meksikali kadin fotografcilar, insanlari ve onlarin meksikaliligini gosterdigi icin uluslararasi platformda en cok ilgiyi gormeyi basarmistir. bunlar, tina modottinin 1920lerde, lola alvarez bravonun 1920lerden 1990lara kadar ve graciela iturbidein son 20 yilda cektigi fotograflaridir. bu fotograflarin ortak yanlari, baskaligi, egzotik tadlarin yanisira meksikanin acligini fotograflamis olmalaridir.
20. yuzyilin en iyi fotografcilarindan biri olan tina modotti, bilincli ve dikkatli bir sekilde objektifiyle meksikali fakirlere ve ozellikle fakir kadinlara odaklandi. lola alvarez bravo ve graciela iturbide uzak ve fotograflamasi kolay olmayan goruntuleri tercih ettiler. onlar insanlari basrol oyuncusu yaparak onlarin trajedisini ve gizini ortaya cikardi. daha dogru tanimlamak gerekirse, onlar sebastiao salgadonun kadin esitleridir.
bu fotografcilar, ayrica, portre de cektiler. modottinin en taninmis portresi, ortagi julio antonio mellanin muhtesem guzellikteki goruntusudur. modotti ayni zamanda pek cok kadinin da portresini cekmistir (ornegin, kiz kardesi yolanda, dolores del rio ve anita brenner gibi kulturel figurler). onun fotograflarindan biri olan benita galeananin portresi (pankartli kadin olarak bilinir), portrenin neyi icerdigi hakkinda pek cok soruyu akla getirir. bu sadece portre degildir; onemli olan meksikadaki sosyal hareket sirasinda yaptiklarindan dolayi benita galeananin tarihi bir figur olmasidir. fakat, son bilgilere gore onun galeana olup olmadigi tartisilmaktadir. bazilari fotograftaki kadinin modotti ve edward westonin favori modeli luz jimenez oldugunu savunmaktadir. model kim olursa olsun gercek, bu goruntunun asla bir kisinin adiyla dogmadigi ve modelin kisiligi hakkinda bir suphenin olmadigidir.
ilk yillar
asil adi assunta adelaine luigia modotti mondini olan tina, 17 agustos 1896da kuzey italyada bir kasabada dogdu. mali guclukler yuzunden once avusturyaya tasinmak zorunda kalan aile, daha sonra da makine muhendisi olan baba guiseppe modottinin 1905de amerikaya gitmesiyle yeni bir bocalama icine girdi. tina henuz 12 yasinda iken bes kucuk kardesinin bakimina katkida bulunabilmek icin bir ipek fabrikasinda calismaya basladi.
1913te tina, babasinin ve ablasinin yanina new yorka gitti. new yorkta italyan gocmenlerin yasadigi kucuk italya tabir edilen muhit, calkantilara gebe yapisiyla entelektuellerin ve sanatcilarin ugrak yeri durumuna gelmisti. calisiyor olmasina ragmen tina, zamaninin buyuk bolumunu tiyatro ve operaya ayiriyordu.
sanatcilik yolunda atilan adimlar
1915teki "panama-pasifik sergisi", tinanin yasaminda bir donum noktasi oldu. sergilenen sanat eserleri, tinaya kendisininkinden bambaska bir dunyanin varligini gostermisti. sergide tanistigi amerikali sair ve ressam roubaix de iabrie richey ise genc kadinin acisindan ice donuk italyan cemaatinin otesindeki dunyaya yolculuk icin bir pasaport niteligi tasimaktaydi. bu sirada 17 yasini bitiren tina, yerel tiyatro produksiyonlarinda cesitli roller icin secmelere katilmaya baslamisti. cesitli rolleri oldukca basarili bicimde oynamasinin ardindan da kucuk capli bir sohret edindi. 1918e gelindiginde yeni arayislara girecek kadar kendine guveni artmisti ve robo ile birlikte holywooda gitmek uzere yola ciktilar.
1919un ortalarinda, "tigers coat-kaplanin postu" adli filmde oynadigi basrol, aktrislik yasaminin tepe noktalarindan biri konumundaydi. ancak tina, kisa sure sonra sinemanin kendisine sundugu kisitli olanaklardan sikildi. ilgisini ceken pek cok sey vardi: edgar allen poenun, oscar wildein, freudun ve nietzschenin yapitlarini buyuk bir aclikla okumaktaydi. surgundeki ressam rafael vera de cordova, sair ve cevirmen ricardo gomez robelo gibi pek cok entelektuel ve sanatci ile ayni cevrelerde bulunmaktaydi. bu cevredekilerin yollari, daha sonra, iclerinde unlu amerikali fotograf sanatcisi edward westonun da bulundugu los angelestan bir baska grupla kesisti.
robo ve tina, atesli entelektuel tartismalara sahne olan, son derece hareketli ve bir o kadar da eglenceli geceler duzenliyorlardi. tina kacinilmaz bicimde bu gecelerin odak noktasina yerlesiyordu. weston da dahil pek cok erkek, tinaya cilginlar gibi asikti. edward weston ile duygusal bir iliskiye girmesinin kisa bir sure sonrasinda tina, meksikaya gitmis olan kocasi robonun bir hastalik sonucu oldugunu ogrendi.
meksikaya gidis ve ilk siyaset kivilcimlari
1923e gelindiginde westonun da destegi ve cesaretlendirmesi sonucu tina ciddi anlamda fotografla ilgilenmeye basladi. ikisi birlikte meksikaya gittiler. meksikada o sirada sanatsal ve politik etkinlik acisindan oldukca hareketli bir donem yasanmaktaydi. tina ve weston, verdikleri ve sanatcilarin ve devrimcilerin de katildigi cilgin partilerle isimlerini duyurdular. bu partilerde en buyuk cilginliklari yine tina ve weston yapiyorlardi. tina jean giyiyor, sigara iciyor; weston ise tinanin elbiseleri ile dolasiyordu. ancak boylesine bir sosyallik bile her ikisinin de calismalarini son derece verimli bicimde surdurmelerini engellemiyordu. tina, fotograf sanatciliginda kendi uslubunu olusturmak icin cok caba harciyor ve westonla birlikte actiklari ilk sergide bu konuda basariya ulasiyordu.
duygusal birlikteliklerinin bitmesinin ardindan her ikisi de devrimci siyasetin icine dahil oldular. ancak her ikisinin siyasetle istigali oldukca farkli rotalardaydi. tina, meksikadaki siyasi durumla ozdeslesir ve sanatinin bu tur bir sorumluluk duygusuyla giderek daha az ortusur duruma geldigini hissederken weston, son derece acik bicimde komunist karsiti bir tutum sergilemekteydi. tina, fotograflarindaki ozneleri toplumsal baglam icine oturtuyordu. el machete gibi oldukca radikal bir yayinin ve uluslararasi isci yardimi ve anti-imperialist league gibi uluslararasi orgutlerin bunyesinde yer almaya baslamisti. bu sirada kominist parti uyesi xavier guerrero ile iliskisi dolayisiyla fotograflarindaki siyasi yan daha da belirgin bicimde algilanir olmustu.
hapsedilisin ardindan vidali ile moskovaya yolculuk
tinanin siyasi uyanisi oldukca siddetli olmustu ve bu donemden sonra da siyasetin disinda hic kalmadi. 1927de katildigi meksika komunist partisinde yasaminda cok onemli rol oynayacak olan iki kisiyle tanisti. bunlardan ilki atesli bir fasist karsiti ve sokak savascisi olan ve meksikaya komunist partinin oncu konumdaki orgutlerini yeniden yapilandirmasi icin gonderilen vittorio vidali idi. ikinci onemli kisi ise henuz 25 yasinda olmasina karsin kubada gerado machadonun diktatorlugunde gonderildigi hapishanede baslattigi ayaklanmayla adi solun adonisi olarak duyulan devrimci julio antonino idi. bu donemde el machetteteki etkinligini arttiran tina, dergi icin fotograf cekmeye de basladi.
birliktelik yasadigi guerreronun 10 ocak 1929da oldurulmesinden sorumlu tutularak tutuklandi. tina boylelikle komunist partinin asagilanmasi icin kullanilacak gunah kecisi oldu. tinanin hafifmesrep bir kadin ve tehlikeli bir katil oldugu yolunda acimasiz bir kampanya baslatildi. 1930da da baskan pascaul ortiz rubioya yonelik gerceklestirilen suikast girisiminden sorumlu tutularak once hapsedildi daha sonra da meksikadan suruldu ve berline gitti. berlin, belgesel ve sanat fotografciligi konularinda avantgarde konumdaydi. ancak tina, makinelerinin yetersizligi ve etraftaki fotografci bollugu dolayisiyla ruhsal cokuntuye ugradi. 6 ay icinde kendisiyle berline de gelmis olan vittorio vidali ile birlikte moskovaya gecti.
fotografciliga veda ve ajanlik yillari
moskova, tinanin yasaminda yepyeni bir donemin basladigi yer oldu. burada fotograf makinesini bir daha eline almamak uzere birakarak kendini tumuyle siyasal etkinliklere verdi. vidali vasitasiyla leninin bas kalemi ve international red aidin basindaki yelena stassova ile tanisti. stassovanin kisa surede guvenini kazanmasinin ardindan ceviri islerinden fasist avrupaya yonelik gizli gorevlere terfi ettirildi. komunist ajanlar, yakalanmalari durumunda hemen olum cezasina carptiriliyorlardi. ancak tina en tehlikeli durumlardaki serinkanliligiyla hatiri sayilir derecede un yapti ve siyasi tutuklularin savunulmasi icin kullanilacak fonlari teslim etmek uzere pek cok kez italya ve ispanyaya gizli gorevle gonderildi. tinanin unu ve yetkisi moskovada giderek artti. 1933de red aid orgutunun yonetim komitesinde goreve getirildi.
ispanyadaki ic savas doneminde de aktif rol aldi. bu arada ayuda adli haftalik gazetede yazilari yayimlandi. 1939da ispanyadan ayrilmak zorunda kalinca new yorka gitmek istedi ancak abdye girisi kabul edilmeyince meksikaya gecmek zorunda kaldi. burada uzun cabalarin sonunda 1930daki surgun kararini gecersiz kilmayi basardi. meksikada buyuk bir degisim yasaniyordu. devrim ruzgarlari durulmustu ve nazi-sovyet saldirmazlik anlasmasi tinanin komunist partiye olan inancini oldukca sarsti. vidali ile suren beraberligine karsin gerek guvenligi acisindan gerekse ideolojik nedenlerle eski arkadaslarinin cogundan uzak durmayi secti. siyasi etkinliklerine ise cesitli kurumlar araciligiyla meksikali surgunlere yardim etmek suretiyle surdurdu.
kalp krizinin ardindan gelen olum
tinayi avrupaya gitmesinin oncesinde taniyanlar dondugunde daha onceki tinanin ancak bir golgesi oldugu gorusundeydiler. bu sirada vidalinin meksika polisi tarafindan tutuklanarak sorgulanmaya goturulmesi tinayi son derece olumsuz etkiledi. vidalinin serbest birakilmasinin hemen ardindan da siddetli bir depresyona girdi. tina, 5 ocak 1942de arkadaslariyla gittigi bir aksam yemeginin donusunde gecirdigi kalp krizi sonucu oldu. olumu bile kendisi icin huzurlu bir ortam yaratmadi. eski hikayeler ve iddialar yeniden gundeme getirilerek adi yipratilmaya calisildi. stalinizmden uzak durmasi nedeniyle komunist parti tarafindan zehirlenerek olduruldugu iddialari yaygin bir kesime ulasti. tina modottinin yasami gibi olumu de olayli oldu.
olumunden yillar sonra, bugun tina modottinin fotograf sanatcisi olarak konumu artik sorgulanmiyor. nisan 1991de roses-guller adini verdigi fotografi, bir muzayedede 165.000 $a satildiginda sanatcinin adi yeniden gundeme gelmis oluyordu.
kaynak: kimkimdir.gen.tr
neden bekliyorsun?
bu sözlük, duygu ve düşüncelerini özgürce paylaştığın bir platform, hislerini tercüme eden özgür bilgi kaynağıdır.
katkıda bulunmak istemez misin?