niyazı-i mısri

asıl adı mehmet olup, 12 rebiülevvel 1027 / 8 şubat 1618'de malatya'nın şimdiki adı soğanlı köyü olan işpozi kasabasında dünyaya gelmiştir. babası, yöresinin önde gelenlerinden nakşbendiyye tarikatı mensubu soğancızâde ali çelebi'dir. niyâzî ve mısrî ise mahlaslarıdır. mısrî mahlası tahsilini mısır'da yaptığından dolayıdır. çeşitli medreselerde eğitim görmüş ve farklı yerlerde tasavvuf bilgisini geliştirmiştir. 1655 yılında halveti şeyhi sinan-ı ümmi'den hilafet alarak irşada mezun kılınmış[1], memleketin pek çok yerinde vaazlar vererek halkı irşad etmeye çalışmıştır. şöhreti her yana yayılan niyazî mısrî, ordunun maneviyâtını yükseltmek için sultan ıv. mehmet tarafından lehistan seferine götürülür. hakkında ileri sürülen iftiralardan sonra limni adasına sürülür ve burada onbeş yıl çileli bir hayat yaşar. ölümünden bir yıl kadar önce affedilir ve bursa'ya döner. fakat bursa kadısı'nın şikayeti üzerine tekrar limni'ye gönderilir ve burada vefat eder. osmanlı sultanı tarafından sürgüne gönderildiği limni adasında 1693 (h.1105) senesinde bir çarşamba günü kuşluk vakti vefat etmiş olup türbesi de aynı adada ziyaretgahtır. türkçe ve arapça manzum ve mensur on ciltten fazla eseri bulunmaktadır. aruz ölçüsü ile yazdığı şiirlerinde genellikle nesimî ve fuzulî'nin, heceyle yazdığı şiirlerinde ise yunus emre'nin etkisinde kaldığı görülür. divanı'nın yanı sıra, “risaletü't-tevhid, şerh-i esma-i hüsnâ, sûre-i yusuf tefsiri, şerh-i nutk-ı yunus emre, risale-i eşrât-ı saat, tahir-nâme, fatihâ tefsiri, sûre-i nûr tefsiri” eserlerinden bazılarıdır.

bahr içinde katreyim bahr oldu hayran bana
ferş içinde zerreyim arş oldu seyran bana

dost göründü çun ayan kalmadı bir şey nihan
tufan olursa cihan bir katre tufan bana

surette ne'm var benim sirettedir madenim
kopsa kıyamet bugün gelmez perişan bana

kaf-ı dil ankasıyım sırrın aşinasıyım
endişelen hasıyım ad oldu insan bana

niyazi'nin dilinden yunus'durur söyleyen
herkese çun can gerek yunus durur can bana

niyâzî-i mısrî

17. yüzyıl halvetiye tarikatının niyâziyye veya mısriyye kolunun kurucusu, büyük bir sûfî ve tasavvuf edebiyatı ustası şair.
devrinin (bkz: vahdet i vücud) görüşüne sahip kişilerinden de biridir.
en önemli eseri divanıdır.

divanından "aşk" isimli gazeli şöyledir:

ey gönül gel gayriden geç aşka eyle iktida
zümre-yi ehl-i hakikat anı kılmış mukteda

cümle mevdudat u ma'lumat'a aşk akdem dürür
ziyra aşkın evveline bulmadılar ibtida

hem dahi cümle fena buldukta aşk baki kalır
bu sebebden didiler kim aşka yoktur intiha

dilerem senden hüda'ya eyle tefikın refik
bir nefes gönlüm senin aşkından etme-gel cüda

masiva-yı aşkının sevdasını gönlümden al
aşkını eyle iki alemde bana aşina

aşkile tamu'da olmak cennetidir aşıkın
liyk cennetde olursa tamu'dur aşksız ana

ey niyazi mürşid istersen bu yolda aşka uy
enbiya vü evliya'ya aşk oluptur rehnüma

niyâzî-i mısrî - ben sanırdım

ben sanırdım âlem içre bana hiç yâr kalmadı,
ben beni terk eylerim bildim ki ağyâr kalmadı.

cümle eşyâda görürdüm hâr var gülzâr yok,
hep gülistân oldu âlem şimdi hiç hâr kalmadı.

gece gündüz zâr u efgân eyleyüb inlerdi dil,
bilmezem n'oldu kesildi âh ile zâr kalmadı.

gitti kesret, geldi vahdet oldu halvet dost ile
hep hakk oldu cümle âlem çarşı pâzar kalmadı.

dîn diyânet âdet ü şöhret kamu vardı yele,
ey niyâzî n'oldu sende kayd-ı dindâr kalmadı.