yakup han

yakup han bâdevlet

türkistan’ın kâşgar emirlerinden. muhammed yâkub bey de denir. 1826’da taşkent’te doğdu. iyi bir eğitim ve öğretim gördü. eniştesi nur muhammed?in himâye ve yardımlarıyla askerî makamlarda yükseldi. binbaşıyken 1849?da akmescid hâkimliğine tâyin edildi.1864 yılı sonunda, cihangir türe’nin oğlu buzurk han töre başkanlığındaki heyetle kâşgar?a gitti. buzurk han töre, kaşgar’da idareyi ele alınca, yâkub bey, idârede önemli vazifeler aldı. yâkub bey, buzurk han töre?nin idâredeki alâkasızlığından faydalanarak, askerî ve mülkî kadrolara hâkim oldu. askerî faaliyetleri arttırıp, ordu kurdu. 1866’da yenihisar, yarkend ve hotan’ı zaptetti. 1867?de kaşgar’a bütünüyle hâkim oldu. çinliler ve döngenlerle mücâdele etti. hudutlarını, doğuda börköl, urumçi ve kumul?a, batıda pamir ve isıkgöl havâlisine, kuzeyde balkaş gölü ve altay dağlarına, güneyde karanlık dağ ve karakurum dağlarına kadar genişletti. buhara emiri muzafferüddîn, yâkub beye ?atalık gâzi? unvânını verdi. yâkub han, doğu türkistan’da istiklâlini îlân ettikten sonra müttefik ve destek aradı. 1872’de osmanlı sultanı ve islâm âleminin lideri sultan abdülaziz hana, yeğeni seyid yâkub han töre başkanlığında bir heyet gönderdi. osmanlı devletinden destek, yardım, harp levâzımatı ve askerî mütehassıslar istedi. talepleri kabul edildi. sultan abdülazîz han (1861-1876), beş askerî uzman ve çok miktarda silâh ve harp levâzımatını kaşgar’a gönderdi. yâkub hana emirül-müslimin unvanı verildi. yâkub han, sultan abdülaziz han adına hutbe okutup, bastırdığı altın ve gümüş sikkelerde osmanlı sultanının ve halîfesinin adını yazdırdı. rus çarlığı ile 8 haziran 1872?de beş maddelik ticâret antlaşması imzâlandı. hindistan’daki ingiliz koloni idâresiyle de 2 şubat 1874’te on iki maddelik antlaşma imzâlandı.

yâkub hanın içte ve dışta kuvvetlenmesi, doğu komşusu çinlileri çok telaşlandırdı. tedbir almaya sevk etti. çin’in mançu hükümeti, 1877 baharında general tso tsung-tang ve general liu chin-tang kumandalarında büyük bir ordu gönderdi. çinliler, doğuda kumul ve urumçi’yi 1877 nisanında işgâl edip, kâşgar’a doğru ilerlemeye başladılar. yâkub han, mançu hükümetiyle antlaşma yapmak istedi. general tso tsung-t’ang’a elçilik heyeti gönderip, antlaşma isteğini bildirdi. fakat, teklifi kabul edilmeden, suikasta uğradı.

hotan hâkimi niyaz hâkim beyle yardımcısı aşur bey tarafından yâkub hana suikast tertiplendi. suikastçılar, yâkub hanın yâverine çok miktarda para vermek sûretiyle zehirlettiler. yâkub beyin 1877’de şehit edilmesiyle çinliler, doğu türkistan?a tekrar hâkim oldu.

yâkub han, zekî, çalışkan ve faal bir şahsiyete sâhipti. ülkesini ittifak sistemiyle kuvvetlendirip, kültür ve îmar faaliyetlerini de arttırdı. adına altın ve gümüş sikke bastırdı. devrin en büyük islâm devleti ve halîfelik merkezine karşı dâimâ hürmetkâr ve dostâne hareket etti. kâşgar’da 1872’de idgâh camiini yaptırdı.