osmanlı bankası

bank-ı osmanî-i şahane, uzun yıllar osmanlı imparatorluğu’nun resmi bankası ve hazinedarı olarak görev yaptı. imparatorluk genelinde birçok altyapı yatırımını destekleyen banka, yaygın şube ağı sayesinde piyasa ile ilişkilerini artırarak ticari bankacılıkta kendisine önemli bir yer edindi. aynı zamanda banknot emisyonu imtiyazına da sahip olan bank-ı osmanî-işahane; mevduat, emanet, kredi ve iskonto gibi hizmetleriyle günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline geldi.

bank-ı osmanî-i şahane’nin kuruluşu, 4 şubat 1863 günü imzalananbir sözleşmeyle gerçekleştirildi. 1856’da ingiliz sermayesiylekurulan ottoman bank’in ingiliz ortakları, şirkete yeni katılan fransız ortaklar ve osmanlı makamları tarafından imzalanansözleşme, kırım savaşı’ndan beri süregelen mali krize sonvermeye kararlı sultan abdülaziz tarafından kısa bir süreiçinde onaylandı. böylece ottoman bank’in mirasını devralan bank-ı osmanî-i şahane, 1 haziran 1863 tarihinden itibaren yeni kimliğiyle hizmet vermeye başladı.


para sisteminin sağlıklı hale getirilmesi ve bank-ı osmanî-işahane’nin kurulması, tanzimat’ın maliye alanındaki icraatlarınınbaşında yer alıyordu. banka, osmanlı imparatorluğu’na borçkaynağı yaratacak, borçlanmalarda aracı rolü üstlenecek vedevlet bankalarının en önemli imtiyazlarından biri olan parabasma hakkını kullanacaktı. 17 şubat 1875’te imzalanan yenibir sözleşme ile banka, imparatorluğun hazinedarı konumunagetirildi. böylece, artan mali desteğine karşılık, bütçeninhazırlanmasında ve uygulamasında söz sahibi olarak, hazineişlemlerinde de tekel durumuna geldi.


osmanlı imparatorluğu’nun mali krize girmesi sonucunda, banka,bu duruma çare olarak görülen düyun-ı umumiye idaresi’nin1881’deki kuruluşunda aktif rol aldı. devletin borçlanma yükününönemli bir kısmını düyun-ı umumiye’nin devralmasıyla yenidenyapılanma sürecine giren bank-ı osmanî-i şahane, ticaret veyatırım bankacılığına yöneldi. o yıllarda, müşterek-ül menfatütün rejisi (1884), rumeli demiryolları bağlantıları (1885),beyrut limanı şirketi (1888), selanik istanbul demiryolu bağlantısı,izmir-kasaba demiryolu’nun uzatılması (1984), ereğli kömürmadenleri (1896), beyrut-şam-havran demiryolu ve uzantısı(1892-1900) ile bağdat demiryolu (1903) yatırımlarına iştiraketti. altyapı girişimlerinin yanı sıra giderek genişleyenmüşteri portföyüne de kavuşarak, bir ticari banka kimliğinebürünmeye başladı. bu doğrultuda 1890 yılından başlayarakşube sayısını artırmaya önem veren banka, 1910’dan sonra iyiceçoğalan şubeleri sayesinde piyasa üzerindeki etkisini dahada güçlendirdi.


1. dünya savaşı, bankanın faaliyetlerini oldukça etkiledi.osmanlıların savaşa girmesiyle, fransa ve ingiltere’nin gözündeosmanlı hukukuna bağlı bir şirket olarak "düşman kuruluş"niteliği kazanan banka, osmanlı imparatorluğu tarafından da ingiliz ve fransız sermayesi sebebiyle aynı derecede güvenilmezkabul ediliyordu. bu dönemde, fransız ve ingiliz müdürleringörevlerini bırakması ve para basma imtiyazından vazgeçilmesişartıyla, bankanın faaliyetlerine devam etmesine izin verildi.


bank-ı osmanî-i şahane, savaştan sonra 10 mart 1924 tarihindeimzalanan bir sözleşmeyle para basma imtiyazını türkiye cumhuriyeti’ne devrettiyse de, merkez bankası’nın kuruluşuna kadar hazine işlemlerini sürdürmeye ve devlet bankası statüsünü korumayadevam etti. bu dönemde, yeni siyasal rejime uygun olarak "osmanlı bankası" adını aldı. 1933 yılının haziran ayında imzalanansözleşmeyle özel bir ticaret bankası olarak yapılanan osmanlıbankası, 1952’de imzalanan bir başka sözleşmeyle, 1990’laradek süren yeni statüsüne kavuştu.


1914 yılında, 37’si anadolu’da, 11’i suriye ve filistin’de,5’i mısır’da, 3’ü istanbul’da, 5’i trakya’da, 6’sı makedonya’da ve diğerleri kıbrıs, mezopotamya, arabistan ve arnavutluk’ta olmak üzere 80’i aşkın şubesi bulunan osmanlı bankası; gereksavaş boyunca, gerekse hemen sonrasında şubelerinin çoğunukapatmak zorunda kaldı. buna karşılık, 1920-1930 yılları arasındaingiliz sermayedarların isteği doğrultusunda, ortadoğu’dahızlı bir şubeleşmeye gidildi. 1956 yılında mısır şubelerinin millileştirilmesi ve el konulması sonucunda ortadoğu’daki faaliyetlerinde önemli bir kayba uğradı. aynı dönemde kenya, uganda, tanzanya, rodezya, katar, abudabi, sudan ve katar’da, ingiliz sermayedarlara bağlı olarak çalışmalarına devam etti.1969 yılında ana sermayedar grup paribas’in isteği doğrultusunda; avrupa, ortadoğu ve afrika’daki şubelerini grindlays bank’edevreden osmanlı bankası, bu tarihten itibaren yalnızca türkiye sınırları içerisinde hizmet vermeye başladı. 1993’e gelindiğindeanonim şirket statüsüyle yeniden yapılanan bankanın hisseleri, haziran 1996’da garanti bankası’na ait clover investments tarafından satın alındı ve banka, doğuş grubu’na katıldı.31ağustos 2001 tarihi itibarıyla doğuş grubu bünyesindekikörfezbank ile birleşen osmanlı bankası, 21 aralık 2001’de ana hissadarı garanti bankası’nın bünyesine dahil oldu.



osmanlı bankası şubelerinin kronolojik listesi
(a. autheman, la banque impériale ottomane,comité pour l’histoire économique et financière de la france,p: 274-275)

1856 londra,istanbul, izmir, kalas (kap. 1866), beyrut (kap. 1921)

1861 bükreş(kap.1921)

1862 selanik,aydın, afyon karahisar (kap. 1880), manisa, larnaka

1865 isparta

1867 iskenderiye

1868 paris

1869 antalya

1872 port-said

1875 rusçuk(kap.1880), edirne, bursa, şam (kap. 1880)

1878 filibe(kap. 1899)

1879 lefkoşe,limasol

1880 varna(kap. 1882)

1881 nazilli(kap. 1898)

1886 istanbul- yeni cami

1889 adana,konya

1890 sofya(kap. 1899), denizli, muğla

1891 istanbul- beyoğlu, balıkesir, uşak, samsun, trabzon

1892 rusçuk(tekrar, kap. 1921)

1898 midilli(kap. 1921)

1899 kastamonu,sivas

1903 manastır(kap. 1914), üsküp (kap. 1914)

1904 dedeağaç(kap. 1914), kavala, eskişehir, akşehir, trablusşam (kap.1921),kudüs

1905 nazilli(tekrar), bandırma, bilecik, yafa

1906 iskeçe(kap. 1914), erzurum, giresun, kütahya, antep, silifke (kap.1907), mağosa, hayfa, trablusgarp (kap. 1912)

1907 adapazarı,musul, minye

1908 tarsus,humus (kap. 1921)

1909 gümülcine(kap. 1914), tekirdağ

1910 sufli,drama (kap. 1921), seres (kap. 1921), yanya (kap. 1921), kayseri,inebolu, ordu, geyve, bolvadin, mansure

1911 manchester,işkodra (kap. 1914), rodos (kap.19031921), diyarbekir, harput/ mamuret-ül-aziz, bitlis, van, ceyhan, sayda (kap. 1921),hüdeyde (kap. 1921), bingazi (kap. 1912)

1912 bolu,urfa, sandıklı, söke, cidde (kap. 1916)

1913 iskenderun(kap. 1921)

1914 çanakkale,zahle (kap. 1921)

1915 marsilya

1919 hama(kap. 1921)

1920 kerkük,aşar, tunus, kirmanşah

1921 baf,troodos

1922 beytüllahim, ramalla, nablus, hamedan, tahran



kaynakça
autheman, andré; la banque impériale ottomane, paris: comitépour l’histoire économique et financière de la france, 1996.

histoirede la banque ottomane, istanbul, 1988.

billiotti,adrien, la banque impériale ottomane, paris, 1909.

clay, christopher,"the imperial ottoman bank in the later nineteenth century:a multinational "national" bank", in g. jones(derl.), banks as multinationals, londra, 1990.

eldem, edhem,a 135-year-old treasure. glimpses from the past in the ottomanbank archives, istanbul, 1997.

thobie, jacques,intérêts et impérialisme français dans l’empire ottoman (1895-1914),publication de la sorbonne, paris,1997.


kaynak[http://www.obarsiv.com/ob-tarih.html]

osmanlilara degil turklere ait olan bir banka.
(bkz: osmanli ban kasi)