aylak adam

geç de olsa, tavsiye üzerine okuyup çok beğendiğim kitaptır. edebiyat yapmadan, süslü kelime oyunlarına muhtaç olmadan da güzel bir kitap yazılabileceğinin örneklerinden biri. bu güzel tavsiyesi için nickten yana sansım yok a ayrıca teşekkür ederim.

hemen hemen 32 yaşımdan beri kitap okurken yaptığım bir alışkanlığım var; beğendiğim, unutmak istemediğim cümlelerin altını çiziyorum ya da yuvarlak içine alıyorum. daha sonra kitabı özlediğimde geri dönüp sadece o işaretlediğim yerleri okuyorum. böylece geri kalan yerleri - ki oraları çoktan unutmuş oluyorum - baştan, kendi istediğim gibi yazabiliyorum; ama işaretli, unutmak istemediğim yerler kalıcılığını koruyabiliyor. spoiler içinde okuyacağınız yerler o işaretli kısımlardır.


-------------------------------- (bkz: spoiler) --------------------------------

# kış / 1

yoksa her şey ben olmadığım zaman, benim olmadığım yerlerde mi oluyordu?

# kış / 6

bu gece insanların hindi yemesi gerekir. bulamayanlar üzülür. yılbaşı hindisi... ooooo! eğlenmek de zorunludur bu gece. sinemalar, tiyatrolar, barlar doludur. evlerde toplantılar vardır. küçük bir toplantı demişti avukat. göz kırpmıştı. ’ neydi o yılbaşı gecesi donattığımız masa. şu mehmet bey ne şakacı adam. kırdı geçirdi bizi. ama karısı... sorma kardeş. ’ küçük kumarlarınız vardır. on kuruşluk tombalalar. şimdi kim bilir kaç evde, kim bilir kaç kadının ’ aman ayol, bu ne kötü şans böyle ’ sözüne karşılık kim bilir kaç erkek ’ üzülmeyin; kumarda kaybeden aşkta kazanır. ’ diyordur. kim bilir kaç erkek de acele edip bu sözü ondan önce söyleyemediler diye onu kıskanıyordur. biliyorum sizi. küçük sürtünmelerle yetinirsiniz. büyüklerinden korkarsınız. akşamları elinizde paketlerle dönersiniz. sizi bekleyenler vardır. rahatsınız. hem ne kolay rahatlıyorsunuz. içinizde boşluklar yok.

# ilkyaz / 7

+ pintilik etme sakın. istakoz ister misin? dedi.

- ah, hep senin zengin olduğunu unutuyorum.

+ zengin değilim ben. paralıyım.

- farkı var mı?

+ çok!

.
.
.

’ çünkü yardım etmiyorum sana, ’ diyecekti, demedi. ’ soyunurken, babanın duyunca, nasıl şaşıracağını, başkalarının neler diyeceğini düşündün. şimdi seni kucaklayıp yatağa yıksam, öpe okşaya etini kışkırtsam, kulağına benden duymak istediklerini söyleyip seni kandırsam her şeyi yeniden unutursun. istemiyorum böylesini. yarım bardak şarap içirdim diye nasıl içimi yedim görmedin mi? bu mavi boşlukta etimiz bile sonuna dek sevişemiyor. çünkü bu ses geçmez, ışık sısmaz odada bile başkaları bizimle birlik. ama bir gün babanı, başkalarını kovup geleceksin. o zaman keskin ışıkta soyunup açık pencerede sevişeceğiz. acelem yok benim, biliyorsun. ’ kucağındaki saçları öptü.

# yaz / 7

odanın kapısını açtı. onun saçlarında tanıdığı bu belli belirsiz kokudan bugün ayrılacaktı. masadaki kitapların yanında kara kaplı bir defter duruyordu. yapraklarını karıştırınca şaşırdı. günlüğü olduğunu bilmiyordu. güldü. yalnız liseli kızlarla büyük yazarların günlük tuttuğunu sanırdı. kendi adının geçtiği bir yerden okumağa başladı. semra’ dan bahsediliyordu. ’ bak sen! demek ben onunla dopdolu otururken o, semra’ yı kolluyormuş. pencerede onun yüzünü neden gördüğünü şimdi anlıyorum. demek o zamana dönüş de yararsız. işte hep bu. değişen yok. ’ temmuz 23’ ün yanına yalnız iki kelime yazılmıştı: ’ onu seviyorum. ’ buna da inanmadı. ’ yalan! beni sevseydin o günün 23 temmuz olduğunu bilmezdin. ’

# güz / 3

- ya içmediğin zamanlar?

+ o zaman ararım.

- hep arayacaksın sen. ya resim, ya kitap...

+ tutamak sorunu. insanın bir tutamağı olmalı.

- anlamadım.

+ tutamak sorunu dedim. dünyada hepimiz sallantılı, korkuluksuz bir köprüde yürür gibiyiz. tutunacak bir şey olmadı mı insan yuvarlanır. tramvaydaki tutamaklar gibi. uzanır tutunurlar. kimi zenginliğine tutunur; kimi müdürlüğüne; kimi işine, sanatına. çocuklarına tutunanlar vardır. herkes kendi tutamağının en iyi, en yüksek olduğunu sanır. gülünçlüğünü fark etmez. kağızman köylerinden birinde bir çift öküzüne tutunan bir adam tanıdım. öküzleri besiliydi, pırıl pırıldı. herkesin, ’ - veli ağa’ nın öküzleri gibi öküz, yoktur. ’ demesini isterdi. daha gülünçleri de vardır. ben, toplumdaki değerlerin ikiyüzlülüğünü, sahteliğini, gülünçlüğünü göreli beri, gülünç olmayan tek tutamağı arıyorum; gerçek sevgiyi! bir kadın. birbirimize yeteceğimizi, benimle birlik düşünen, duyan, seven bir kadın!

-------------------------------- (bkz: spoiler) --------------------------------

yusuf atılgan’ın türk edebiyatının başyapıtlarından olan romanı. roman hakkında fazla söze gerek yok...
ben okurken gördüğüm bir farklılığa vurgu yapmak istiyorum: roman inanılmaz komik... yusuf atılgan anlaşılan nüktedan bir adammış. öyle ilginç olaylar var ki, kopuyorum bazen... örnek mi: (ancak hemen belirteyim bu size şu an için pek de komik gelmeyebilir..oysa yazar bunu romanına öyle bir yerleştirmiş, öyle bir dille anlatmış ki,insan gülmeden edemiyor okurken.) aylak kahramanımız kalabalık bir caddede yürümektedir.her zaman olduğu gibi yine canı sıkılmaktadır.farklı bir şey aramaktadır. napsam netsem diye düşünürken karşıdan bir bayan gelir.aylak adam onu gözüne kestirir. üzerine doğru yürür ve birden
-merhaba, der.bayanın ne kadar şaşkın olduğunu tahmin edersiniz.
-sizi tanımıyorum, der bayan. kahramanımız ise gayet sakin:
-ben de, der ve yoluna devam eder.

(bkz: anayurt oteli)

"
-galiba sizi anlıyorum.
-yanılıyorsun. "siz" anlanmaz, "sen" anlanır. bazı kitaplarda "sizi seviyorum" u okuyunca gülerim. sanki "siz" sevilirmiş! "sen" sevilir, değil mi?
"
*
ilahi; yusuf atilgan!
hay ağzına sağlık.

tanri toprağini yağmursuz birakmasin.

(bkz: issiz adam)

komik bir örnek daha:
aylak kahramanımız sevgilisini(kız arkadaşı aylak adama sürekli "deli sevgilim" diye hitap eder) evine bıraktıktan sonra yola koyulur.canı her zamanki gibi sıkkındır. tren yolundan geçerken iki ray arasına oturur ve işemeye başlar, tabi kendi kendine de söylenmeye devam eder:
- bir de bana deli segilim diyor. bak üzerime sıçramasın diye raylara değil arasına işiyorum

"...cevresine bakindi. yoktu. oturma odasını da aradı. orada da yoktu. bunca luzumsuz esya vardida, neden en gereken, bir sigara kullugu yoktu. kadınlar da boyleydi. dunyada gereginden çok kadin vardi ama, yalniz bir teki yoktu..."

spoiler

şu kutunun içinde bana piyano çalacak birini bulamıyordum. yalnızdım. kapadım kalktım. duvarda ’ikindi kahvaltısı’ asılıydı: yapma ışıkta bozluğu daha bir boz, kahredici. masanın üstünde sigara küllüğü vardı. biçimsiz. kim koymuş onu kitapların önüne? kaptığım gibi pencereden sokağa fırlattım. kapalıymış, cam kırıldı. karşı apartmanın yüzünde bir perde kalktı; bir kadın kımıldamadan sokağa baktı. yoksa o mu? perde indi. yoksa her şey ben olmadığım zaman, benim olmadığım yerlerde mi oluyordu?

spoiler

uzunca bir zamandır kitaplığın okunacaklar rafından bana bakıyor bu kitap. bir şey alıp okumak için her karşısına dikildiğimde kitaplığın, göz göze geliyoruz kendisi ile. ama elim bi’ türlü gitmiyor ona.

bazı kitaplar var, kanepe, çay ve huzurla birlikte, paylaşmak yakışıyor o kitaplara. biraz sen, biraz da o olmalı böyle kitapların sesi. iki insanı bir yapabilecek güce sahip kitaplar...

birlikte usulca bekliyoruz sesine kavuşmasını.
kim bilir? belki bi’gün...

--- aylak adam ---

okuldan suratımda çürükler, tırnak yaralarıyla döndüğüm günler babam, "görürsünüz, adam olmayacak bu çocuk," derdi. konuşmazdım. sevinirdim. babam adamsa ben olmayacaktım. "büyüyünce bıyık bırakmayacam" derdim kendi kendime. ertesi gün daha çok dövüşürdüm. ötekiler benden yıldılar. öğretmenler babama yazarlardı. iyi ki okumamı istemiyordu. yoksa ona inat okumazdım. "okuyup da ne olacak? iş adamı olmalı," derdi. teyzem ona çıkışırken, ben iş adamı olmamaya karar verdim. bazı kere teyzem bana büyüyünce ne olacağımı sorardı. "bilmiyorum," derdim. "komisyoncu olmayacam ben." gülerdi. başını sallar, "sen," derdi, "bu kötü adamın yüzünden azap çekeceksin."
--- aylak adam ---

--- aylak adam ---

dünyada hepimiz sallantılı, korkuluksuz bir köprüde yürür gibiyiz. tutunacak bir şey olmadı mı insan yuvarlanır. tramvaylardaki tutamaklar gibi. uzanır tutunurlar. kimi zenginliğine tutunur; kimi müdürlüğüne; kimi işine, sanatına. çocuklarına tutunanlar vardır. herkes kendi tutamağının en iyi, en yüksek olduğuna inanır. gülünçlüğünü fark etmez.
--- aylak adam ---

--- aylak adam ---

-ya sen? diye sordu. görmeyeli neler yapıyorsun?
artık utanmıyordu. söyleyebilirdi.
-ben çoğu geceler içiyorum, dedi. şakağımdaki ağrıyı duymamak için, iştah açmak için falan diyorum ama değil. bir çeşit umutsuzluktan kurtulmak için içiyorum. belki kendi kendimden. iki çeşit içen vardır. biri, benim gibi, kurtuluşu içkiden beklemenin utancıyla içer. bir de şu çevredekilere bak. bunlar neden içiyorlar? toplum içinde yaşamanın baskısını, yükünü hafifletmek için. çekinmeden bağırmak, yüksek sesle gülmek için. dışarıda bağırmak, kahkaha atmak yasaktır. sokakta hiç gülememek için burada gülerler. böyleleri az içer. ya ben? içiyorum da kurtulabiliyor muyum? belki yalnız baş ağrısından...
--- aylak adam ---

tutunamayanlardan yıllar sonra okuyarak hata yaptığımı anladıgım kitap. öncesi aylak adam’mış meğer..

’’-ya sen? diye sordu. görmeyeli neler yapıyorsun?
artık utanmıyordu. söyleyebilirdi.
-ben çoğu geceler içiyorum, dedi. şakağımdaki ağrıyı duymamak için, iştah açmak için falan diyorum ama değil. bir çeşit umutsuzluktan kurtulmak için içiyorum. belki kendi kendimden. iki çeşit içen vardır. biri, benim gibi, kurtuluşu içkiden beklemenin utancıyla içer. bir de şu çevredekilere bak. bunlar neden içiyorlar? toplum içinde yaşamanın baskısını, yükünü hafifletmek için. çekinmeden bağırmak, yüksek sesle gülmek için. dışarıda bağırmak, kahkaha atmak yasaktır. sokakta hiç gülememek için burada gülerler. böyleleri az içer. ya ben? içiyorum da kurtulabiliyor muyum? belki yalnız baş ağrısından...’’


"ben toplumdaki değerlerin ikiyüzlülüğünü, sahteliğini, gülünçlüğünü göreli beri, gülünç olamayan tek tutamağı arıyorum : gerçek sevgiyi.. bir kadın.. birbirimize yeteceğimiz, benimle birlikte düşünen, duyan seven bir kadın..."

’’okuldan suratımda çürükler, tırnak yaralarıyla döndüğüm günler babam, "görürsünüz, adam olmayacak bu çocuk," derdi. konuşmazdım. sevinirdim. babam adamsa ben olmayacaktım. "büyüyünce bıyık bırakmayacam" derdim kendi kendime. ertesi gün daha çok dövüşürdüm. ötekiler benden yıldılar. öğretmenler babama yazarlardı. iyi ki okumamı istemiyordu. yoksa ona inat okumazdım. "okuyup da ne olacak? iş adamı olmalı," derdi. teyzem ona çıkışırken, ben iş adamı olmamaya karar verdim. bazı kere teyzem bana büyüyünce ne olacağımı sorardı. "bilmiyorum," derdim. "komisyoncu olmayacam ben." gülerdi. başını sallar, "sen," derdi, "bu kötü adamın yüzünden azap çekeceksin."

az önce bitirdiğim, en beğendiğim, karakter olarak tutunamayan olan c.nin romanı. ki kendi de insanın bir tutanağı olması gerektiğini. o tutanak olarak gerçek sevgiyi arıyordur. tıpkı b. gibi. fakat onlar sürekli ve sadece teğet geçmektedirler birbirlerine. alışılmışla yetinemeyendir aylak adam. alışılmışın rahatlığı tatmin etmez onu. asla tembel değildir yani. insanların iki yüzlülüğünü görebildiği için kaçmak ister onlardan. karşıdır insanlara, ve bir insan olduğu için kendisine de. tam bir huzursuzluk halidir. arayıştadır sokaklarda. boş gibi gözükse de boş değildir aylaklığı. sürekli işler beyni, sürekli. eczacıdaki kız ağrılarını fazla düşünmeye bağlar, "yorucu bir işiniz olsa gerek" diye düşünür. işi düşünmektir aslında. lime lime ede ede düşünmek. çevresindeki kimse onun kadar düşünmediğinden anlaşılamayacağını bilir, anlatmaz. b. hariç. inanılmaz, tekrar tekrar okunası bir kitap.

(bkz: kaldırım mühendisi)

kitabın arka kapağında şöyle yazar:

’her şeye karşı duran, karşı çıkan, karşı olan bir adam... aylak adam... bir adı bile yok. ’c.’ diyor yusuf atılgan kısaca.

insan her şeye bunca karşıyken kendine de karşı olmadan nasıl sürdürebilir bir karşı yaşamı?

c., sıradanlığa, tekdüzeliğe, alışılmışın kolaycılığına hiç mi hiç katlanamıyor. hem farklıyı, hem doğru olanı arıyor. çabasının boşuna olduğunun da farkında üstelik.

zor bir karakter, zor bir yaşam, yalın bir roman.’

yusuf atilgan’in super bir romani. fazla derin bulmusumdur hep. ben de aylak adam olsam demisimdir.

kitap arkasinda yazan "her seye karsi duran" cumlesiyle beni cezbetmis olan ve bir cirpida bitirebildigim yalin, harika bir eser.

az ama güzel yazan yusuf atılganın unutulmaz kitabı. türk romanının başyapıtları arasındadır.

en sevdiğiniz roman karakteri? sorusunun duraksamadan cevaplanabilmesi için mi yazılmıştır diye düşündüğüm başyapıt. ayrıca sağlam bir istatistik elde edebilmem için de yazılmış olabilir; zira bu kitabı okuyanların yüzde 99.9’unun kitabı bitirdikten sonraki ilk işlerinin, mutlu ve salak bir ifadeyle "huhhh" demek ve mikrosaniye sonrasında kitabı tekrar okumak olduğunu yakınen tecrübe etmişimdir.

ayrıntılı bir inceleme ve yusuf atılgan hakkında bilgilenme için;

http://www.dipnotkitap.net/roman/aylak_adam.htm

rengarenk dünyada bir adam gezer,
ne zengin, ne fakir, ne mümin, ne zındık,
hiçbir gerçeğe dalkavukluk etmez,
hiçbir yasağı tanımaz…
bu alacalı dünyada kimdir bu adam, cesur ve üzgün?

ömer hayyam’ın bu sorusunun kendisinden başka bir cevabı varsa o da aylak adam’ın kahramanı c’dir. zengin değil, paralıdır. alışılmışa karşıdır. dalkavuklardan nefret eder. cesurdur. ve sonsuz bir arayıştaki herkes gibi kaçınılmaz olarak üzgündür.