren şehir - 1954
kardeş kurşunu - 1955
beyaz mendil - 1955
meçhul kadın - 1955
kalbimin şarkısı - 1955
meyhanecinin kızı - 1958
yalnızlar rıhtımı - 1959
vesikalı yârim - 1968
kader böyle istedi - 1968
seninle ölmek istiyorum - 1969
rüya gibi - 1971
bir teselli ver - 1971
mahşere kadar - 1971
vahşi çiçek - 1971
esir hayat - 1974

muhsin ertuğrul

istanbul`da bir facia-i aşk - 1922
istanbul sokaklarında - 1931
aysel bataklı damın kızı - 1934
allah`ın cenneti - 1939
şehvet kurbanı - 1940
kahveci güzeli - 1941
halıcı kız - 1953

muharrem gürses

zeynep`in gözyaşları - 1952
ihtiras kurbanları - 1953
günah kadını - 1953
bir şoförün hayatı - 1954
gülmeyen yüzler - 1955
sazlı damın kahpesi - 1956
yayla güzeli - 1956
yetimler ahı - 1956
günah köprüsü - 1956
öldürdüğüm sevgili - 1956
yavrularımın katili - 1957
allah korkusu - 1958
bana gönül bağlama - 1958
yavrum için - 1958
sokak şarkıcısı - 1959
şehvet uçurumu - 1959
baharın gülleri açtı - 1961
gönlüm yaralı - 1961
sokak kedisi - 1969

metin erksan

ölmüş bir kadının evrak-ı metrukes - 1956
hicran yarası - 1959
sevmek zamanı - 1965
ölmeyen aşk - 1966
ayrılsak da beraberiz - 1967
sevenler ölmez - 1970
feride - 1971
hicran - 1971
makber - 1971
sensiz yaşayamam - 1977

memduh ün

yetim yavrular - 1955
çoban kızı - 1958
üç arkadaş - 1958
kırık çanaklar - 1960
güneş doğmasın - 1961
boş yuva - 1961
akasyalar açarken - 1962
ağaçlar ayakta ölür - 1964
namusum için - 1965
vahşi sevda - 1966
son gece - 1967
yaprak dökümü - 1967
ilk ve son - 1968
gönülden yaralılar - 1973
birtanem - 1977
cevriyem - 1978

halit refiğ

yasak aşk - 1961
gurbet kuşları - 1964
canım sana feda - 1965
kırık hayatlar - 1965
aşk fırtınası - 1972

ertem eğilmez

senede bir gün - 1965
seni seviyorum - 1966
seni bekleyeceğim - 1966
ölünceye kadar - 1967
yaşlı gözler - 1967
sevemez kimse seni - 1968
kalbimin efendisi - 1970
son hıçkırık - 1971
yalancı yarim - 1973

ertem göreç

kanlı sevda - 1960
ayrılan yollar - 1964
acı günler - 1967
affet beni - 1967
düşman aşıklar - 1967
kanlı hayat - 1967
alnımın kara yazısı - 1968
aşkım günahımdır - 1968
sabahsız geceler - 1968
son hatıra - 1968
son vurgun - 1968
şafak sökmesin - 1968
sahipsizler - 1974
sevmek - 1974
analar ölmez - 1976

ülkü erakalin

bütün suçumuz sevmek - 1963
çalınan aşk - 1963
gecelerin kadını - 1964
gözleri ömre bedel - 1964
dağ çiçeği - 1965
dudaktan kalbe - 1965
hayatımın kadını - 1965
ölüme kadar - 1965
veda busesi - 1965
yabancı olduk şimdi - 1965
yıldızların altında - 1965
ayrılık şarkısı - 1966
ömrümce ağladım - 1967
kadın severse - 1968
ölmüş bir kadının mektupları - 1969
beklenen şarkı - 1971
elbet bir gün buluşacağız - 1973
silemezler gönlümden - 1974
ben sana mecburum - 1976
aldırma gönül - 1978

talat artemel

sonsuz acı - 1946
sönen rüya - 1948

mehmet aslan

bir gönül oyunu - 1965
şoför parçası - 1967
yaralı kuş - 1967
agora meyhanesi - 1968
bin defa ölürüm - 1969
bir şarkısın sen - 1969
kıskanırım seni - 1970
allı turnam - 1971
aşka susayanlar - 1972
tanrım beni baştan yarat - 1974
aşk mahkumları - 1976

cüneyt arkin

sevgili oğlum - 1977
küsküm çiçek - 1979
üç sevgili - 1979
rüzgâr - 1980

natuk baytan

aşkların en güzeli - 1964
affedilmeyen günah - 1965
sırtımdaki bıçak - 1965
ömür boyu - 1969
acı yudum - 1972
yuvasız kuşlar - 1978
son sabah - 1978

vedat örfi bengü

günahım - 1948
sızlayan kalp - 1948
kapanan gözler - 1950
allah`tan bul - 1952

mehmet dinler

aşkınla divaneyim - 1967
kara duvaklı gelin - 1967
yarın çok geç olacak - 1967
ağla gözlerim - 1968
sana dönmeyeceğim - 1969
sonbahar rüzgârları - 1969
tatlı sevgilim - 1969
hayatım senindir - 1971
solan bir yaprak gibi - 1971
unutama beni - 1974

süreyya duru

aşk ve intikam - 1965
sevgim ve gururum - 1965
ömrümce unutamadım - 1971

orhan elmas

hayatım sana feda - 1959
bir yaz yağmuru - 1960
bir bahar akşamı - 1961
yalnızlar için - 1962
içimdeki alev - 1966
adını anmayacağım - 1971
yağmur - 1971
feryat - 1972
kara sevda - 1973
sensiz yaşanmaz - 1974
bitmeyen şarkı - 1976
aşkın gözyaşları - 1978

sirri gültekin

son şarkı - 1954
dertli gönül - 1957
son nefes - 1958
ağlama sevgilim - 1962
aşk güzeldir - 1962
fakir bir kız sevdim - 1966
bir annenin gözyaşları - 1967
yıkılan gurur - 1967

seyfi havaeri

damga - 1948
gönülden yaralılar - 1949
sabahsız geceler - 1952
sevda sahilleri - 1955
izdırap kasırgası - 1955
acı sevda - 1958
gönülden ağlayanlar - 1958
bir yavrunun gözyaşları - 1960

türker inanoğlu

senden ayrı yaşayamam - 1960
şafakta buluşalım - 1961
kalp yarası - 1961
belki bir sabah geleceksin - 1962
acı tesadüf - 1966
bar kızı - 1966
ayrılık saati - 1967
arkadaşımın aşkısın - 1968
aşka tövbe - 1968
benim de kalbim var - 1968
son mektup - 1969
fadime cambazhane gülü - 1970

remzi jöntürk

göklerdeki sevgili - 1966
yaralı kalp - 1969
safa önal
inleyen nağmeler - 1969
ağlayan melek - 1970
buğulu gözler - 1970
ölünceye kadar - 1970
bir genç kızın romanı - 1971

oksal pekmezoğlu

aşkım ve günahım - 1963
nemli gözler - 1967
çingene güzeli - 1968
sevilmek istiyorum - 1973
sevda yolcusu - 1973
arabacının aşkı - 1976
beyaz kuş - 1977

nevzat pesen

aşk rüzgârı - 1960
çamsakızı - 1962
ikimize bir dünya - 1962
meyhane gülü - 1966

duygu sağiroğlu

bitmeyen yol - 1965
ben öldükçe yaşarım - 1966
her zaman kalbimdesin - 1967
seni affedemem - 1967
yanık kalpler - 1967

hulki saner

sevmek günah mı? - 1958
aşk rüyası - 1959
gece kuşu - 1960
bir demet yasemen - 1961
yavru kuş - 1961

osman seden

intikam alevi - 1956
sönen yıldız - 1956
berduş - 1957
kırık plak - 1959
aşktan da üstün - 1960
iki aşk arasında - 1961
elveda sevgilim - 1965
seven kadın unutmaz - 1965
akşam güneşi - 1966
çalıkuşu - 1966
hicran gecesi - 1968

www.artliveon.com

(bkz: yeşilçam)

1914

1908 yillarindan baslayarak çesitli kentlerde halka açilan sinema salonlari, gösterilerini yabanci uyruklu ve türkiye`de ki azinliklarin egemenliginde sürdürürken devreye cevat boyer`le murat bey`ler girer. ve sehzadebasi`nda milli sinema adi verilen "ilk türk sinemasi" açilir (19 mart). ardindan, istanbul sultanisi`nde film gösterileri düzenleyen sakir seden`le fuat uzkinay, sirkeci`de lokantacilik yapan ali efendi`yi (öztuna) ikna ederek ikinci türk sinemasinin açilmasini saglarlar (6 temmuz). ve sinemaya ali efendi adi verilir. çünkü ali efendi, bu kurulusun asil büyük hissedarlari olup, sakir ve kemal seden kardeslerin de amcalaridir.

i.dünya savasi`nin basladigi günlerde yedek subayligini yapan fuat uzkinay, türk sinema tarihinin ilk filmini çeker. ayastefanos`taki rus abidesinin yikilisi adini tasiyan ve tarihi anisi olan bu film, 150 metre uzunlugunda bir belgeseldir. ve iste 14 kasim 1914`le türk sinemasinin gerçek dogum tarihi gerçeklesir.

bir yil sonra (1915) harbiye naziri enver pasa`nin emriyle merkez ordu sinema dairesi kurulunca, türkiye`de sinemayi tanitma konusunda büyük katkilari olan sigmund weinberg de bu kurumun basina getirilir. yardimcisi da fuat uzkinay`dir. weinberg, savasla ilgili ve türkiye`yi ziyarete gelen imparatorlarin gezi belgesellerini çekerken, bu ara enver pasa`yi ikna edip öykülü uzun film denemesine de girisecekti.

dönemin en çok tutulan tiyatro oyunu leblebici horhor`u çekmeye basladiktan bir süre sonra, oyuncularindan birinin ölmesiyle film yarim kaldi. ikinci öykülü filmi olan himmet aganin izdivaci`nin ise oyunculari çanakkale savasi nedeniyle askere alininca, bu denemesi de ilkinin akibetine ugradi. ancak, ordu sinema dairesi baskanligi`na getirilen fuat uzkinay, yarim kalan himmet aganin izdivaci`ni savastan sonra (1918) tamamladi.

1917

müdafaa-i milliye cemiyeti, sinemanin ilk yillarindaki askeri nitelik tasiyan ikinci kurulusuydu. belge filmi yönetmeni olarak kurumun basina getirilen fuat uzkinay bu yönde çalismalarini sürdürürken cemiyet, ilk kez öykülü filmlere de el atar. ve öykülü filmlerin çekimi, o yillarda 20 yaslarinda bir gazeteci olan sedat simavi`nin çabalariyla gerçeklesir. genç simavi`nin yönetmenligini yaptigi pençe`yle casus, türk sinemasinda yarim kalmadan çekilen ilk öykülü filmlerdir

1919

bu yil yalnizca iki öykülü film çekildi. mürebbiye ile binnaz. her iki filmin yönetmeni, türk tiyatrosunun kurulusunda büyük katkilari olan 62 yasindaki ahmet fehim`di. ve oyunculari da rasit riza samako, behzat butak, hüseyin kemal gürmen gibi tiyatro sanatçilarindan olusuyordu. kadin oyunculari ise mm. kalitea, eliza binemeciyan ve bayzar fasulyeciyan`di.

1921

dönemin ün yapmis güldürü sanatçisi olan tiyatrocu sadi fikret karagözoglu, bican efendi vekilharç adli 22 dakikalik kisa filmiyle türk sinemasinda ilk güldürü tipini yaratir. bican efendi mektep hocasi ve bican efendinin rüyasi ise giderek bir diziyi olusturur. bu, konulu üç kisa filmin yönetmen ve bas oyuncusu ise karagözoglu`dur.

ali efendi, yegenleri sakir ve kemal seden kardeslerle yeni bir "aile ortakligi" girisiminde bulunup, "sinema isçileri sirketi"ni kurarlar. yabanci filmleri yurda ithal etmek amaciyla kurulan sirket, çalismalarini 1928`li yillara kadar sürdürür.

1922

1916 yilindan beri almanya`da oyuncu ve yönetmen olarak film çalismalarini sürdüren tiyatrocu muhsin ertugrul`un yurda dönüsü ve ilk özel yapimevi olan kemal film sirketinin kurulusuyla türk sinemasinda yeni bir dönem baslar. kemal film sirketini ve eyüp`teki feshane fabrikasi`nin bir bölümünde (dikimevi atölyesi) kemal film stüdyosu`nu kuran kemal ve sakir seden kardeslerdir. sinema ile ilgili ilk deneyimlerini yurt disinda gerçeklestiren muhsin ertugrul; kemal ve sakir seden kardeslerle yaptigi isbirligi sonucu bu özel yapimevi adina iki film çeker; istanbul`da bir facia-i ask (sisli güzeli mediha hanimin facia-i katli) ve bogaziçi esrari (nur baba). ikincisi olayli bir filmdir. yakup kadri karaosmanoglu`nun romanindan sinemaya uyarlanan nur baba`nin çekimi sirasinda bektasiler, film setini basarlar. olaylar çikar. bektasiler filmin aleyhlerine çekildigi yaniltmacasiyla kiskirtilmislardir. ancak polisin olaya el koymasi sonucunda çalismalara devam edilir.

1923

muhsin ertugrul, tek adam olarak türk sinemasinda kurdugu egemenliginin baslangiç yillarindadir. ve birbiri ardina üç film çeker. ilki halide edip adivar`dan uyarladigi atesten gömlek`tir. kurtulus savasi`ni konu alan bir ilk filmdir. türk sinemasi adina bir diger özelligi de atesten gömlek`te ilk kez türk kadinlarinin oynamasidir. ve böylece cumhuriyet`in ilaninin (1923) müslüman türk kadinlarina çalisma özgürlügü tanimasi sonucu, bedia muvahhit ve neyyire neyir`le yeni bir dönem açilir. leblebici horhor ve kiz kulesinde bir facia, ertugrul`un 1923 yilinda çevirdigi diger iki filmdir.

1924

muhsin ertugrul, bu kez bir filmle yetinir. peyami safa`nin ayni ismi tasiyan romanindan uyarladigi sözde kizlar`i çektikten bir yil sonra (1925) rusya`ya gidip film çalismalarina orada devam eder.

1928

1924 yilinda sinema isletmeciligine baslayan ipekçe kardesler, bu kez film yapimi için bir sirket kurarlar. adi ipek film olan kurum, türk sinemasinin ikinci özel yapimevidir. yurtdisindan dönen muhsin ertugrul, bu yeni sirketin ilk filmi olan ankara postasi`nin çekimine baslarsa da, filmi bazi nedenlerle ancak bir yil sonra (1929) bitirir. ayni yil çekime basladigi kaçakçilar`a geçirdikleri bir kaza sonucu oyunculardan birinin hayatini yitirmesiyle ara verilir. ve film de gene ertesi yil (1929) tamamlanir

1931

muhsin ertugrul`un istanbul sokaklarinda adli filmi, türk sinemasinin ilk ortak yapimidir (türk-misir-yunan). semiha berksoy, talat artemel, i. galip arcan gibi türk oyuncularin yani sira misirli azize emir, yunanli gavrilides`in basrollerini paylastigi filmin seslendirme (dublaj) islemi paris`teki espinay stüdyolarinda yapilir. bu nedenle istanbul sokaklarinda ilk film sayilir. yani sessiz çekilip sonradan dublaj sistemiyle seslendirilmistir.

1932

dâr-ül-bedayi (tiyatrocular) oyuncularindan (atif kaptan, ferdi tayfur, mahmut morali, hadi ün, hazim körmükçü, sait köknar, ercüment behzat lav) egemen oldugu dönemde ve bu oyuncularla çekilen bir millet uyaniyor muhsin ertugrul`un en önemli filmi kabul edildigi gibi, türk sinema tarihimizin de ilk yüz aki filmlerimizden biridir. ve ilk kez bir oyuncu halk içinde ünlenip öne çikar. bu oyuncu yahya kaptan rolüyle atif kaptan`dir. ertugrul, kaçakçilar`la çalismalarini sürdürürken, ipek film sirketi de nisantasi`nda ilk sesli stüdyoyu kurup islemlere baslar. bu yil, ilk sekliyle hazirlanan sinema filmlerinin kontrolü hakkinda talimatname`de yürürlüktedir.

1933

4 uzun, 3 kisa öykülü film çekildi. güldürüler, vodviller ve operet türü filmlerin yilidir. muhsin ertugrul, karim beni aldatirsa ve fena yol adli filmlerini gerçeklestirir. fena yol, türk sinemasinin ikinci ortak yapimidir (türk-yunan). bu ara ertugrul; mümtaz osman takma (müstear) adiyla senaryo çalismalari yapan nâzim hikmet`le (ran) birlikte cici berber`i yönetir. nâzim hikmet`in kisa öykülü film çalismasi dügün gecesi/ kanli nigâr`dan sonra dâr-ül-bedayi oyuncularindan hazim körmükçü`de yeni karagöz`le yönetmenligi dener.