yalta konferansi

yalta konferansı, bazen kırım konferansı ve kodadı argonaut konferansı olarak adlandırılan şavaş zamanı toplantısı, 4 şubat, 1945 - 11 şubat, 1945 arası birleşik devletler , birleşik krallık, ve sovyetler birliği’ni temsilen franklin d. roosevelt, winston churchill, ve joseph stalin’in sırasıyla katıldığı toplantıdır.

yalta konferansı, 4 - 11 şubat 1945’te roosevelt, churchill ve stalin’i livadiya’da bir araya getiren konferanstır. birleşmiş milletler örgütünün kurulacağı, san francisco’da bir konferansın toplanacağına ilişkin bildiriyle, burada belirlenmiştir.

churchill, almanya’nın askeri işgaline fransa’nıda katılmasını güçlükle kabul ettirmiştir. almanya’nın bölünmesi ve tazminat sorunları konusunda anlaşamayan taraflar sözkonusu sorunları çözmeyi ileri bir tarihe bırakmışlardır. churchill’in görüşüne karşın, stalin ile roosevelt almanya aleyhinde ödünlere karşılık, doğu polonya’nın bölünmesi ilkesini kabul etmişlerdir. ama churchill, polonya hükümetinin londra’daki göçmenleri kabul etmesini sağlamıştır. kurtulan avrupa ile ilgili bir bildiride demokratik hükümetlerin kurulması öngörülmüştür. sscb 1905’te kaybettiği topraklarla birlikte kuril adalarının (çişima adaları) kendisine geri verilmesinin sağlanması karşılığında almanya’nın teslim olmasından üç ay sonra japonya’ya müdahale etmeye söz vermiştir.

4-11 şubat 1945 tarihleri arasında cereyan eden yalta konferansında görüşülen konular ve sonuçları özet olarak şöyledir:

uzakdoğu: sscb, almanya’nın teslim olmasından kısa bir süre sonra japonya’ya savaş açmayı ve uzak doğu savaşına katılmayı kabul etti. buna karşılık sscb birçok tavizler elde etmeyi başardı. güney sakhalin ile civarındaki adaların, port arthur deniz üssü ve kuril adalarının sscb’ye verilmesi; mançurya, çin’in egemenliği altında kalmakla birlikte, doğu çin demiryolları ve güney mançurya demiryollarının rusya ile çin tarafından ortak işletilmesi; 1924’de dış moğolistan’da kurulmuş, ancak çin tarafından reddedilmiş olan halk cumhuriyeti statükosunun korunması kabul edildi. uzak doğu hakkındaki bu antlaşma son derece gizli tutuldu ve hatta chiang kai-sek’e dahi bildirilmedi.
almanya: almanya üç işgal bölgesine ayrılacak, fakat ingiltere ve amerika kendi bölgelerinde fransa’ya da bir kısım bırakacaklardı. aynı şekilde berlin şehri de ortak işgal altında bulunacaktı.
tamirat borçları: sscb, almanya’nın 20 milyar dolar tamirat borcu ödemesini ve bunun yarısının kendilerine verilmesini; bahsekonu borcun da ya-nsımn iki yıl içinde makina, sınai teçhizat seklinde menkul sermaye olarak; geri kalan bakiyenin de 10 yıl içinde almanya’nın çeşitli ürünlerinden ödemesini; alman ağır sanayiinin % 80’nin yo-kedilmesini teklif ettiler. sovyet teklifi amerika ve ingiltere tarafından çok ağır bulundu ve 20 milyar rakamı esas olmak kaydıyla ödeme şekli müteakip müzakerelere bırakıldı.
birleşmiş milletler: burada bahis konusu olan veto ve üyelik meselesiydi. güvenlik konseyinin daimi üyeleri için veto ilkesi kabul edildi. üyelik konusunda ise sovyetler, türkiye başta olmak üzere sscb ile diplomatik münasebet kurmamış olan güney amerika devletlerinin birleşmiş milletler teşkilatı’na üye olarak alınmamalarını teklif etti. müzakereler sonunda; l mart 1945’e kadar ortak düşmana savaş ilan etmiş olanların üyeliğe alınmalarına karar verildi. bu karar üzerine türkiye, 23 şubat 1945’de almanya ve japonya’ya savaş ilan etti.
polonya sorunu: varşova’da bulunan geçici polonya hükümeti’nin en kısa zamanda gizli oya dayanan serbest ve demokratik seçimler yapması kararlaştırıldı. polonya’nın doğu sınırları için, 1919 paris barış konferansında tespit edilen "curzon çizgisi" kabul edildi. batı sınırları için sovyetler, oder-neisse nehirleri çizgisini teklif ettiler. ingiltere polonya’nın almanya’dan toprak ilhakına karşı olduğundan sınırların tesbiti işi sonraya bırakıldı. kısacası polonya konusunda özellikle ingiliz ve sovyet görüşleri farklı idi.
kurtarılan avrupa hakkında demeç: bu demeçle, eski nazi almanyası peyki olan ülkelerde demokratik rejimlerin kurulacağı açıklandı.
iran’ın durumu: bu sırada kuzey iran sovyet işgali altında bulunmakta idi. bu durumdan faydalanmak isteyen ruslar, petrol sebebiyle bölgeyi iran’dan ayırma girişimlerinde bulundular. sscb’nin bu tutumu karşısında ingiltere hoşnutsuzluğunu beyan etti ve meselenin görüşülmesi sonraya bırakıldı
boğazlar sorunu: boğazlar statüsünün sscb lehine değiştirilmesine, konunun dışişleri bakanları tarafından ele alınmasına, durumdan türkiye’nin de haberdar edilmesine karar verildi.
sonuç olarak: yalta konferası’ndan stalin gayet memnun olarak, churcill ise, düşündüklerini elde edememenin üzüntüsü içinde ayrıldı bunun içindir ki, churchill, hatıralarının yalta ile başlayan kısmına "demir perde" adını koymuş ve yalta’yı final olarak nitelendirmiştir gerçekten de yalta büyük ittifak’ın sonu olmuş ve işbirliğinin yerini rekabet ve mücadele almıştır. abd başkanı roosvelt konferanstan memnun edici sonuçlarla ayrılmış, churchill ise yalta ile başlayan döneme "demir perde" adını vermiştir ve bu konferans "büyük ittifakın sonu" olmuştur.

vikipedi.