sardes

(bkz: lidya krallığının) başkentidir ve tarihte ilk altın paranın basıldığı yerdir.manisa-salihli yakınlarında,bugünkü izmir-ankara sürat yolu üzerindedir.artemis tapınağı,sinagog,cimnazyum, başta olmak üzere altın arıtım evi,cadde kenarında kurulan dükkanlarıyla çarşı,hamam,artemis mabedi yanındaki küçük klise gibi bir çok tarihi kalıntıya sahiptir. sinagog türünün anadoludaki en eski örneklerinden birisidir ve dükkanların isimleriyle birlikte sardes’te bir musevi cemaatinin varlığına işaret eder.sardes klisesi ise hristiyanlığın ilk yıllarında ege bölgesinde bulunan yedi kliseden biri olmasından dolayı yoğun bir biçimde ziyaret edilmektedir.