lozan antlaşması

(bkz: lozan'ı zafer diye yutturmaya çalışıyorlar)

büyük kaybedilişin ardından sıvama işlemidir.

tam metni:

i.bariş andlaşmasi

24 temmuz 1923 tarihinde imzalanmiştir

bir yandan,

ingiliz imparatorluğu, fransa, italya, japonya, yunanistan, romanya, sirp - hirvat - sloven devleti,

ve öte yandan,

türkiye,

1914 yılından beri doğu’nun huzurunu bozan savaş durumuna kesin bir son vermek için aynı istekle duygulu olarak,

uluslarının ortaklaşa refah ve mutluluğu için gerekli olan dostluk ve ticaret ilişkilerini aralarında yeniden kurmak özlemi içinde,

ve bu ilişkilerin, devletlerin bağımsızlığına ve egemenliğine saygı temeline dayanması gerektiğini düşünerek,

bu amaçla bir andlaşma yapmayı kararlaştırmışlar ve tamyetkili temsilcilerini aşağıda belirtildiği üzere atamışlardır:

majeste büyük-britanya ve irlanda birleşik-kralliği ve denizler ötesi ingiliz ülkeleri krali, hindistan imparatoru:

çok sayın sir horace george montagu rumbold, baronet, g.c.m.g., istanbul’da yüksek-komiser;

fransa cumhurbaşkani:

korgeneral sayın maurice pelle, fransa büyükelçi, cumhuriyet’in doğu’da yüksek-komiseri, lygion d’honneur ulusal nişanın grand officier rütbesi;

majeste italya krali:

sayın marki camile garroni, krallık senatörü, italya büyükelçisi, istanbul’da yüksek-komiser, saints maurice et lazare nişanlarıyla couronne d’italie nişanının grand-croix rütbesi;

m.jules cysar montagna, atina’da olağanüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi, saints maurice et lazare nisanlarinin commandeur rütbesi, couronne d’italie nişanının grand officier rütbesi;

majeste japonya imparatoru:

m.kentaro otchiai, jusammi, soleil levant nişanının birinci sınıf rütbesi, roma’da olağanüstü ve tamyetkili büyükelçi;

majeste yunanlilar krali:

m.eleftherios k. veniselos, eski başbakan, sauveur nişanının grand-croix rütbesi;

m.dymètre caclamanos, londra’da tamyetkili temsilci, sauveur nişanının commandeur rütbesi;

majeste romanya krali:

m.constantin i.diamandy, tamyetkili ortaelçi;

m.constantin contzesco, tamyetkili ortaelçi;

majeste sirplar, hirvatlar ve slovenler krali:

m.dr.miloutine yovanovitch, bern’de olağanüstü temsilci tamyetkili ortaelçi;

türkiye büyük millet meclisi hükümeti:

ismet paşa, dışişleri bakanı, edirne milletvekili;

dr.riza nur bey, sağlık işleri ve sosyal yardım bakanı, sinop milletvekili;

hasan bey, eski bakan, trabzon milletvekili.

bu temsilciler, yetki belgelerini gösterdikten ve bu belgeler usulüne uygun ve geçerli kabul edildikten sonra, aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır:

bölüm i

siyasal hükümler

madde 1.

işbu anlaşmanın yürürlüğe girişi tarihinden başlayarak, bir yandan ingiliz imparatorluğu, fransa, italya, japonya, yunanistan, romanya sırp-hırvat-sloven devleti ve öte yandan türkiye arasında olduğu kadar, bunların uyrukları arasında da, barış durumu kesin olarak kurulmuş olacaktır.

taraflar arasında resmi ilişkiler kurulacak ve tarafların ülkelerinde diplomasi ve konsolosluk görevlileri (agents diplomatiques et consulaires), yapılacak özel anlaşmalara halel gelmeksizin, devletler hukukunun genel ilkeleri uyarınca işlem göreceklerdir.

kesim i

i.ülkeye ilişkin hükümler

madde 2

karadeniz’den ege denizi’ne kadar türkiye’nin sınırları aşağıdaki gibi saptanmıştır

(i sayılı haritaya bakılması):

1. bulgaristan ile:

rezvasya’nın denize döküldüğü yerden, türkiye, bulgaristan ve yunanistan sınırlarının birleştikleri noktada, meriç’e kadar:

bulgaristan’ın güney sınırı, şimdiki durumuyla saptanmış olduğu gibi;

2. yunanistan ile:

buradan, arda ve meriç’in birleştikleri yere kadar:

meriç’in akım yolu;

buradan arda kaynağına doğru (vers l’amont de l’arda) bu nehir üzerinde ve çörek köy’ün hemen yakınında olmak üzere arazi üzerinde saptanacak bir noktaya kadar:

arda’nın akım yolu;

buradan, güney-doğu doğrultusunda, bosna köy’ün, nehrin denize döküldüğü yönde (en aval) 1 kilometre uzaklığında bulunan bir noktaya kadar:

bosna-köy’ü türkiye’de bırakan, belli olacak ölçüde düz bir çizgi, çörek köy, 5 nci maddede belirtilen komisyonca, nüfusunun (halkının) çoğunluğunun türk ya da rum olarak kabul edileceğine göre türkiye’ye ya da yunanistan’a verilecektir; 1 ekim 1922 den sonra bu köye göç etmiş olanlar hesaba katılmayacaklardır;

buradan, ege denizi’ne kadar;

meriç’in akım yolu.

madde 3

akdeniz’den iran sınırına kadar, türkiye’nin sınırı aşağıdaki gibi saptanmıştır:

1. suriye ile:

20 ekim 1921 tarihli türk-fransız andlaşmasının 8 nci maddesiyle saptanmış olan sınır;

2. irak ile:

türkiye ile irak arasındaki sınır, işbu andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak dokuz aylık bir süre içinde türkiye ile ingiltere arasında dostça bir çözüm yoluyla saptanacaktır.

öngörülen süre içinde iki hükümet arasında bir anlaşmaya varılamazsa, anlaşmazlık milletler cemiyeti meclisine götürülecektir.

sınır çizgisi konusunda alınacak kararı beklerken, türk ve ingiliz hükümetleri, kesin geleceği [kaderi] bu karara bağlı olan toprakların şimdiki durumunda herhangi bir değişiklik yapacak nitelikte hiç bir askeri ya da başka bir harekete bulunmamayı karşılıklı olarak yükümlenirler.

madde 4

işbu andlaşmada belirtilen sınırlar, andlaşmaya eklenmiş 1/1,000,000 ölçekli haritalar üzerine çizilecektir. andlaşma metni ile haritalar arasında uyuşmazlık çıkarsa, andlaşma metni üstün tutulacaktır.

madde 5

işbu andlaşmanın 2 nci maddesinin 2 nci paragrafında tanımlanmış sınırı, toprak [arazi] üzerinde çizmekle, bir sınırlandırma komisyonu görevlendirilecektir. komisyon, türkiye ile yunanistan’in -her devlet için birer temsilci olmak üzere- temsilcilerinden ve bunların üçüncü bir devletin uyrukları arasında seçecekleri bir başkan’dan kurulacaktır.

sınırlandırma komisyonu, her yerde, yönetsel sınırlarla yerel [mahalli] ekonomik çıkarları, elden geldiği ölçüde göz önünde tutarak, andlaşmalarda verilmiş tanımlamaları en yakından izlemeye çalışacaktır.

komisyonun kararları oyçokluğuyla alınacak ve bu kararlar ilgili taraflar için bağlayıcı nitelikte olacaktır.

sınırlandırma komisyonunun giderleri ilgili taraflarca eşit olarak yüklenilecektir.

madde 6

bir nehrin ya da bir ırmağın kıyılarıyla değil de akım yollarıyla tanımlanan sınırlar bakımından, işbu andlaşmadaki tanımlamalarda kullanılan "akım yolu" (mecra "cours" ya da "chenal") terimleri, şu anlama gelmektedir: bir yandan, gemilerin gidiş-gelişine (ulaşıma) elverişli olmayan nehirlerde, akar suyun ya da ana kolunun ortay çizgisi (ligne mydiane), ve öte yandan, gemilerin gidiş-gelişlerine (ulaşıma) elverişli nehirlerde, ana gidiş-geliş yolunun ortay çizgisi (ligne mydiane du chenal de navigation principale). bununla birlikte, akım ya da gidiş-geliş yolunda değişiklikler olması halinde, sınır çizgisinin, bu biçimde tanımlanmış olan akım yoluyla gidiş-geliş yolunu mu izleyeceğini, yoksa, bu yolun, işbu andlaşmanın yürürlüğe giriş anındaki durumunda olduğu gibi kesin olarak saptanmış mı kalacağını kararlaştırmaya, işbu andlaşmada öngörülen sınırlandırma komisyonu yetkili olacaktır.

işbu andlaşmada aykırı bir hüküm bulunmadıkça, deniz sınırları, kıyıya üç milden daha yakın bulunan adaları ve adacıkları da içine alacaktır.

madde 7

ilgili devletler, sınırlandırma komisyonuna, görevlerini yerine getirmesi için gerekli her türlü belgeleri, özellikle şimdiki ya da eski sınırların saptanmasına ilişkin tutanakların doğruluğu onanmış örneklerini, elde bulunan en büyük ölçekli bütün haritaları, geodezik verileri, yapılmış fakat yayınlanmamış yerölçmesi [mesaha] haritalarını (levys), sınırdaki akar suların yatak değiştirmelerine ilişkin bilgileri vermeyi yüklenirler. türk makamlarının elinde bulunan haritalar, geodezik veriler, yayınlanmamış olsa bile yerölçmesi [mesaha] haritaları, işbu andlaşmanın yürürlüğe konulmasından sonra en kısa süre içinde, istanbul’da, sınırlandırma komisyonunun başkanına teslim edilecektir.

ilgili devletler, bundan başka, bütün belgeleri, özellikle planları, kadastrolarla tapu kütüklerini ve, komisyon isterse, mülkiyet durumuna ve ekonomik akımlara ilişkin bilgilerle gerekli her çeşit bilgileri komisyona iletmeleri için yerel makamlara yönergeler [talimat] vermeyi de yükümlenirler.

madde 8

ilgili devletler, sınırlandırma komisyonuna, görevlerini yerine getirebilmesi için gerekli olan ulaşım, konut, işgücü ve malzemeye (direkler ve sınır işaretleri) ilişkin her türlü yardımı gerek doğrudan gerekse yerel makamların aracılığıyla yapmayı yükümlenirler.

özellikle, türk hükümeti, sınırlandırma komisyonunun görevlerini yerine getirmesinde, gerekli görünürse, teknik personel yardımında bulunmayı yükümlenir.

madde 9

ilgili devletler, komisyonca konulmuş nirengi noktalarını, sınır işaretlerini, taşlarını, kazık ya da direklerini korumayı yükümlenirler.

madde 10

sınır işaretleri [taş, kazık ya da direkler], birbirinden gözle görülecek uzaklıklarda konulacaktır; bunlara sayı verilecek ve yerleriyle sayıları bir haritaya işlenecektir.

madde 11

sınırlandırmaya ilişkin kesin tutanaklar, bunlara ekli haritalar ve belgeler, her biri de asıl nusha sayılmak üzere, üç nusha olarak düzenlenecektir; bunlardan ikisi sınırdaş devletlere, üçüncüsü de, doğruluğu onaylanmış birer örneğini işbu andlaşmayı imzalamış devletlere gönderecek olan, fransa cumhuriyeti hükümetine verilecektir.

madde 12

imroz (imbros) adası ile bozcaada (tenedos) ve tavşan adaları (iles aux lapins) dışında, doğu akdeniz adaları ve özellikle limmi (lemnos), semadirek (semendirek, samothrace), midilli (mitylyne), sakız (chio), sisam (samos) ve nikarya (nicaria) adaları üzerinde yunan egemenliği konusunda 17/30 mayıs 1913 tarihli londra andlaşmasının 5 nci ve 1/14 kasım 1913 tarihli atina andlaşmasının 15 nci maddeleri hükümleri uyarınca alınan ve 13 şubat 1914 tarihinde yunan hükümetine bildirilen karar, bu andlaşmanın, italya’nın egemenliği altına konulan ve 15 nci maddede belirtilen adalara ilişkin hükümleri saklı kalmak üzere, doğrulanmıştır. işbu andlaşmada aykırı bir hüküm bulunmadıkça, asya kıyısından 3 milden az bir uzaklıkta bulunan adalar, türk egemenliği altında kalacaktır.

madde 13

barışın sürekli olmasını sağlamak amacıyla, yunan hükümeti, midilli, sakız, sisam ve nikarya adalarında, aşağıdaki tedbirlere uymayı yükümlenir:

1. bu adalarda hiç bir deniz üssü kurulmayacak, hiç bir istihkam yapılmayacaktır.

2. yunan askeri uçaklarının anadolu kıyısı toprakları üstünde uçmaları yasak olacaktır.

buna karşılık, türk hükümeti de askeri uçaklarının bu adalar üstünde uçmalarını yasaklayacaktır.

3. bu adalarda, yunan askeri kuvvetleri, askerlik hizmetine çağrılmış ve bulundukları yerde eğitilebilecek normal asker sayısında çok olmayacağı gibi, jandarma ve polis kuvvetleri de, bütün yunan ülkesindeki jandarma ve polis kuvvetlerine orantılı bir sayıda kalacaktır.

madde 14

türk egemenliği altında kalan imroz adasıyla bozcaada, yerel [mahalli] yönetim ile can ve mal güvenliği bakımından, müslüman-olmayan yerli halka gerekli bütün güvenceyi sağlayan, yerel unsurlardan kurulu bir özel yönetim örgütünden yararlanacaktır. bu adalarda düzenin korunması yukarıda öngörülen yerel yönetim örgütünün aracılığıyla yerli halktan seçilmiş ve bu örgütün emrinde bulunan bir polis kuvvetince sağlanacaktır.

rum ve türk halklarının mübadelesine ilişkin olarak türkiye ile yunanistan arasında kararlaştırılmış ya da kararlastırılacak olan hükümler, imroz ve bozcaada adaları halkına uygulanmayacaktır.

madde 15

türkiye, aşağıda sayılan adalar üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından italya yararına vazgeçer: bugünkü durumda italya’nin işgali altında bulunan stampalia (astropolia), rodos (rhodes, rhodos), kalki (calki, khalki), skarpanto (scarpanto), kazos (casos, casso), piskopis (piscopis, tilos), miziroz (misiros, nisyros), kalimnos (calimnos, kalymnos), leros, patmos, lipsos (lipso), simi (symi) ve istanköy (cos, kos), adaları ile, bunlara bağlı adacıklar, ve meis (castellorizo) adası (2 sayılı haritaya bakılması).

madde 16

türkiye, işbu andlaşmada belirtilen sınırlar dışında bulunan topraklar üzerindeki ya da bu topraklara ilişkin olarak, her türlü haklarıyla sıfatlarından ve egemenliği işbu andlaşmada tanınmış adalardan başka bütün öteki adalar üzerindeki her türlü haklarından ve sıfatlarından vazgeçmiş olduğunu bildirir; bu toprakların ve adaların geleceği [kaderi], ilgililerce düzenlenmiştir ya da düzenlenecektir.

işbu maddenin hükümleri, türkiye ile sınırdaş olan ülkeler arasında komşuluk durumları yüzünden kararlaştırılmış ya da kararlaştırılacak olan özel hükümlere halel vermez.

madde 17

türkiye’nin mısır ve sudan üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçisi, 5 kasım 1914 tarihinden başlayarak yürürlüğe girmiş olacaktır.

madde 18

türkiye, mısır vergisiyle güvence altına alınmış osmanlı borçlanmaları -başka bir deyimle 1855, 1891 ve 1894 borçlanmaları- konusundaki bütün yükümlerinden ve borçlarından aklanmıştır [ibra edilmiştir]. bu üç borçlanmanın hizmetleri için mısır’ın yaptığı yıllık ödemeler, bugün mısır devlet borcu hizmetlerinin ödenmesinin bir parçasını oluşturmakta olduğundan, mısır, osmanlı devlet borcuna [düyun-u umumiye-i osmaniye’ye] ilişkin olarak başka her türlü borçlardan aklanmıştır.

madde 19

mısır devletinin tanınmasından doğan sorunlar, ilgili devletler arasında saptanacak şartlar içinde, sonradan kararlaştırılacak hükümlerle çözüme bağlanacak ve işbu andlaşma uyarınca türkiye’den ayrılan topraklara ilişkin olarak sözü geçen andlaşmanın hükümleri mısır devletine uygulanacaktır.

madde 20

türkiye, ingiliz hükümetince 5 kasım 1914 tarihinden ilan edilen, kıbrıs’ın [ingiltere’ye] katılışını tanıdığını bildirir.

madde 21

5 kasım 1914 tarihinden kıbrıs adasında yerleşmiş bulunan türk uyrukları, yerel kanunun saptadığı şartlar içinde, ingiliz uyrukluğunu edinecekler ve bu kimseler türk uyrukluğunu yitireceklerdir. bununla birlikte, işbu andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak iki yıllık bir süre içinde, türk uyrukluğunu seçme yetenekleri olacaktır; bu durumda, seçme hakkını (option) kullandıkları tarihi izleyecek oniki ay içinde kıbrıs adasından ayrılmaları zorunlu olacaktır.

işbu andlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihte kıbrıs adasında yerleşmiş olup da, bu tarihte, yerel kanunun öngördüğü şartlar içinde yapılmış başvurma üzerine ingiliz uyrukluğunu edinmiş bulunan ya da edinmekte olan türk uyrukları da bu yüzden türk uyrukluğunu yitireceklerdir.

şurası kararlaştırılmıştır ki, kıbrıs hükümetinin, türk hükümetinin rızası olmaksızın türk uyrukluğundan başka bir uyrukluk edinmiş olan kimselere, ingiliz uyrukluğunu reddetme yeteneği olacaktır.

madde 22

türkiye, 27 nci maddenin genel hükümlerine halel gelmemek şartıyla, 18 ekim 1912 tarihli lausanne andlaşması ve bu andlaşmaya ilişkin senetler uyarınca, ne nitelikte olursa olsun, libya’da yararlandığı bütün haklarının ve ayrıcalıklarının kesin olarak sona erdiğini tanıdığını bildirir.

2.özel hükümler

madde 23

bağıtlı yüksek taraflar, boğazlar rejimine ilişkin bugünkü tarihle yapılmış olan sözleşmede öngörüldüğü üzere çanakkale boğazı’nda, marmara denizi’nde ve karadeniz boğazı’nda, denizden ve havadan, barış zamanında olduğu gibi savaş zamanında da, geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) serbestliği ilkesini kabul ve ilan etmekte görüş birliğine varmışlardır. [boğazlar rejimine ilişkin olarak bugünkü tarihle yapılmış] bu sözleşme, yüksek taraflar bakımından, sanki bu andlaşmanın içindeymiş gibi, aynı güç ve değerde olacaktır.

madde 24

işbu andlaşmanın 2 nci maddesinde tanımlanan sınır rejimine ilişkin olarak bugünkü tarihte yapılmış olan sözleşme, işbu andlaşmaya taraf olan devletler bakımından, sanki bu andlaşmanın içindeymiş gibi, aynı güç ve değerde olacaktır.

madde 25

türkiye kendisiyle yan yana savaşmış olan devletlerle öteki bağıtlı devletler arasında yapılmış barış andlaşmaları ile ek sözleşmeleri tam geçerli olarak tanımadığı, eski alman imparatorluğu, avusturya, macaristan ve bulgaristan topraklarına ilişkin olarak alınmış ya da alınacak kararları kabul etmeyi ve yeni devletler [bu andlaşmalarda] saptanan sınırlar içinde tanımayı yükümlenir.

madde 26

türkiye, şimdiden, almanya’nın, avusturya’nın, bulgaristan’ın, yunanistan’ın, macaristan’ın, polonya’nın, romanya’nın, sırp-hırvat-sloven devletinin ve çeko-slovakya devletinin sınırlarını -işbu sınırlar 25 nci maddede belirtilen andlaşmalar ya da bunları tamamlayıcı bütün sözleşmelerde saptanmış olduğu ya da saptanabileceği üzere- tanıdığını ve kabul ettiğini bildirir.

madde 27

türk ülkesinin dışında, işbu andlaşmayı imzalayan öteki devletlerin egemenliği ya da koruyuculuğu (protectorat) altında bulunan ülkelerin uyrukları ile türkiye’den ayrılmış ülkelerin uyrukları üzerinde, türk hükümeti ya da türk makamlarınca, siyasal, yasamaya ya da yönetime iliskin herhangi bir nedenle olursa olsun, hiç bir güç ya da yetki kullanılmayacaktır.

şurası kararlastırılmıştır ki, müslüman din makamlarının ruhani yetkilerine halel verilmiş değildir.

madde 28

bağıtlı yüksek taraflar, her biri kendi yönünden, türkiye’de kapitülasyonların her bakımdan kaldırıldığını kabul ettiklerini bildirirler.

madde 29

fransız uyrukluğundaki fas’lılara ve tunus’lulara, türkiye’de, her bakımdan, öteki fransız uyruklarına uygulanan rejim uygulanacaktır.

libya uyrukluğunda olanlara, türkiye’de, her bakımdan, öteki italyan uyruklarına uygulanan rejim uygulanacaktır.

işbu maddenin hükümleri, türkiye’de, yerleşmiş, tunus, libya ve fas kökenli kimselerin uyrukluğunu etkilememektedir.

buna karşılık, türk uyrukları, halkı 1 nci ve 2 nci fıkraların hükümlerinden yararlanan ülkelerde, fransa ile italya’da yararlandıkları aynı rejimden yararlanacaklardır.

birinci fıkradaki hükümlerden halkı yararlanan ülkelerden gelen ya da bu ülkelere gönderilen mallara [ticaret esyaşına] türkiye’de uygulanacak rejim ile, buna karşılık, türkiye’den gelen ya da türkiye’ye gönderilecek mallara bu ülkede uygulanacak rejim, fransız hükümeti ile türk hükümeti arasında anlaşma ile saptanacaktır.

kesim ii

uyruklar

madde 30

işbu andlaşmanın hükümleri uyarınca, türkiye’den ayrılmış ülkelerde yerleşmiş türk uyrukları hukukça (de plein droit) ve yerel yasaların öngördüğü şartlarla, bu ülke hangi devlete bırakılmışsa o devletin uyruğu olacaklardır.

madde 31

onsekiz yaşını aşmış olup da türk uyrukluğunu yitiren ve 30 ncu madde uyarınca hukuk açısından yeni bir uyrukluk edinmiş bulunan kimseler, işbu andlaşmanın yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak, iki yıllık bir süre içinde türk uyrukluğunu seçebileceklerdir.

madde 32

işbu andlaşma uyarınca, türkiye’den ayrılan bir ülkede yerleşmiş ve bu ülkede halkın çoğunluğundan soy [ırk] bakımından ayrı olan, 18 yaşını aşmış kimseler, işbu andlaşmanın yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak iki yıllık bir süre içinde, halkın çoğunluğu seçme hakkını (droit d’option) kullanan kişinin soyundan olan devletlerden birinin uyrukluğunu, bu devletin de buna razı olması şartıyla, edinebileceklerdir.

madde 33

31 nci ve 32 nci maddelerdeki hükümler uyarınca, seçme haklarını (droit d’option) kullanan kimseler, bunu izleyen oniki ay içinde konutlarını [ikametgahlarını], seçme haklarını hangi devlet için kullanmışlarsa o devletin ülkesine taşıtmak zorundadırlar.

bu gibi kimseler, seçme haklarını kullanmazdan önce, oturmakta oldukları öteki devletin ülkesinde malik oldukları taşınmaz malları ellerinde tutmakta serbest olacaklardır.

bu gibi kimseler, her çeşit taşınır mallarını yanlarında götürebileceklerdir. bu yüzden, kendilerinden, bu malların çıkarılışı ya da sokuluşu için hiç bir vergi ya da resim alınmayacaktır.

madde 34

işbu andlaşmanın hükümleri uyarinca, türkiye’den ayrilan bir ülkenin yerli halkindan olup, 18 yasini asmis ve işbu andlaşmanın yürürlüge girdigi tarihte yabanci ülkelerde yerlesmis bulunan türk uyrukları, türkiye’den ayrilan ülkelerde yetkilerini [otoritelerini] kullanan hükümetlerle, yerlesmis bulunduklari ülkelerin hükümetleri arasında yapilmasi gerekli görülebilecek anlasmalar sakli kalmak üzere, yerli halkinda olduklari ülkedeki uyruklugu seçebilirler. bu seçme hakkı (droit d’option), işbu andlaşmanın yürürlüge girdigi tarihten baslayarak iki yillik bir süre içinde kullanilmalidir.

madde 35

bagitli devletler, işbu andlaşmada, ya da almanya, avusturya, bulgaristan ya da macaristan ile yapilmis barış andlaşmalarinda, ya da türkiye’den baska bagitli devletlerle ya da onlardan biriyle rusya arasında, ya da kendileri arasında yapilmis bir andlaşmada öngörülen ve ilgililere, kendileri için edinilmesi mümkün her hangi bir uyrukluga geçme olanagini saglayan seçme hakkının (droit d’option) kullanilmasina, herhangi bir engel çikartmamayi yükümlenirler.

madde 36

işbu kesimdeki hükümlerin uygulanmasinda, her bakimdan, evli kadinlarin durumu kocalarinin, ve 18 yasindan küçük çocuklarin durumu da ana-babalarinin durumuna göre ayarlanacaktir.

kesim iii

azinliklarin korunmasi

madde 37

türkiye, 38 nci maddeden 44 ncü maddeye kadar olan maddelerin kapsadigi hükümlerin temel yasalar olarak taninmasini ve hiç bir kanunun, hiç bir yönetmeligin (tüzügün) ve hiç bir resmi islemin bu hükümlere aykiri ya da bunlarla çelisir olmamasini ve hiç bir kanun, hiç bir yönetmelik (tüzük) ve hiç bir resim islemin söz konusu hükümlerden üstün sayilmamasini yükümlenir.

madde 38

türk hükümeti, türkiye’de oturan herkesin, dogum, bir ulusal topluluktan olma [milliyet, nationality], dil, soy ya da din ayirimi yapmaksizin, hayatlarini ve özgürlüklerini korumayi tam ve eksiksiz olarak saglamayi yükümlenir.

türkiye’de oturan herkes, her inancin, dinin ya da mezhebin, kamu düzeni ve ahlak kurallariyla çatismayan gereklerini, ister açikta isterse özel olarak, serbestçe yerine getirme hakkına sahip olacaktir.

müslüman-olmayan azinliklar, bütün türk uyruklarına uygulanan ve türk hükümetince, ulusal savunma amaciyla ya da kamu düzeninin korunmasi için, ülkenin tümü ya da bir parçasi üzerinde alinabilecek tedbirler sakli kalmak sartiyla, dolasim ve göç etme özgürlüklerinden tam olarak yararlanacaklardir.

madde 39

müslüman-olmayan azinliklara mensup türk uyrukları, müslümanlarin yararlandiklari ayni yurttaslik [medeni] haklariyla siyasal haklardan yararlanacaklardir.

türkiye’de oturan herkes, din ayirimi gözetilmeksizin, kanun önünde esit olacaktir.

din, inanç ya da mezhep ayriligi, hiç bir türk uyrugunun, yurttaslik haklariyla [medeni haklarla] siyasal haklarindan yararlanmasina, özellikle kamu hizmet ve görevlerine kabul edilme, yükseltilme, onurlanma ya da çesitli mesleklerde ve is kollarinda çalisma bakimindan, bir engel sayilmayacaktir.

herhangi bir türk uyrugunun, gerek özel gerekse ticaret iliskilerinde, din, basin ya da her çesit yayin konulariyla açik toplantilarinda, diledigi bir dili kullanmasina karsi hiç bir kisitlama konulmayacaktir.

devletin resmi dili bulunmasina ragmen, türkçeden baska bir dil konusan türk uyruklarına, mahkemelerde kendi dillerini sözlü olarak kullanabilmeleri bakimindan uygun düsen kolayliklar saglanacaktir.

madde 40

müslüman-olmayan azinliklara mensup türk uyrukları, hem hukuk bakimindan hem de uygulamada, öteki türk uyruklarıyla ayni islemlerden ve ayni güvencelerden [garantilerden] yararlanacaklardir. özellikle, giderlerini kendileri ödemek üzere, her türlü hayir kurumlariyla, dinsel ve sosyal kurumlar, her türlü okullar ve buna benzer ögretim ve egitim kurumlari kurmak, yönetmek ve denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbestçe kullanmak ve dinsel ayinlerini serbestçe yapmak konularinda esit hakka sahip olacaklardir.

madde 41

genel [kamusal] egitim konusunda, türk hükümeti, müslüman-olmayan uyrukların önemli bir oranda oturmakta olduklari il ve ilçelerde, bu türk uyruklarınin çocuklarina ilk okullarda ana dilleriyle ögretimde bulunulmasini saglamak bakimindan, uygun düsen kolayliklari gösterecektir. bu hüküm, türk hükümetinin, söz konusu okullarda türk dilinin ögrenimini zorunlu kilmasina engel olmayacaktir.

müslüman-olmayan azanliklara mensup türk uyruklarınin önemli bir oranda bulunduklari il ve ilçelerde, söz konusu azinliklar, devlet bütçesi, belediye bütçesi ya da öteki bütçelerce, egitim, din ya da hayir islerine genel gelirlerden saglanabilecek paralardan yararlanmaya ve pay ayrilmasina hak gözetirlige uygun ölçülerde katilacaklardir.

bu paralar, ilgili kurumlarin (ytablissements et institutions) yetkili temsilcilerine teslim edilecektir.

madde 42

türk hükümeti, müslüman-olmayan azinliklarin aile durumlarilya [statüleriyle, aile hukukuyla] kisisel durumlarin [statüleri, kisi halleri] konusunda, bu sorunlarin, söz konusu azinliklarin gelenek ve görenekleri uyarinca çözümlenmesine elverecek bütün tedbirleri almagi kabul eder.

bu tedbirler, türk hükümetiyle ilgili azinliklardan her birinin esit sayida temsilcilerinden kurulu özel komisyonlarca düzenlenecektir. anlasmazlik çikarsa, türk hükümetiyle milletler cemiyeti meclisi, avrupa’li hukukçular arasından birlikte seçecekleri bir üst-hakem atayacaklardir.

türk hükümeti, söz konusu azinliklara ait kiliselere, havralara, mezarlıklara ve öteki din kurumlarina tam bir koruma saglamayi yükümlenir. bu azinliklarin türkiye’deki vakiflarina, din ve hayir isleri kurumlarina her türlü kolayliklar ve izinler saglanacak ve türk hükümeti, yeniden din ve hayir kurumlari kurulmasi için, bu nitelikteki öteki özel kurumlara saglanmis gerekli kolayliklardan hiç birini esirgemeyecektir.

madde 43

müslüman-olmayan azinliklara mensup türk uyrukları, inançlarina ya da dinsel ayinlerine aykiri herhangi bir davranista bulunmaga zorlanamayacaklari gibi, hafta tatili günlerinde mahkemelerde hazir bulunmalari ya da kanunun öngördügü herhangi bir islemi yerine getirmemeleri yüzünden haklarini yitirmeyeceklerdir.

bununla birlikte bu hüküm, söz konusu türk uyruklarıni, kamu düzeninin korunmasi için, öteki türk uyruklarına yükletilen yükümler disinda tutar anlamina gelmeyecektir.

madde 44

türkiye, bu kesimin bundan önceki maddelerdeki hükümlerin, türkiye’nin müslüman-olmayan azinliklariyla ilgili oldugu ölçüde, uluslararasi nitelikte yükümler meydana getirmelerini ve milletler cemiyetinin güvencesi [garantisi] altina konulmalarini kabul eder. bu hükümler, milletler cemiyeti meclisinin çogunlugunca uygun bulunmadikça, degistirilemeyecektir. ingiliz imparatorlugu, fransa, italya ve japon hükümetleri, milletler cemiyeti meclisinin çogunlugunca razi olunacak herhangi bir degisikligi reddetmemegi, işbu andlaşma uyarinca kabul ederler.

türkiye, milletler cemiyeti meclisi üyelerinden her birinin, bu yükümlerden herhangi birine aykiri herhangi bir davranisi ya da böyle bir davranista bulunma tehlikesini meclise sunmaga yetkili olacagini ve meclisin, duruma göre, uygun ve etkili sayacagi yolda davranabilecegini ve gerekli görecegi yönergeleri [talimati] verebilecegini kabul eder.

türkiye, bundan baska, bu maddelere iliskin olarak, hukuk bakimindan ya da uygulamada, türk hükümetiyle imzaci öteki devletlerden herhangi biri ya da milletler cemiyeti meclisine üye herhangi bir baska devlet arasında görüs ayriligi çikarsa, bu anlasmazligin, milletler cemiyeti misakinin 14 ncü maddesi uyarinca uluslararasi nitelikte sayilmasini kabul eder. türk hükümeti, böyle bir anlasmazligin, öteki taraf isterse, milletlerarasi daimi adalet divanina götürülmesini kabul eder. divanin karari kesin ve milletler cemiyeti misakinin 13 ncü maddesi uyarinca verilmis bir karar gücünde ve degerinde olacaktir.

madde 45

bu kesimdeki hükümlerle, türkiye’nin müslüman-olmayan azinliklarina taninmis olan haklar, yunanistan’ca da, kendi ülkesinde bulunan müslüman azinliga taninmistir.

bölüm iii

mali hükümler

kesim i

osmanli devlet borcu

madde 46

işbu kesime ekli çizelgede belirtildigi üzere, osmanli devlet borcu [düyun-u umumiye-i], türkiye, 1921-1913 balkan savaslari sonucu olarak kendilerine osmanla imparatorlugundan topraklar katilmis devletler, işbu andlaşmanın 12 nci ve 15 nci maddelerinde belirtilen adalarla, bu maddenin son fikrasinda belirtilen toprak parçasi kendilerine birakilmis olan devletler ve, son olarak, işbu andlaşma uyarinca osmanli imparatorlugundan ayrilmis asya topraklari üzerinde yeni kurulan devletler arasında, işbu kesimde belirtilen sartlar içinde, bölüstürülecektir. bundan baska, yukarıda belirtilen bütün bu devletler, 53 ncü maddede gösterilen tarihlerden baslayarak, osmanli devlet borcu hizmetlerinin ödenmesine iliskin yillik yükümlere [taksitlere] de, işbu kesimde belirtilen sartlar içinde, katilacaklardir.

türkiye, 53 ncü maddede belirtilen tarihlerden baslayarak, öteki devletlere yükletilmis katilma paylarindan artik hiç bir biçimde sorumlu tutulmayacaktir.

1 agustos 1914 tarihinde osmanli egemenligi altinda olup, türkiye’nin, işbu andlaşmanın 2 ncü maddesinde saptanan sınırlari disinda bulunan trakya arazi, osmanli devlet borcunun bölüstürülmesi konusunda, işbu andlaşma uyarinca osmanli imparatorlugundan ayrilmis gibi sayilacaktir.

madde 47

osmanli devlet borcu [düyun-u umumiye-i osmaniye] meclisi, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak üç aylik bir süre içinde işbu kesime ekli çizelgenin (a) bölümünde yazili borçlanmalara iliskin olan ve ilgili devletlerden her birine düsen yillik taksitlerin tutarini, 50 nci ve 51 nci maddelerde kabul edilmis esaslara dayanarak saptayacak ve bu tutari sözü geçen devletlere bildirecektir.

bu devletler, osmanli borcu meclisinin bu konudaki çalismalarini izlemek üzere, istanbul’a temsilciler gönderebileceklerdir.

osmanli devlet borcu meclisi, bulgaristan ile yapilmis 27 kasim 1919 tarihli andlaşmanın 134 ncü maddesinde öngörülen görevleri de yerine getirecektir.

işbu bu maddede yazili ilkelerin uygulanmasi konusunda, ilgili taraflar arasında dogabilecek her türlü anlasmazliklar, 1 nci fikrada belirtilen bildirinin yapilmasi tarihinden baslayarak en çok bir ay içinde, milletler cemiyeti meclisinden atanmasi rica edilecek bir hakeme sunulacak ve bu hakem, en çok üç aylik bir süre içinde kararini verecektir. hakemin kararlari kesin olacaktir. anlasmazligin sözü geçen hakeme sunulmus olmasi, yillik taksitlerin ödenmesini geciktirmeyecektir.

madde 48

işbu kesime ekli çizelgenin (a) bölümünde gösterilen osmanli devlet borcunun aralarinda bölüstürülecegi, türkiye’den baska devletler, 47 nci maddede öngörülen aylik taksitlerden her birine düsen pay konusunda, 47 nci madde uyarinca kendilerine yapilacak bildiri gününden baslayarak üç aylik bir süre içinde, osmanli devlet borcu meclisine, kendi paylarinin güvence altina alinmasi için yeterli saglancalar [karşılıklar, rehinler] vereceklerdir. bu saglancalar yukarıda belirtilen süre içinde gösterilmemis olursa, ya da bu saglancalarin uygun olup olmadigi konusunda anlasmazlik çikarsa, işbu andlaşmanın imzacisi devletlerden herhangi birince, milletler cemiyeti meclisine basvurulabilecektir.

milletler cemiyeti meclisi, saglanca olarak ayrilan gelirlerin toplanmasini, aralarinda borcun bölüstürülmüs oldugu, türkiye disindaki devletlerde bulunan uluslararasi maliye örgütlerine emanet edebilecektir. milletler cemiyeti meclisinin kararlari kesin olacaktir.

madde 49

ilgili devletlerden her birine düsecek yillik taksitler tutarinin 47 nci madde hükümleri uyarinca kesin olarak saptanmasina girişilecegi günden baslayarak bir aylik bir süre içinde, işbu kesime ekli çizelgenin (a) bölümünde gösterilen osmanli devlet borcunun nominal anaparasinin bölüstürülme yol ve yöntemlerini saptamak üzere, paris’de bir komisyon toplanacaktir. bu bölüstürme, yillik taksitlerin bölüstürülmesi için kabul edilen oranlara göre, borçlanma sözlesmeleriyle işbu kesimin hükümleri göz önünde tutularak, yapilacaktir.

1 nci fikrada öngörülen komisyon, türk hükümetinin bir temsilcisiyle, osmanli devlet borcu meclisinin temsilcilerinden, birlestirilmis borç ve ikramiyeli türk tahvilleri [düyun-u muvahhide ve ikramiyeli türk tahvilati, la detta unifiye et les lots turc] disinda kalan osmanli devlet borcunun bir temsilcisinden ve ilgili devletlerden her birinin atayabilecegi birer temsilciden kurulacaktir. komisyonda görüs birligine varilamayacak bütün sorunlar, 47 nci maddenin 4 ncü fikrasinda öngörülen hakeme sunulacaktir.

türkiye, kendi payini temsil etmek üzere yeni borç senetleri çikarmaga karar verirse, borç anaparasinin bölüstürülmesi, önce, türkiye bakimindan, türk hükümetinin temsilcisinden, osmanli devlet borcu temsilcisinden ve birlestirilmis borç ve ikramiyeli türk tahvilleri disindaki borcun temsilcilerinden kurulu bir komitece yapilacaktir. yeni çikartilmis borç senetleri komisyona teslim edilecektir; komisyon da, bunlarin, bir yandan türkiye’nin aklanmis [ibra edilmis] oldugunu, öte yandan da borç senetlerini ellerinde bulunduranlarin, osmanli devlet borcundan kendilerine bir pay düsen öteki devletlere karsi haklarini göz önünde tutarak, borç senetlerini ellerinde bulunduranlara verilmesini saglayacaktir. osmanli devlet borcundan her devlete düsecek payi temsil etmek üzere çikartilacak senetler, bagitli yüksek taraflarin ülkelerinde, her türlü damga resimlerinden ya da bu senetlerin çikartilmasinin yol açabilecegi her çesit vergilerden bagisik tutulacaktir.

ilgili devletlerden her birine düsecek yillik taksitlerin ödenmesi, işbu maddenin, nominal anaparanin bölüstürülmesine iliskin hükümleri yüzünden, ertelenmeyecektir.

madde 50

yillik taksitlerin 47 nci maddede öngörülen bölüstürülmesi ile, osmanli devlet borcu [düyun-u umumiye-i osmaniye] nominal anaparanin 49 ncu maddede sözü edilen bölüstürülmesi, asagidaki gibi yapilacaktir:

(1) 17 ekim 1912 tarihinden önce borçlanmalar ve onlara iliskin yükümler, 1912-1913 balkan savaslarindan sonraki durumda osmanli imparatorlugu ile, balkan savaslari sonucunda osmanli imparatorlugundan toprak almis balkan devletleri ve işbu andlaşmanın 12 nci maddesinde belirtilen adalar kendilerine verilmis olan devletler arasında bölüstürülecektir; bu savaslara son veren andlaşmalarin ya da sonradan yapilan andlaşmalarin yürürlüge girislerinden bu yana meydana gelen ülke degisiklikleri de göz önünde tutulacaktir.

(2) bu ilk bölüstürmeden sonra, osmanli imparatorlugunun üzerinde kalmis borçlanmalarin ve onlara iliskin yillik taksitlerin, 17 ekim 1912 ile 1 kasim 1914 tarihi arasında, osmanli imparatorlugunun yapmis oldugu borçlanmalarin ve bunlara iliskin taksitlerin ertelenmesiyle artmis olan geri kalan parçasi [bakiyesi], türkiye ile, bu andlaşma uyarinca kendilerine osmanli imparatorlugundan toprak katilmis asya’da yeni kurulmus devletler ve bu andlaşmanın 46 nci maddesinde belirtilen topragin kendisine verilmis bulundugu devlet arasında bölüstürülecektir.

anaparanin bölüstürülmesi, işbu andlaşmanın yürürlüge girişi tarihinde her borçlanmanin anaparasinin tutari üzerinden yapilacaktir.

madde 51

50 nci maddede öngörülen bölüstürme sonucu olarak, osmanli devlet borcu’nun [düyun-u umumiye-i osmaniye’nin] yillik borçlarindan, ilgili her devlete düsen pay söyle saptanacaktir:

(1) 50 nci maddenin lik fikrasinda öngörülen bölüstürme için, önce, 12 nci ve 15 nci maddelerde belirtilen adalar ile, balkan savaslari sonucunda osmanli imparatorlugundan ayrilmis topraklarin tümüne düsen payin saptanmasina girişilecektir. bu payin 50 nci maddenin 1 nci paragrafi hükümleri uyarinca bölüstürülmesi gereken yillik taksitler toplam tutarina göre tutari, yukarıda sözü geçen adalarla topraklarin, birlikte hesaplanan ortalama genel gelirinin, osmanli imparatorlugunun 1910-1911 ve 1911-1912 mali yillari içindeki -1907 yilinda konulmus ek gümrük vergisi gelirini de kapsamak üzere- ortalama genel gelirine olan oranina esit oranda olacaktir.

böylece saptanan tutar, daha sonra, bir önceki fikrada öngörülen topraklar kendilerine verilmis bulunan devletler arasında bölüstürülecektir; bu islem üzerine, sözü geçen devletlerin her birine düsen payin, aralarinda bölüsülen toplam tutara göre orani, balkan savaslari sonucunda osmanli imparatorlugundan ayrilmis bütün topraklar ile 12 nci ve 15 nci maddelerde belirtilen adalarin -1910-1011 ve 1911-1912 mali yillari içindeki- genel ortalama geliri oraniyla ayni oranda olacaktir. bu fikrada öngörülen gelirlerin hesaplanmasinda, gümrük vergi gelirleri dikkate alinmayacaktir.

(2) 46 nci maddenin son fikrasinda belirtilen topragi da kapsamak üzere, işbu andlaşma uyarinca osmanli imparatorlugundan ayrilan topraklara gelince, ilgili devletlerden her birine düsen payin, 50 nci maddenin 2 nci fikrasi hükümleri uyarinca bölüstürülecek yillik taksitlerin toplam tutarina göre tutari, ayrilan topraklarin ortalama gelirinin 1910-1911 ve 1911-1912 mali yillari içindeki -1907 yilinda konulmus ek gümrük vergisi gelirini de kapsamak üzere- osmanli imparatorlugunun, 1 nci paragrafta belirtilen topraklarla adalarin payinin düsülmesinden sonraki ortalama toplam gelirine olan oranina esit oranda olacaktir.

madde 52

işbu kesime bagli çizelgenin (b) bölümünde öngörülen öndelikler [avanslar], türkiye ile 46 nci maddede belirtilen öteki devletler arasında, asagidaki sartlar içinde bölüstürülecektir:

(1) çizelgede gösterilen ve 17 ekim 1912 tarihinde varolan öndeliklerin, işbu andlaşmanın yürürlüge konulmasi tarihinde ödenmemis bulunan anaparasi varsa, işbu anapara ile, bunun, 53 ncü maddenin birinci fikrasinda belirtilen tarihlerden bu yana birikmis faizleri ve bu tarihlerden sonra yapilmis bulunan ödemeler, 50 nci maddenin birinci paragrafi ile 51 nci maddenin birinci paragrafi hükümleri uyarinca bölüstürümecektir.

(2) bu ilk bölüstürmeden sonra, osmanli imparatorlugu üzerinde kalan borçlara ve bu imparatorlukça 17 ekim 1912 ve 1 kasim 1914 tarihleri arasında alinmis ve çizelgede gösterilen öndeliklere gelince, işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinde ödenmemis anapara varsa, bu anapara ile, bunun, 1 mart 1920 tarihine kadar birikmis faizleri ve bu tarihten sonra yapilmis ödemeler, 50 nci maddenin 2 nci paragrafi ile 51 nci maddenin 2 nci paragrafi hükümleri uyarinca bölüstürülecektir.

osmanli devlet borcu meclisi, söz konusu öndeliklerden [avanslardan] ilgili devletlerden her birine düsen payin tutarini, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak üç aylik bir süre içinde saptayacak ve bu tutari söz konusu devletlere bildirecektir.

türkiye’den baska devletlerin borçlu tutulduklari paralar, bu devletlerce, osmanli devlet borcu meclisine ödenecek, ya da türkiye’nin bu devletler hesabina gerek faiz gerekse borcun karsiligi olarak ödemis bulundugu para tutarina esit bir tutari buluncaya kadar, türk hükümeti hesabina gelir yazilacaktir.

bir önceki fikrada öngörülen ödemeler, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak yillik bes esit taksitle yapilacaktir. söz konusu ödemelerin osmanli imparatorlugunun alacaklilarina yapilacak parçasi, öndeki sözlesmelerinde sart kosulan faizleri de kapsayacak ve türk hükümetine düsen parçasi ise faizsiz ödenecektir.

madde 53

balkan savaslari sonucunda osmanli imparatorlugundan ayrilan topraklari kendilerine katmis olan devletlerce ödenmesi gereken, işbu kesime ekli çizelgenin (a) bölümünde belirtilmis bulunan osmanli devlet borcu borçlanmalarinin yillik taksitleri, bu topraklarin sözü geçen devletlere katilmasini saglamis bulunan andlaşmalarin yürürlüge giris tarihinden baslayarak, ödenmesi gerekli duruma gelecektir. 12 nci maddede belirtilen adalara iliskin yillik taksit 1/14 kasim 1914 den baslayarak ve 15 nci maddede belirtilen adalara iliskin yillik taksit de 17 ekim 1912 den baslayarak ödenmesi gerekli duruma gelecektir.

işbu andlaşma uyarinca, osmanli imparatorlugundan ayrilan asya’daki topraklar üzerinde yeni kurulmus devletlerin ve 46 nci maddenin son fikrasinda belirtilen topragi kendisine katan devletin borçlu olduklari yillik taksitler, 1 mart 1920 tarihinden baslayarak ödenmesi gerekli duruma gelecektir.

madde 54

işbu kesime ekli çizelgenin (a) bölümünde sayilan 1911-1912 ve 1913 yillari hazine tahvilleri (bons de trysor), sözlesmelerinde öngörülen ödeme tarihlerinden baslayarak on yil içinde, kararlastirilmis faizleriyle birlikte ödeneceklerdir.

madde 55

aralarinda türkiye de bulunmak üzere 46 nci maddede belirtilen devletler, işbu kesime ekli çizelgenin (a) bölümünde gösterildigi üzere osmanli devlet borcundan kendilerinde düsen ve 53 ncü maddede belirtilen tarihlerden baslayarak ödenmesi gerekirken ödenmemis bulunan yillik taksitlerin tutarini osmanli devlet borcu meclisine ödeyeceklerdir. bu ödeme, işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinden baslayarak, esit yirmi taksitle, faizsiz yapilacaktir.

türkiye’den baska devletlerin osmanli devlet borcu meclisine ödedikleri yillik taksitler, borç meclisince, söz konusu devletler hesabina türkiye’nin ödemis oldugu para tutarini buluncaya kadar, türkiye’nin borçlu kalabilecegi gecikmis taksitler hesabindan düsülecektir.

madde 56

bundan böyle, osmanli devlet borcu yönetim meclisinde, ellerinde borç senetleri bulunduran almanlarin, avusturya’lilarin ve macarlarin temsilcileri [vekilleri] bulunmayacaktir.

madde 57

osmanli devlet borcu borçlanmalariyla faizlerine ve karsiligi misir vergisi ile saglanmis olan 1855, 1891 ve 1894 borçlanmalarina iliskin faizsiz kuponlarin sunulmasina iliskin süreler ile, sözü geçen borçlanmalardan adçekme vurmus olan borç senetlerinin ödenmek üzere sunulma süreleri, yüksek bagitli taraflar ülkesinde 29 ekim 1914 tarihinden baslayarak işbu andlaşmanın yürürlüge girişini izleyecek üç ayin sona ermesine kadar ertelenmis sayilacaktir.

kesim ii

çesitli hükümler

madde 58

bir yandan türkiye ve öte yandan (yunanistan disinda) öteki bagitli devletler, bu devletlerle (tüzem kisileri de kapsamak üzere) uyruklarınin, 1 agustos 1914 tarihiyle işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihi arasındaki süre boyunca ugramis olduklari, gerek savas eylemleri, gerekse zoralim, haciz, diledigi gibi kullanma ve elkoyma tedbirlerinden dogan kayip ve zararlardan dolayi her türlü parasal istemde bulunanma hakkında karşılıkli olarak vazgeçerler.

bununla birlikte, yukarıdaki hüküm, işbu andlaşmanın ii ncü bölümünde (ekonomik hükümleri) öngören hükümlere halel getirmeyecektir.

türkiye, almanya ile yapilmis 28 haziran 1919 tarihli barış andlaşmasınin 259 ncu maddesinin birinci fikrasi ve avusturya ile yapilmis 10 eylül 1919 tarihli barış andlaşması 210 ncu maddesinin birinci fikrasi uyarinca, almanya ile avusturya’nin geçirmis [transfer etmis] olduklari altin paralar üzerindeki her türlü haktan, (yunanistan disinda) öteki bagitli devletler yararina vazgeçer.

sürüme [tedavüle] çikarilan birinci tertip türk kagit paralarina iliskin olarak, gerek 20 haziran 1331 (3 temmuz 1915) tarihli sözlesme, gerekse söz konusu kagit paralarin arkasinda yazili metin uyarinca, osmanli devlet borcu meclisine yükletilmis bütün ödeme yükümleri geçersiz sayilmistir.

bunun gibi, türkiye, osmanli hükümetince ingiltere’ye ismarlanmis ve ingiliz hükümetince 1914 de elkonmus olan savas gemileri için ödenmis bulunan paranin geri verilmesini ingiliz hükümetinden ya da ingiliz uyruklarından istememegi kabul eder ve bu yüzden her türlü istemde bulunmaktan vazgeçer.

madde 59

yunanistan, anadolu’da, savas yasalarina aykiri olarak, yunan ordusu ya da yunan yönetiminin eylemleriyle islenmis zararlari onarma yükümünü kabul eder.

öte yandan, türkiye, yunanistan’in, savasin uzamasindan ve savas sonuçlarindan dogan mali durumunu dikkate alarak, onarimlar karsiligi olarak, yunan hükümetine karsi yöneltebilecegi her türlü zarar-giderim isteminde kesinlikle vazgeçer.

madde 60

gerek balkan savaslari sonucu olarak gerekse işbu andlaşma ile, kendilerine osmanli imparatorlugundan bir toprak parçasi ayrilmis ya da ayrilan devletler, osmanli imparatorlugunun bu toprak parçasinda bulunan her türlü tasınır ve tasinmaz mallari, herhangi bir karşılık ödemeksizin, edinmis olacaklardir.

surasi kararlastirilmistir ki, 26 agustos 1324 (8 eylül 1908) ve 20 nisan 1325 (2 mayis 1909) tarihli iradelerde, hazine-i hassa’dan (liste civile) devlete geçirilmesi buyrulmus olan tasınır ve tasinmaz mallarla, 30 ekim 1918’de, bir kamu hizmeti yararina hazine-i hassa’ca yönetilen mallar, sözü geçen devletler osmanli imparatorlugunun yerini almis olduklarindan ve bu mallar üzerinde kurulmus bulunan vakiflarin geçerli taninmasi sartiyla, bir önceki fikrada belirtilen tasınır ve tasinmaz mallarin kapsami içinde bulunmaktadirlar.

gerek balkan savaslari sonucu olarak, gerek daha sonra yunanistan’a geçmis eski osmanli imparatorlugu topraklarinda bulunan ve hazine-i hassa’dan devlete geçmis tasınır ve tasinmaz mallar konusunda, türk hükümeti ile yunan hükümeti arasında çikan anlasmazlik, 1/14 kasim 1913 tarihli atina andlaşmasına ekli özel bir protokol uyarinca yapilacak bir hakemlik sözlesmesine göre, la haye’de bir hakemlik mahkemesine götürülücektir.

işbu maddenin hükümleri, hazine-i hassa adina yazitli bulunan ya da hazine-i hasa’ca yönetilen ve bu maddenin 2 nci ve 3 ncü fikralarinda öngörülmeyen tasınır ve tasinmaz mallarin hukuksal niteligini degistirmeyecektir.

madde 61

türk sivil ya da askeri emeklilik maasindan yararlananlardan, işbu andlaşma uyarinca türkiye’den baska bir devletin uyrukluguna geçmis bulunanlar, emeklilik maaslarina iliskin olarak türk hükümetine karsi herhangi bir istemde bulunamayacaklardir.

madde 62

türkiye, almanya ile versailles’de 28 haziran 1919 tarihinde yapilmis barış andlaşmasınin 261 nci maddesi, ve avusturya ile 10 eylül 1919 da, bulgaristan ile 27 kasim 1919 da ve macaristan ile 4 haziran 1920 de yapilmis barış andlaşmalarinin bu konuyla ilgili maddeleri uyarinca, almanya, avusturya, bulgaristan ve macaristan’in, türkiye’den olan bütün alacaklarinin [bagitli devletlere] geçirilmesini [transferini] kabul eder.

bagitli öteki devletler, bu yüzden türkiye’ye düsen borçlardan türkiye’yi aklanmis [ibra edilmis] saymayi razi olurlar.

türkiye’nin, almanya, avusturya, bulgaristan ve macaristan’dan olan alacaklari da sözü geçen bagitli devletlere geçirilmistir.

madde 63

türk hükümeti, öteki bagitli devletlerle görüs birligi içinde, savastan sonra almanya’dan türkiye’ye gönderilecek mallarin tutarina karşılık olarak, alman hükümetince sürüme çikartilmis kagit paralari belli bir kambio degeri üzerinden kabul edecegi konusunda girmis oldugu yükümlerden alman hükümetini aklanmis [kurtulmus, ibra edilmis] saydigini bildirir.

bölüm iii

ekonomik hükümler

madde 64

bu bölümde, "müttefik devletler" (puissances alliyes) terimi, türkiye’den baska bagitli devletler anlamina gelmektedir; "müttefik uyrukları" (ressortissants alliyes) terimi, türkiye’den baska bagitli devletlerin uyruklugunda bulunan ya da bu devletlerin koruyuculugu (protectorat) altinda bulunan bir devletin ya da bir ülkenin uyruklugunda olan gerçek kisileri, dernekleri ve kurumlari kapsamaktadir.

bu bölümün, sözü geçen "müttefik uyrukları"na iliskin hükümleri, müttefik devletlerin uyruklugunda bulunmamakla birlikte, bu devletlerin olgusal [fiili] korumasindan (protection) yararlanmis bulunmalari yüzünden, osmanli makamlarinca kendilerine müttefik uyrukları gibi islem yapilmis ve bu yüzden de zarar görmüs olan kimselere de uygulanacaktir.

kesim i

mallar, haklar ve çikarlar

madde 65

işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinde türk egemenligi altinda kalmis bir ülkede bugün de bulunup kimligi ortaya konulabilecek ve 29 ekim 1914 tarihinde müttefiklerin uyrugu olan kimselere ait mallar, haklar ve çikarlar, bulunduklari durumlariyla, derhal hak sahiplerine geri verilecektir.

karşılıkli olarak, 29 ekim 1914 tarihinde müttefik devletlerin egemenligi ya da koruyuculugu altina konulmus ülkelerde ya da balkan savaslarindan sonra osmanli imparatorlugundan ayrilarak bugün sözü geçen devletlerin egemenligi altina konulmus ülkelerde bulunup da türk uyruklarına ait olan mallar, haklar ve çikarlar, derhal hak sahiplerine geri verilecektir. işbu andlaşma uyarinca osmanli imparatorlugundan ayrilmis ülkelerde bulunan ve müttefik devletler makamlarinca tasfiye konusu yapilmis ya da baska herhangi olaganüstü tedbirler uygulanmis, türk uyruklarına ait olan mallar, haklar ve çikarlar konusunda da bu hüküm uygulanacaktir.

işbu andlaşma uyarinca osmanli imparatorlugundan ayrilmis bir ülkede bulunup, osmanli hükümetince uygulanan kural-disi [istisnai] bir savas tedbirine konu olduktan sonra, bu ülkede yetkilerini [otoritesini] kullanan bagitli yüksek taraflarin simdi elinde bulunan mallardan kimligi ortaya konulabilecek olanlar, bulunduklari durumlariyla, mesru maliklerine geri verilecektir. bu ülkede yetkilerini [otoritesini] kullanan bagitli devletçe tasfiye edilmis tasinmaz mallar konusunda da ayni islem yapilacaktir. özel kisiler arasında bunlar disinda kalan istemler, yetkili yerel mahkemelere sunulacaktir.

istenmis mallarin kimin oldugu ya da bunlarin geri verilisi konusunda ortaya çikacak her türlü anlasmazliklar, bu bölümün v nci kesiminde öngörülen hakemlik karma mahkemesine sunulacaktir.

madde 66

64 nci maddenin 1 nci ve 2 nci fikralarindaki hükümleri yürürlüge koymak için, bagitli yüksek taraflar, en hizli bir yönetim süreci uygulayarak, maliklerin rizasi olmaksizin konmus olabilecek her türlü yükümlerden ya da yararlanma haklarindan arinmis olarak, maliklere, mallarini, haklarini ve çikarlarini geri verdireceklerdir. mallari, haklari ve çikarlari, bu geri verdirmeyi yaptiracak olan hükümetten dolayli ya da dolaysiz olarak edinmis olan ve bu geri vermeden zarara ugramis bulunabilecek üçüncü kisilerin zararlarini gidermekle, geri verdirmeyi yaptiran hükümet yükümlü olacaktir. bu zarar-giderim konusunda ortaya çikabilecek olan anlasmazliklarin çözümünde ortak (genel) hukuk mahkemeleri yetkili olacaklardir.

bütün öteki durumlarda, zarar-giderimde bulunmalari gerekenlere karsi, zarara ugramis üçüncü kisilerin dava açma haklari olacaktir.

bu amaçla, bagitli yüksek taraflarca, düsman mallarina, haklarina ve çakarlarina iliskin olarak alinmis bütün kullanim (geçirim) islemleri ya da baska olaganüstü savas tedbirleri -henüz tamamlanmamis bir tasfiye söz konusu ise- derhal kaldirilacak ve durdurulacaktir. istemde bulunan maliklerin mallari, haklari ve çikarlari -bunlarin sahipleri belli olur olmaz- derhal geri verilerek, bu istemler yerine getirilecektir.

geri verilmesi 65 nci maddede öngörülen mallar, haklar ve çikarlar, işbu andasmanin imzasi tarihinde bagitli yüksek taraflardan birinin yetkili makamlarinca tasfiye edilmis bulunursa, bu bagitli taraf, tasfiye tutarini, mallarin, haklarin ve çikarlarin maliklerine ödeyerek, geri verme yükümünden aklanmis [kurtulmus, ibra edilmis] olacaktir. malikin basvurmasi üzerine, hakemlik karma mahkemesi, tasfiyenin hakli bir degeri tutturacak kosullar altinda yapilmamis oldugu kanisinda bulunursa, bu mahkeme, taraflar anlasamazlarsa, tasfiyeden elde edilen geliri, hakgözetirlige uygun görecegi ölçüde arttirabilecektir. söz konusu mallar, haklar ve çikarlar, malikleriyle yapilmis anlasmadan ya da yukarıda öngörülen hakemlik karma mahkemesinin kararindan sonra iki ay içinde ödeme yapilmamissa, geri verilecektir.

madde 67

bir yandan yunanistan, romanya, sirp-hirvat-sloven devleti, ve öte yandan türkiye, türkiye ülkesinde ve karşılıkli olarak, yunanistan, romanya ve sirp hirvat-sloven devleti ülkelerinde, ordularinca ya da yönetim makamlarinca elkonmus, haczedilmis ve geçici olarak elkonulmus olup da simdi de bu ülkede bulunan her türlü tasınır mallarin kendi ülkelerinde aranmasini ve bulunanlarin geri verilmesini, gerek uygun düsen yönetim tedbirleri alarak, gerekse bunlara iliskin bütün belgeleri teslim ederek, kolaylastiracaktir.

bu arastirma ve geri verme, almanya, avusturya-macaristan ve bulgaristan ordularinca makamlarinca, yunanistan, romanya ve sirp-hirvat-sloven devleti ülkesinde haczedilmis ya da geçici olarak elkonulmus ve türkiye’ye ya da türk uyruklarına geçirilmis mallarla, yunanistan, romanya ve sirp-hirvat-sloven devleti ordularinca türk ülkesinde elkonularak ya da haczedilerek yunanistan’a, romanya’ya ya da sirp-hirvat-sloven devletine ya da bunlarin uyruklarına geçirilmis mallar için de uygulanacaktir.

bu arastirmalara ve geri vermelere iliskin istemler [dilekçeler], işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinden baslayarak alti aylik bir süre içinde sunulacaktir.

madde 68

türkiye’de yunan ordusunca isgal olunan bölgelerde, bir yandan yunan makamlari ve yönetimleri ile, öte yandan türk uyrukları arasında yapilmis sözlesmelerden dogan borçlar, bu sözlesmelerde öngörülen sartlar içinde, yunan hükümetince ödenecektir.

madde 69

1922-1923 mali yilindan önceki mali yillar için, müttefiklerin uyruklarından ya da bunlarin mallarindan, müttefik uyruklarınin ve mallarinin 1 agustos 1914’de yararlandiklari statü uyarinca bagli kilinmamis bulunduklari hiç bir vergi resim ya da ek-resim (vergi) alinmayacaktir.

1922-1923 mali yilindan önceki mali yillar için, 15 mayis 1923’den sonra para alinmis bulunuyorsa, işbu andlaşma yürürlüge girer girmez, bu paralar hak sahiplerine geri verilecektir.

15 mayis 1923 den önce alinmis paralar için hiç bir basvurmada bulunulamayacaktir.

madde 70

65 nci, 66 nci ve 69 ncu maddelere dayandirilacak istemlerin, işbu andlaşmanın yürürlüge konulusundan baslayarak yetkili makamlara alti ay içinde ve, anlasmaya varilamazsa, hakemlik karma mahkemesine onsekiz aylik bir süre içinde sunulmus olmalari gerekmektedir.

madde 71

ingiliz imparatorlugu, fransa, italya, romanya ve sirp-hirvat-sloven devleti ya da bunlarin uyrukları, kendi mallari, haklari ve çikarlarina iliskin olarak, 19 ekim 1914 tarihinden önce osmanli hükümetine istemlerde bulunmus ya da dava açmis olduklarindan, işbu kesimin hükümleri, sözü geçen istemleri ya da davalari hiç bir zaman etkileyemecektir. ingiliz imparatorlugu, fransa, italya, romanya ve sirp-hirvat-sloven hükümetlerine osmanli hükümetince ya da osmanli uyruklarınca sunulmus istemlere ya da açilmis davalara da ayni islem uygulanacaktir. bu istemler ya da davalar, türk hükümetiyle işbu maddede belirtilen öteki hükümetlere karsi, kapitülasyonlara son verilmis oldugu göz önünde tutularak, kovusturulacaktir.

madde 72

işbu andlaşma uyarinca türk kalan topraklarda, almanya’ya, avusturya’ya, macaristan’a ve bulgaristan’a ya da bunlarin uyruklarına ait olup da, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden önce müttefik hükümetlerce elkonulmus ya da isgal edilmis olan mallar, haklar ve çikarlar, [müttefik] hükümetlerle almanya, avusturya, macaristan ve bulgaristan hükümetleri ya da ilgili uyrukları arasında anlasmalarin (düzenlemelerin) yapilmasina kadar, müttefik hükümetlerin elinde kalacaktir. bu mallar, haklar ve çikarlar tasfiye edilmislerse, yapilmis tasfiyelerin geçerli oldugu dogrulanmistir.

işbu andlaşma uyarinca türkiye’den ayrilan topraklarda, almanya’ya, avusturya’ya, macaristan’a ve bulgaristan’a ya da bunlarin uyruklarına ait mallari, haklari ve çikarlari, söz konusu ülkelerde yetkilerini [otoritelerini] kullanan hükümetler, işbu andlaşmanın yürürlüge konulusundan baslayarak alti ay içinde, tasfiye edilebileceklerdir.

daha önce yapilmis ya da yapilmamis olsun, tasfiyelerden elde edilen para, tsafiye edilmis mallar almanya, avusturya, macaristan ya da bulgaristan devletelrinin mülkiyetinde ise, ilgili devletle yapilmis barış andlaşmasınin kurmus oldugu onarimlar komisyonuna [tâmirat komisyonuna, la commission des ryparations] ödenecektir. tasfiye edilen mallar özel kisilerin ies, tasfiyeden elde edilen para, dogrudan dogruya mallarin sahiplerine ödenecektir.

işbu maddenin hükümleri, osmanli anonim ortaklarina [sirketlerine] uygulanmayacaktir.

türk hükümeti, işbu maddeded öngörülen tedbirlerden hiç bir biçimde sorumlu olmayacaktir.

kesim ii

sözlesmeler ve süre asimlari

madde 73

82 nci maddede tanimlandigi biçimde, sonradan düsman durumuna girmis bulunan taraflar arasında ve bu maddede belirtilmis tarihten önce yapilmis, asagidaki kategorilere giren sözlesmeler (contrats), bu sözlesmelerin kapsadigi hükümlerle işbu andlaşmanın hükümleri sakli tutulmak sartiyla, yürürlükte kalacaklardir:

a) teslim islemi 82 nci maddenin hükümleri uyarinca taraflarin düsman durumuna girmelerinden önce gerçekten yapilmis bulunan, tasinmaz mallarin satisina iliskin sözlesmeler - asil satis islemi usulüne uygun olarak gerçeklestirilmis olmasa bile;

b) özel kisiler arasında yapilmis kiralama, kiraya verme sözlesmeleriyle, kira vaadi sözlesmeleri;

c) madenlerin, ormanlarin ve tarim topraklarinin isletilmesine iliskin olarak, özel kisiler arasında yapilmis sözlesmeler;

d) ipotek, teminat ve emanet konusunda sözlesmeler;

e) ortaklıkların kurulmasina iliskin sözlesmeler; bu hüküm, yönetildikleri kanun uyarinca, ortaklarin kisiliginden ayri bir kisilik olusturmayan kollektif ortaklıklara (partnerships) uygulanmaz;

f) özel kisilerle ya da ortaklıklarla, devlet, vilâyetler, belediyeler ya da bunlara berzer yönetim tüzel kisileri arasında, herhangi bir konuda, yapilmis sözlesmeler;

g) aile durumuna [statüsüne] iliskin sözlesmeler;

h) her çesit bagislara, [hibe ve teberrulara, à des donations ou à des libyralitys] iliskin sözlesmeler.

işbu madde, sözlesmelerle, yapildiklari siradaki degerlerinden baska bir deger verdine amaciyla öne sürülemeyecektir.

işbu madde, ayricalik [imtiyaz] sözlesmelerine uygulanmayacaktir.

madde 74

sigorta sözlesmelerine, işbu kesimin ek’inde öngörülen hükümler uygulanacaktir.

madde 75

73 ncü ve 64 ncü maddelerde sayilan sözlesmelerle, ayricalik [imtiyaz] sözlesmeleri disinda, sonradan düsman dukuna girmis kimseler arasında, taraflarin düsman durumuna girmeleri tarihinden önce yapilmis olan sözlesmeler, bu tarihten baslayarak sona erdirilmis sayilacaktir.

bununla birlikte, sözlesmenin taraflarindan her biri, gerekirse, öteki tarafa, sözlesmenin yapildigi tarihte yürürlükte tutulmasi istenilen andaki kosullar ararisnadki farki karsiyalacak bir zarar -giderim [tazminat] ödenmesi sartiyla, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak üç aylik bir sürenin geçisine kadra, öteki taraftan, bu sözlesmenin uygulanmasini isteyebilecektir. bu zarar-giderim, taraflar kendi aralarinda anlasamazlarsa, hakemlik karma mahkemesince saptanacaktir.

madde 76

işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden önce, 73 ncü maddeden 75 nci maddeye kadar olan maddelerde belirtilen sözlesmelerde, ödemede kullanacak para ya da kambio degeri konusundaki sözlesmeleri de kapsamak üzere, özellikle bu sözlesmelerin sona erdirilmesine, yürürlükte tutulmasina, uygulama sartlarina ya da bu sözlesmelerde yapilacak degisikliklere iliskin olarak, taraflar arasında yapilmis bütün islemlerin geçerli oldugu dogrulanir.

madde 77

30 ekim 1918 tarihinden sonra, müttefik uyruklarıyla türk uyrukları arasında yapilmis sözlesmeler geçerli kalmaktadirlar; bunlara genel (ortak) hukuk kurallari uygulanir.

30 ekim 1918 tarihinden sonra, 16 mart 1920 tarihine kadar istanbul hükümetiyle usulüne uygun olarak yapilmis sözlesmeler de geçerli kalmaktadirlar; bunlara genel (ortak) hukuk kurallari uygulanir.

16 mayis 1920 den sonra istanbul hükümetiyle usulüne uygun olarak yapilmis bulunan ve bu hükümetin etkin yetkili [otoritesi] altindaki topraklara iliskin bütün sözlesmeler ve anlasmalar, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak üç aylik bir süre içinde ilgililerin istemesi üzerine, türkiye büyük millet meclisinin uygun bulusuna sunulacaktir. bu sözlesmeler uyarinca yapilmis bulunan ödemeler, işbu ödemelerde bulunmus olan tarafin hesabina, geregi gibi, alacak yazilacaktir.

bu sözlesmeler uygun bulunmazlarsa, ilgili tarafin, gerekiyorsa, dogrudan dogruya ve gerçekten ugranilmis zarari karsilayacak bir zarar-giderime [tazminata] hakkı olacaktir; dostça bir anlasmaya varilamazsa, bu zarar-giderim hakemlik karma mahkemesince saptanacaktir.

işbu maddenin hükümleri, ayricalik [imtiyaz] sözlesmelerine, ayricalik geçirimlerine ve kamu hizmeti ayricaligina iliskin isletme sözlesmelerine uygulanmayacaktir.

madde 78

sonradan düsman olmus taraflar arasında, ayricalik [imtiyaz] sözlesmeleri disindaki sözlesmelere iliskin olarak ortaya çikmis bulunan ya da, asagida gösterilen alti aylik sürenin bitiminden önce ortaya çikabilecek olan her türlü anlasmazliklar, hakemlik karma mahkemesince çözümlenecektir; bununla birlikte, tarafsiz devletlerin kanunlari uyarinca bu devletlerin ulusal mahkemelerinin yargi yetkisi içinde bulunabilecek olan anlasmazliklar, bu kuralin disinda kalmaktadir. bu durumda, bu çesit anlasmazliklar, hakemlik karma mahkemesince degil, fakat bu ulusal mahkemelerce çözümlenecektir. bu madde uyarinca hakemlik karma mahkemesinin yetki alanina giren anlasmazliklara iliskin sikayetlerin, bu mahkemenin kurulus tarihinden baslayarak alti aylik bir süre içinde bu mahkemeye sunulmalari gerekecektir.

bu sürenin sona erisinde, hakemlik karma mahkemesine sunulmamis olacak anlasmazliklar, genel (ortak) hukuk hükümleri uyarinca yetkili olan mahkemelerce çözüme baglanacaktir.

işbu maddenin hükümleri, savas boyunca ayni ülkede oturmus ve hem kendileri hem de mallari bakimindan diledikleri gibi davranmis olan bütün taraflar arasından yapilmis görüsmelerde, taraflarin düsman olduklari tarihten önce yetkili bir mahkemece hükme baglanmis anlasmazliklara uygulanamaz.

madde 79

bagitli yüksek taraflarin ülkesinde, düsmanlar arasındaki iliskilerde, süre asimina, kanunda öngörülen sürelere uyulmamasi yüzünden dava açma hakkının sınırlanmasina ya da yitirilmesine iliskin bütün süreler, ister savasin baslangicindan ister önce, ister sonra islemege baslamis bulunsun, 29 ekim 1914 tarihinden baslayarak işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden sonra üç ayin geçisine kadar ertelenmis sayilacaktir.

bu hüküm, özellikle, faiz ve kazanç [temettü] kuponlarinin sunulmasi sürelerine ve adçekme ile ya da baska herhangi bir nedenle ödenmesi gerekli her türlü bonolarin sürelerine uygulanacaktir.

yukarıda belirtilen süreler, romanya bakimindan, 27 agustos 1916 tarihinden baslayarak kesilmis sayilacaktir.

madde 80

düsmanlar arasındaki iliskilerde, savastan önce yapilmisolan hiç bir ticaret senedi, salt kabul ya da ödeme için gerekli olan süre içinde sunulmamis olmasi, ya da ödenmemis bulunmasi yüzünden, ya da savas sirasinda çekicilerle [kesidecilerle, tireurs] yükleneceklere [cirantalara, endosseurs] kabul etmeme ya da ödememe bildirisinde bulunulmamasi nedeniyle, ya da protestoda bulunulmamis olmasindan veya baska herhangi bir islemi yerine getirmemis olmasi yüzünden, geçersiz sayilmayacaktir.

bir ticaret senedinin kabulü ya da ödenmesi için sunulmasi gerekli olan süre, ya da kabul edilmeme ve ödememenin çekicilerle [kesidecilerce] yükleneceklere [cirantalar] bildirilmesi gerekli süre, ya da senedin protesto edilmesi için gerekli olan süre, savas içinde geçmisse ve senedi sunmasi, protesto etmesi ya da kabul edilmedigini, ya da ödenmedigini bildirmesi gereken taraf, savas sirasinda böyle bir davranista bulunmamissa, senedin sunulmasi, kabul edilmediginin ya da ödemediginin bildirilmesi ya da protesto düzenlenmesi için, kendisine, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak, üç aylik bir süre taninacaktir.

madde 81

ödenmesi gerekli olmus borçlarin güvencesi olarak savastan önce kabul edilmis ipotekli bir tasinmaz malin ya da bir saglancanin [rehnin] paraya çevrilmesi için savas sirasinda yapilmis olan satislar, malikine haber verilmesi için gerekli bütün islemler yapilmamis olsa bile -söz konusu borçlunun, her türlü zarar ve ziyanlar konusunda hesaplasmak üzere, alacakliyi hakemlik karma mahkemesine çagirmasi hakkı açikça sakli tutulmak sartiyla- geçerli sayilacaktir.

mahkeme, taraflar arasındaki hesaplari tasfiye etmekle, saglanca ya da güvence olarak verilen malin satilis sartlarini incelemekle ve alacakli kötü niyetle davranmissa ya da saglancayi satmaktan kaçinmak için ya da bu satisin gerçek fiyatiyla yapilmasini saglamak bakimindan elinden gelebilecek her yola basvurmamis ise, borçlunun satis yüzünden ugramis olabilecegi zarari onarma zorunluluguyla alacakliyi yükümlü tutmakla görevli olacaktir.

işbu hüküm, yalniz düsmanlar arasında uygulanabilecek ve yukarıda öngörülen islemlerden 1 mayis 1923 tarihinden sonra yapilmis olanlara uygulanmayacaktir.

madde 82

işbu kesimdeki hükümler uyarinca, bir sözlesmeye taraf bulunan kisiler, aralarinda ticaret iliskilerinin olaylar yüzünden gerçekten imkansiz oldugu, ya da bu taraflardan birinin bagli oldugu kanunlar, kararnameler ya da tüzükler (yönetmelikler) yüzünden yasaklanmis ya da hukuka aykiri sayilmis bulundugu tarihten baslayarak, düsman sayilacaklardir.

bununla birlikte, 73 ncü maddeden 75 nci maddeye kadar olan maddelerle, 79 ncu ve 80 nci maddelerde öngörülen hükümler, (ortaklıkları da kapsamak üzere) düsman kisiler ya da onlarin temsilcileri arasında, bagitli yüksek taraflardan birinin ülkesinde yapilmis sözlesmelere -bu ülke, bagitlanan taraflardan biri için düsman ülkesi idiyse ve bu ülkede hem kendisi hem de mallari bakimindan diledigi gibi davranabilmisse- uygulanmayacaktir; bu sözlesmelere genel (ortak) hukuk kurallari uygulanacaktir.

madde 83

işbu kesimin hükümleri, japonya ile türkiye arasında uygulanmayacak ve bu hükümlere konu olan sorunlar, bu iki ülkeden her birinde, yerel [ulusal] kanunlari uyarinca çözüme baglanacaktir.

ek

i. hayat sigortasi

§ 1.

bir sigortaci ile, sonradan düsman olan bir kimse arasında yapilmis hayat sigortasi sözlesmeleri, savasin baslamasi ya da bu kimsenin düsman durumuna girmesi yüzünden sona erdirilmis sayilmayacaktir.

bir önceki fikra uyarinca sona erdirilmis sayilmayan bir sözlesme geregince, savas sirasinda ödenmesi gerekli olmus sigorta altinda bulunan bir para tutarinin, savastan sonra, ödenmesi istenebilecektir. bu para tutarina, ödenmesi gerekli oldugu tarihten ödeme gününe kadar, yillik %5 faiz eklenecektir.

sigorta ücretlerinin [primlerinin] savas sirasinda ödenmemesi, ya da sözlesme hükümlerinin yerine getirilmemesi yüzünden, bir sözlesme geçersiz duruma düsmüsse, sigortalinin ya da vekillerinin ya da hak sahiplerinin, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden basliyarak oniki aylik bir süre içinde her an, sigorta senedinin [poliçesinin] geçersiz ya da sona erdirilmis sayildigi günkü degerini, yillik % 5 faizlerin de eklenmesiyle, sigortacidan istemege haklari olacaktir.

hayat sigortasi sözlesmelir 29 ekim 1914 tarihinden önce imzalanmis olup da, bu sözlesmelerin hükümleri geregince primlerin ödenmemis bulunmasi yüzünden sözlesmeleri sona erdirilmis ya da degeri indirilmis bulunan türk uyruklarınin, işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinden baslayarak üç aylik bir süre içinde ve bu sirada yasiyorlarsa, sigorta edilmis para tutarinin tümü için, sigorta senetlerini [poliçelerini] yeniden düzenlemege haklari olacaktir. bunun için, sigorta ortakliginin [kumpanyasinin] doktorunca ortakligin yeterli sayacagi bir saglik denetiminden geçirildikten sonra, birikmis primleri % 5 bilesik faiziyle ödeyeceklerdir.

§ 2.

simdi müttefik devletlerden birinin uyruklugunda bulunan ortaklıklarla türk uyrukları arasında, 29 ekim 1914 tarihinden önce yapilmis olup da, primleri 18 kasim 1915 tarihinden önce ve sonra, ya da yalniz bu tarihten önce, türk lirasindan baska bir para ile ödenmis bulunan hayat sigortasi sözlesmelerinin, asagidaki gibi uygulanmasi kararlastirilmis: (1) 18 kasim 1915 tarihinden önceki dönem için sigorta edilen kimsenin haklari, sigorta senedindeki [poliçesindeki] genel sartlar uyarinca, sözlesmede öngörülen para ile ve bu paranin, onu çikaran ülkedeki degerine göre düzenlenecektir (öregin, frnak, altin frank, ya da kagit para frnak olarak belirtilmis tutarlar, frnasiz frangi olarak dönecektir); (2) 18 kasim 1915 tarihinden sonraki dönem için, kagit para türk lirasi ile ve türk lirasinin degeri savas öncesi degerine esit sayilarak ödenecektir.

sözlesmeleri türk parasından baska bir para üzerinden yapilmis olan türk uyrukları, primlerini, 18 kasim 1915 tarihinden bu yana, sözlesmelerde öngörülen para ile ödemis oldukarini ispat ederlerse, bu sözlesmeler de, 18 kasim 1915 tarihinden sonraki dönem için bile, bu para ile ve bu paranin, onu çikaran ülkedeki degeri üzerinden düzenlenecektir.

simdi müttefik devletlerden birinin uyruklugunda bulunan ortaklıklarla, 29 ekim 1914 tarihinden önce türk parasından baska bir para üzerinden sözlesme yapmis bulunan türk uyruklarınin sözlesmeleri, primlerinin ödenmis olmasi yüzünden bugün de yürürlükteyse, bu türk uyruklarınin, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden basliyarak üç aylik bir süre içinde, söz konusu para ile ve bu paranin, onu çikaran ülkedeki degeri üzerinden, anapara tutarinin tümü için sigorta senetlerini [poliçelerini] yenileme haklari olacaktir. bunun için, 18 kasim 1915 tarihinden bu yana, süreleri gelmis olan primleri bu para ile ödemeleri gerekmektedir. buna karşılık, söz konusu türk uyruklarınin, belirtilen tarihten bu yana kagit para türk lirasiyla ödemis olduklari primler, onlara, ayni çesit parayla geri verilecektir.

§ 3.

türk lirasi olarak yapilmis sigorta sözlesmeleri, kagit para türk lirasi olarak hesaplanarak ödenecektir.

§ 4.

sigorta ortakligi ile özel bir sözlesme yaparak, sigorta senetlerinin [poliçelerinin] degerini ve primlerin nasil ödenecegini daha önce düzenlemis bulunan sigortalilarla, işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinde sigorta senetlerini kesin olarak ödemis olan sigortalilara 2 nci ve 3 ncü pragraflarin hükümleri uygulanacaktir.

§ 5.

yukarıdaki paragrafin uygulanmasi bakimindan, hayat sigortasi sözlesmesi sayilacak sözlesmeler, taraflarin karşılıkli yükümlerini hesaplamak için, insan yasantisinin olasiliklarina dayanan ve bunlarin faiz tutarlari eklenerek hesaplanan sigorta sözlesmeleridir.

ii. deniz sigortalari

§ 6.

taraflarin düsman olmalarindan önce, tehlike [risk, risque] dogmus bulunmaktaysa ve sigortalinin, uyrugu bulundugu devletçe ya da bu devletin müttefiklerince girişilmis savas eylemlerinden dogan zararlari karsilamak söz konusu olmamak sartiyla, deniz sigortalari sözlesmeleri, bu sözlesmelerdeki hükümler sakli kalmak üzere, sona erdirilmis sayilmayacaklardir.

iii.yangin sigortalari ve öteki sigortalar

§ 7.

bir önceki paragrafta belirtilen çekince [ihtirazi kayit] yürürlükte kalmak üzere, yangina karsi sigortalarla bütün öteki sigortalara iliskin sözlesmeler sona ermis sayilmayacaklardir.

kesim iii

borçlar

madde 84

bagitli yüksek taraflar, savastan önce yapilmis sözlesmeler uyarinca, savastan önce ya da savas sirasinda ödenmesi gereken ve savas yüzünden ödenmemis kalan borçlarin, sözlesmelerde öngörülen sartlar içinde, üzerinde anlasilimsi para ile ve o paranin çikartildigi ülkeldeki degir üzerinden ödenmesi gerekeeceginde görüs birligine varmislardir.

işbu bölümün ii nci kesimi ek’indeki hükümlere halel gelmemek sartiyla, surasi kararlastirilmistir ki, savastan önceki bir sözlesme uyarinca yapilmasi gereken ödemelerin savas sirasinda, söz konusu sözlesmede gösterilen paradan baska bir para ile tüm olarak ya da yalniz bir parçasi alinmis bir para tutarinin karsiligi olmalari durumunda, bu ödemeler, gerçekte alinmis olan para tutarlari için hangi cins para ile yapilmis ise, ayni cins para ile yapilabilecektir. bu hüküm, işbu andlaşmanın yürürlüge konulmasindan önce, ilgili taraflar arasında dostça bir anlasma ile yapilmis buna aykiri hükümlere halel getirmeyecektir.

madde 85

osmanli devlet borcu [dünyun-u umumiye-i osmaniye], görüs birligi içinde, işbu bölümün (ekonomik hükümler) bu kesimiyle öteki kesimlerinin disinda birakilmistir.

kesim iv

endüstri, edebiyat ya da sanat yapitlari

mülkiyeti

madde 86

işbu andlaşmanın hükümleri sakli kalmak üzere, endüstri, edebiyat ya da sanat yapitlari mülkiyetine iliskin haklar, bagitli devletlerden her birini yasalari uyarinca 1 agustos 1914 tarihindeki durumlariyla, bagitli yüksek taraflarin ülkelerinde, işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinden baslayarak, bu haklardan savas durumunun basladigi anda yararlanmakta olan kimseler ya da bunlarin hak sahipleri yararina yeniden taninacak ya da geçerli sayilacaktir. bunun gibi, savas çikmamis olsaydi, endüstri mülkiyetinin ya da bir edebiyat veya sanat yapitinin yayinlanmasini korumak için, yasalar uyarinca yapilmis bir istem sonucu olarak, savas süresince edinilebilecek haklar da, işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinden baslayarak, hak sahibi durumunda olan kimseler yararina yeniden kabul edecek ya da yeniden geçerli sayilacaktir.

yukarıdaki hüküm uyarinca, sahiplerine yeniden taninmasi gerekecek haklara halel gelmemek sartiyla, savas sirasinda müttefik devletlerden birinin yasama, yürütme ya da yönetim makamlarindan birince, osmanli uyruklarınin endüstri, edebiyat ya da sanat yapitlari mülkiyeti haklarina iliskin olarak, alinmis olabilecek özel tedbirler, yapilmis kamusal islemler (lisans vermeyi de kapsamak üzere), yürürlükte kalacak ve hukuk açisindan tam geçerli sayilacaklardir. bu hüküm, herhangi bir müttefik devlet uyruklarınin haklarina iliskin olarak türk makamlarinca alinmis olabilecek tedbirler için de, ayrintilarda gerekli degisikliklerle (mutatis mutandis) uygulanacaktir.

madde 87

1 agustos 1914 tarihine kadar edinilmis bulunan, ya da savas çikmamis olsaydi, savastan önce ya da savas süresi içinde yapilmis bir istem ile o tarihten bu yana edinilebilecek olan endüstri mülkiyetine iliskin haklarin sakli tutulmasi ya da iade edilebilmeleri, veya bu konuda bir itirazda bulunabilmeleri amaciyla, bagitli devletlerden her birinin ülkesinde türk uyruklarına, ek vergi ya da her hang ibir ceza olmaksizin, gerekli bütün islemleri yapmak, her türlü usul gereklerini yerine getirmek, her çesit vergi ödemek ve genel olarak her devletin kanunlarinda ve tüzüklerinde [yönetmeliklerinde] öngörülen her türlü yükümü yerine getirmek için, işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinden basliyarak, en az bir yillik bir süre taninacaktir.

herhangi bir islemin yapilmamasindan, bir formalitenin yerine getirilmemesinden, ya da bir harcin ödenmemis olmasi yüzünden, endüstri mülkiyetine iliskin olarak, yitirilmis sayilan haklar yeniden geçerli kabul edilecektir; bulus belgeleri [ihtira beratlari, brevets] ile desenler [dessins] konularnida, bunlarin, geçersiz sayildiklari süre içinde isletmis ya da kullanmis olan üçüncü kisilerin haklarini korumak için, her devletin hak gözetirlik bakimindan gerekli sayacagi tedbirleri alabilmek hakkı saklidir.

bir bulus belgesinin [ihtira beratinin] isletmeye konulmasi, ya da fabrika ve ticaret markalarinin, ya da desenlerin kullanilmasi için taninan süre bakimindan, 1 agustos 1914 tarihi ile işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihi arasındaki dönem hesaba katilmayacaktir; bundan baska, 1 agustos 1914 tarihinde geçerli bulunmakta olan hiç bir bulus belgesinin, fabrika ya da ticaret makrkasinin veya desenin, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden basliyarak iki yillik bir süre geçmedikçe, salt isletmeye konulmamis ya da kullanilmamis olmasi nedeniyle, geçerli olmaktan çikmis ya da hükümsüz sayilmayacagi da kararlastirilmistir.

madde 88

bir yandan türk uyrukları ve türkiye’de oturmakta olan ya da türkiye’de bir is tutmus kimselerle, öte yandan müttefik devletler uyrukları ya da müttefiklerin ülkesinde oturan ya da bu ülkede bir is tutmus kimselerce, ya da bu kimselerin savas sirasinda haklarini kendilerinden yana birakmis olabilecekleri üçüncü kisilerce, savas durumunun baslama tarihi ile işbu andlaşmanın yürürlüge konulus tarihi arasında geçen süre içinde, öteki tarafin ülkesinde meydana gelmis olabilecek ve savas süresinin herhangi bir aninda varolmus ya da 86 nci madde uyarinca yeniden taninacak endüstri, edebiyat ya da sanat yapitlari mülkiyeti haklarini bozmus gibi sayilacka olaylar yüzünden hiç bir dava açilamayacak, hiç bir istemde bulunulamayacaktir.

yukarıda sözü edilen olaylar arasında, bagitli yüksek tarafllarin hükümetleri ya da onlarin hesabina, ya da onlarin rizasiyla, herhangi bir kimsece, endüstri, edebiyat ya da sanat yapitlari mülkiyeti haklarinin kullanilmasi bulundugu gibi, bu haklarin uygulanacagi her türlü ürünlerin, araç ve gereçlerin, ya da her türlü nesnelerin kullanilmasi, satisi ya da satisa çikartilmasi da bulunmaktadir.

madde 89

bir yandan müttefik devletler uyrukları ya da bu devletlerin ülkelerinde oturan ya da orada bir is tutmus olan kimlerle, öte yandan osmanli uyrukları arasında, savas durumundan önce yapilmis olan isletme lisanslari ya da edebiyat veya sanat yapitlarinin çogaltilmasi konularindaki sözlesmeler, türkiye ile müttefik bir devlet arasında savas durumunun baslamasi tarihinden sona ermis sayilacaktir. ancak, her konuyla ilgili olarak, daha önceleri bu çesit bir sözlesmeden yararlanmakta olan kimsenin, işbu andlaşmanın yürürlüge giris tarihinden baslayarak alti ay içinde, hak sahibinden yeni bir lisans ayricaligi istemege hakkı olacak ve bunun sartlari, taraflar arasında anlasma olmazsa, bu bölümün v nci kesimiyle öngörülen hakemlik karma mahkemesince saptanacaktir. mahkeme, gerekirse, savar süresince haklarin kullanilmis olmasi yüzünden, ödenmesini adalete uygun görecegi parayi da saptayabilecektir.

madde 90

işbu andlaşma uyarinca türkiye’den ayrilmis bulunan ülkelerde oturanlar -bu ayrilma ve bunun dogurdugu uyruklar degisikligi göz önünde tutulmaksizin- osmanli yasalarina göre, bu ülke geçirimi [transferi] aninda sahip olduklari endüstri, edebiyat ve sanat yapitlari mülkiyetine iliskin haklardan, türkiye’de tam ve eksiksiz olarak yararlanmaya devam edeceklerdir.

işbu andlaşma uyarinca türkiye’den ayrilmis ülkelerde, bu ayrilma aninda geçerli olan ya da 86 nci madde uyarinca yeniden taninacak ya da geçerli sayilacak olan endüstri, edebiyat ve sanat yapitlari mülkiyetine iliskin haklar, söz konusu ülkenin geçecegi devletlerce taninacak ve türk [osmanli] kanunlari uyarinca kendilerine verilecek süre içinde bu ülkede geçerli olacaklardir.

madde 91

osmanli imparatorlugu hükümetinin, 30 ekim 1918 tarihinden bu yana, istanbul’da ya da baska yerlerde, unsulüne uygun olarak vermis oldugu ya da kütüge geçirmis bulundugu bütün bulus belgeleri [ihtira beratlari] ya da fabrika markalarinin baskalarina geçirilmesi ya da birakilmasina iliskin istemler, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak üç aylik bir süre içinde yapacaklari istem üzerine, türk hükümetine sunulacaktir. bu kütüge yazitlanma, ilk yazitlanma tarihinden baslayarak geçerli sayilacaktir.

kesim v

hakemlik karma mahkemesi

madde 92

bir yandan müttefik devletlerden her biri ve öte yandan türkiye arasında, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak üç aylik bir süre içinde, bir hakemlik karma mahkemesi kurulacaktir.

bu mahkemelerden her biri, ikisi ilgili hükümetlerden her birince atanmak üzere, üç üyeden olusacaktir; bu hükümetler birçok kimseyi üye olarak göstermege yetkili olacaklar ve duruma göre, mahkemede üye olarak bulunacak kimseyi, bunlar arasından seçeceklerdir. baskan, ilgili iki hükümet arasında anlasma ile seçilecektir.

işbu andlaşmanın yürürlüge girişi tarihinden baslayarak iki aylik bir süre içinde bu anlasmaya varilamazsa, söz konusu baskan, ilgili hükümetlerden birinin istemesi üzerine, la haye milletlerararasi daimi adalet divani baskaninca, savas sirasinda tarafsiz kalmis devletlerin uyrukları arasından seçilecektir.

söz konusu iki aylik süre içinde, ilgili hükümetlerden biri, kendisini mahkemede temsil edecek üyeyi atamamis olursa, ilgili öteki hükümetin istemesi üzerine, milletler cemiyeti meclisi bu üyeyi atamakla görevli olacaktir.

mahkeme üyelerinden birinin ölümü ya da görevden çekilmesi halinde, ya da herhangi bir neden yüzünden mahkeme üyelerinden birisi görevini yapamayacak bir durumda bulunursa, bu üyenin yeri, atanmasinda izlenen yöntem uyarinca doldurulacaktir; öngörülen iki aylik süre, ölümün, görevden çekilmenin ya da görev yapma olanaksizliginin usulüne uygun olarak saptandigi günden baslayarak hesaplanacaktir.

madde 93

hakemlik karma mahkemisinin toplanma yeri istanbul’da olacaktir. davalarin sayisi ve niteligi hakli gösterirse, ilgili hükümetler, her mahkemede bir ya da birkaç ek daire kurmaya yetkili olacaklardir. bu dairelerden her birinin toplanmasi için, gerekli görülebilecek herhangi bir yer saptanabilecektir. bu dairelerden her biri 92 nci maddenin 2 nci fikrasindan 5 nci fikrasina kadar olan fikralarinda öngörüldügü biçimde, bir baskan yardimcisi ile iki üyeden olusacaktir.

her hükümet, mahkemede kendisini temsil ettirmek için, bir ya da birkaç ajan atayacaktir.

bir hakemlik karma mahkemesinin ya da bu mahkemenin dairelerinden birinin kurulusundan baslayarak üç yil sonra işbu mahkeme ya da daire çalismasini bilirlememis bulunursa, bu mahkemenin ya da dairenin toplanti yerinin bulundugu ülke devleti isterse, sözkonusu hakemlik karma mahkemesinin ya da bu dairenin toplanti yeri bu ülkenin disina çikartilacaktir.

madde 94

92 nci ve 93 ncü maddeler uyarinca kurulmus hakemlik karma mahkemeleri, işbu anlasma uyarinca yetkilerine giren anlasmazliklar konusunda hüküm vereceklerdir.

kararlar oyçokluguyla alinacaktir.

bagitli yüksek taraflar, hakemlik karma mahkemelerinin kararlarini kesin saydiklarini ve kendi uyruklarına iliskin olarak bunlara uyulmasini zorunlu kilacaklarini ve mahkeme kararlari kendilerine bildirilir bildirilmez, hiç bir yürütme karari [tenfiz karari, exequatur] beklemek gerekmeksezin, ülkelerinde bunlarin uygulanmasini saglayacaklarini kabul ederler.

bagitli yüksek taraflar, bundan baska, özellikle yargi bildirilerinin iletilmesine ve kanitlarin toplanmasina iliskin konularda, kendi mahkemelerinin ve makamlarinin, hakemlik karma mahkemelerine, elden gelen her türlü yardimi dogrudan dogruya yapmalarini yükümlenir.

madde 95

hakemlik karma mahkemeleri adalet, hakgözetirlik ve iyi niyet uyarinca karar vereceklerdir.

her mahkeme, kendi önünde kullanilacak dili saptayacak, islerin iyice anlasilmasini saglamak için gerekli çevirileri de yaptiracaktir; her mahkeme, kendi önünde izlenecek usul kurallarini ve sürelerini saptayacaktir. bu kurallarin asagidaki ilkelere uygun olmasi gerekecektir:

1. yargilama usulü, taraflarin karşılıkli olarak bir layiha (mymoire) ile bir karsi-layiha (contre-mymoire) sunulmasini gerektirecektir; bir cevap layihasi (rypliue) ile bir karsi-cevap (contre-ryplique) sunulabilecektir. taraflardan biri sözlü açiklamalarda bulunmak isterse, öteki tarafa da böyle davranma olanaginin saglanmasi sartiyla, kendisine bu yolda izin verilecektir.

2. mahkeme, sorusturma yapilmasini, belgeler sunulmasini, bilirkisiye basvurulmasini buyrumaga, yerinde arastirmalar ve denetlemeler yapmaga, her türlü bilgiler istemege, bütün taniklari dinlemege ve taraflardan yazili ya da sözü açiklamalarda bulunmalarini istemege her bakimdan yetkili olacaktir.

3. işbu andlaşmadaki aykiri hükümler disinda, mahkemenin kurulusundan baslayarak alti aylik bir sürenin geçmesinden sonra, her bir istem kabul olunmayacaktir; meger ki, söz konusu mahkemece verilmis ve uzaklik ya da kaçinilmaz zorunluluk (force majeure) gibi bir nedene dayanan kural-disi [istisnai] olarak hakli gösterilebilecek özel bir izin ola.

4. bir yil içinde sekiz haftayi asmayacak tatil dönemleri disinda, mahkeme, davanin çabuk görülmesi için her hafta gerekli sayida oturum yapmakta görevli olacaktir.

5. davanin mahkemece görüsülmesine de baslandigi anlamina gelen, durusmanin bitimi tarihinden sonra en çok iki ay içinde, hükümlerin verilmis olmalari gerecektir.

6. davada sözlü durusmalar olursa, bunlar açik oturumda yapilacaktir; hüküm, her zaman, açik oturumda bildirilecektir.

7. her hakemlik karma mahkemesinin, islerin iyi yürütülmesi için gerekli görürse, oturumlarin yapildigi yer disinda, bir ya da birkaç oturum yapabilme yetkisi olacaktir.

madde 96

ilgili hükümetler, aralarinda anlasarak, her mahkeme için, bir genel sekreter ile bir ya da birkaç sekreter atayacaklardir. genel sekreter ile sekreterler mahkemeye bagli olacaklardir. mahkeme, ilgili hükümetlerin de uygun bulmalariyla, yardimlari gerekli görülecek bütün görevlileri de atayabileceklerdir.

her mahkemenin sekreterlik daireleri istanbul’da olacaktir; ilgili hükümetler, gerekli görülecek baska yerlerde de sekreterlik daireleri kurabileceklerdir.

her mahkeme, kendisine sunulmus olacak davalara iliskin arsivleri, belgeleri ve yazismalari saklayacak ve görevi sona erince, bunlari, oturumlarin yapildigi ülke hükümetinin arsivlerine teslim edecektir. bu arsivler, ilgili hükümetlerce her zaman açik tutulacaktir.

madde 97

her hükümet, hakemlik karma mahkemesine atadigi üyenin, her ajanin ve sekreterin ödenecegini kendisi karsilayacaktir.

baskanla genel sekreterin ödenekleri, ilgili hükümetler arasında anlasmayla saptanacak ve bu ödeneklerle her mahkemeye iliskin ortak giderler, ilgili hükümetlerce yari yariya karsilanacaktir.

madde 98

işbu kesim, türkiye ile japonya arasında, işbu andlaşma uyarinca, hakemlik karma mahkemesinin yetki alanina girebilecek islere uygulanamayacaktir; bu anlasmazliklar, her iki hükümet arasında varilacak anlasmayla çözüme baglanacaktir.

kesim vi

andlaşmalar

madde 99

işbu andlasmanin yürürlüge girmesiyle ve andlaşmanın baska yerlerindeki hükümlere halel gelmeksizin, asagida belirtilen ekonomik ya da teknik nitelikteki çok-tarafli andlaşmalar, sözlesmeler ve anlasmalar, türkiye ile bunlara taraf olan öteki devletler arasında yeniden yürürlüge gireceklerdir:

1. denizalti kablolarinin korunmasina iliskin 14 mart 1884, 1 aralik 1886 ve 23 mart 1887 tarihli sözlesmelerle, 7 temmuz 1887 tarihli kapanis protokolü (protocole de clôture);

2. gümrük tarifelerinin yayinlanmasina ve gümrük tarifelerinin yayinlanmasi için bir uluslararasi birlik kurulmasina iliskin, 5 temmuz 1890 tarihli sözlesme;

3. paris’de kamu sagligi uluslararasi kurumu (office internationale d’hygiène publique) kurulmasina iliskin, 9 aralik 1905 tarihli sözlesme;

4. roma’da bir uluslararasi tarim enstitüsü (institut internationale agricole) kurulmasina iliskin, 7 haziran 1905 tarihli sözlesme;

5. escault nehri üzerinde geçis resmi haklarinin satin alinisina iliskin, 16 temmuz 1863 tarihli sözlesme;

6. işbu andlaşmanın 19 ncu maddesinde öngörülen özel hükümler sakli kalmak üzere, süveys kanali’nin serbest kullanilmasini güvence altina alacak bir rejim kurulmasina iliskin, 29 ekim 1888 sözlesmesi;

7. madrid’de 30 kasim 1920 tarihinde imzalananlari da kapsamak üzere, dünya posta birligi’e (union postale universelle) iliskin sözlesmeler ve anlasmalar;

8. 10/22 temmuz 1875 tarihinde saint-petersbourg’da imzalanan uluslararasi telgraf sözlesmesi ile, 11 haziran 1908 de lizbon’da uluslararasi telgraf konferansinda kararlastirilan yönetmelikler ve tarifeler.

madde 100

türkiye, asagida belirtilen sözlesmeler ya da anlasmalara katilmagi ya da bunlari onaylamagi yükümlenir:

1. otomobilllerin uluslararasi dolasimina iliskin, 11 ekim 1909 sözlesmesi;

2. gümrük uygulanacak vagonlarin kursunlanmasina iliskin, 15 mayis 1886 tarihli anlasma ve 18 mayis 1907 tarihli protokol;

3. denizde çatmalar, deniz kazalarinda yardim ve kurtarma konusundaki kurallarin birlestirilmesine iliskin, 3 eylül 1910 tarihli sözlesme;

4. hastane gemilerinin liman resim ve harçlarindan bagisik tutulmalarina iliskin, 21 aralik 1904 tarihli sözlesme;

5. kadin ticaretinin yasaklanip önlenmesine iliskin, 18 mayis 1904, 4 mayis 1910 ve 30 eylül 1921 tarihli sözlesmeler;

6. açik-saçik [müstehcen] yayinlarin yasaklanip önlenmesine iliskin, 4 mayis 1910 tarihli sözlesme;

7. 54 ncü, 88 nci ve 90 nci maddelere iliskin çekinceler [ihtitazi kayitlar] sakli kalmak üzere, 17 ocak 1912 tarihli saglik sözlesmesi;

8. filoksera (phylloxyra) ya karsi alinacak tedbirlere iliskin, 3 kasim 1881 ve 15 nisan 1889 tarihli sözlesmeler;

9. afyon konusunda la haye’de 23 ocak 1912 tarihinde imzalanmis sözlesme ve 1914 tarihli ek protokol;

10. uluslararasi radyo-telegrafi konusunda, 5 temmuz 1912 tarihli sözlesme;

11. afrika’da alkollü maddelere uygulanacak rejim konusunda, saint-germain-en-laye’de, 10 eylül 1919 da imzalanmis sözlesme;

12. 26 subat 1885 tarihli berlik senedi’nin ve 2 temmuz 1890 tarihli brüksel genel senedi ile brüksel bildirisinin yeniden gözden geçirilmesine iliskin olarak saint-germain-en-laye’de, 10 eylül 1919 da imzalanmis sözlesme;

13. 1 mayis 1920 tarihli protokol hükümlerinin uygulanmasiyla, türkiye, cografya açisindan durumunun gerekli kildigi degisiklik yapilmasini elde ederse, hava ulasiminin düzenlenmesi konusunda, 13 ekim 1919 tarihli sözlesme;

14. kibrit yapiminda beyaz fosfor kullanilmasinin yasaklanmasina iliskin olarak, bern’de, 26 eylül 196 da imzalanmis sözlesme.

türkiye, bundan baska, telegrafi ve radyo-telegrafi konusunda, uluslararasi yeni sözlesmelerin hazirlanmasina katilmayi da yükümlenir.

bölüm iv

ulasim yollari ve saglik sorunlari

kesim i

ulasim yollari

madde 101

bölüm

ulasim yollari ve saglik sorunlari

-------------

kesim i

ulasim yollari

-------------

madde 101

türkiye, transit serbestligi konusunda barselona konferansinca 14 nisan 1921 tarihinde kabul edilmis olan sözlesme ve statü ile, uluslararasi yarari olan su yollari rejimine iliskin olara, ayni konferansça 19 nisan 1921 tarihinde kabul edilen sözlesme ile statüye ve ek protokole katildigini bildirir.

bunun sonucu olarak, türkiye, işbu anlasmanin yürürlüge girişiyle, bu sözlesmelerin, statülerin ve protokollerin hükümlerini uygulamaya koymagi yükümlenir.

madde 102

türkiye, "deniz kıyısından yoksun devletlerin bayrak hakkının (droit au povillon) taninmasina iliskin", 20 nisan 1921 tarihli barselona bildirisine katildigini bildirir.

madde 103

türkiye, uluslararasi rejim uygulanan limanlara iliskin olarak, 20 nisan 1921 tarihli barselona konferansinin tavsiyelerine katildigini bildirir. türkiye, bu rejim altina konulaca limanlarini sonradan açiklayacaktir.

madde 104

türkiye, 20 nisan 1921 tarihli barselona konferansinin, uluslararasi demiryollarina iliskin tavsiyelerine katildigini bildirir. bu tavsiyeler, karşılıkli olmak çekincesiyle [ ihtirazi kaydiyla], işbu andlaşmanın yürürlüge girişiyle, türk hükümetince uygulamaya konulacaktir.

madde 105

türkiye, işbu andlaşmanın yürürlüge girişiyle, 14 ekim 1890, 20 eylül 1893, 16 temmuz 1895, 16 haziran 1898 ve 19 eylül 1906 tarihlerinde bern’de imza edilen, demiryollariyla yük (marchandises) tasinmasina iliskin sözlesmeler ve düzenlemelere katilmagi yükümlenir.

madde 106

yeni sınırlarin çizilmesi sonucu olarak, ayni ülkenin iki parçasını birlestiren bir demiryolu bir baska ülkeden geçerse, ya da bir ülkede baslayan bir demiryolu kolu [sube hatti, ligne d’embranchement] bir baska ülkede sona ererse, iki ülke arasındaki ulasima iliskin isletme sartlari, ilgili demiryollari isletmeleri [idareleri] arasında yapilacak bir anlasma ile düzenlenecektir. bu isletmeler [idareler], böyle bir düzenlemenin sartlari üzerinde anlasmaya varamazlarsa, bu sartlar hakemlik yoluyla saptanacaktir.

türkiye ile komsu devletler arasındaki bütün yeni sınır-istasyonlarinin (gares frontières) kurulmasi ve bu istasyonlar arasındaki demiryollarinin isletilmesi, ayni sartlar içinde yapilacak anlasmalarla düzenlenecektir.

madde 107

türkiye’den ya da yunanistan’dan gelecek, ya da türkiye’ye ya da yunanistan’a gidecek ve dogu demiryollarinin yunan-bulgar sınırı ile kuleli burgaz yakininaki yunan-türkiye sınırı arasında bulunan üç parçasindan transit geçerek yararlanacak yolcularla mallar [ticaret esyasi, yük, marchandises], bu transit yüzünden, hiç bir vergi ya da resmi, pasaport islemine ya da gümrük denetimine bagli kilinmayacaklardir.

işbu maddedeki hükümlerin yürütülmesi, milletler cemiyeti meclisinin seçecegi bir komiser araciligiyla saglanacaktir.

yunan ve türk hükümetlerinden her birinin, bu komiserin yanina birer temsilci atamaya hakkı olacaktir; görevini yapmak için gerekli bütün kolayliklardan yararlanacak olan bu temsilci, yukarıdaki hükümlerin uygulanmasina iliskin her sorunu, komiserin dikkatine sunmakla görevli olacaktir. bu temsilciler, ihtiyaç duyacaklari alt-kademe memurlarin sayisi ve niteligi konusunda, komiserle anlasacaklardir.

komiser, sözü geçen hükümlerin yürürlüge konulmasina iliskin sorunlardan, kendi basina çözemedigi her sorunu, milletler cemiyeti meclisinin kararina sunabilecektir. yunan ve türk hükümetleri, milletler cemiyeti meclisinin oyçokluguyla alacagi her karara uymagi yükümlenirler.

söz konusu komiserin maasi ve hizmetinin yerine getirilmesine iliskin giderler, yunan ve türk hükümetlerince esit paylar olarak karsilanacaktir.

türkiye, ileride, edirne’ye kuleli burgat ile istanbul arasındaki demiryoluna baglayacak bir demiryolu yaparsa, bu maddenin, kuleli burgaz ile bosna-köy yakinindaki yunan-türk sınır noktalari arasında karşılıkli olarak transite iliskin hükümleri geçerli olmaktan çikacaktir.

ilgili iki devletten her birinin, işbu andlaşmanın yürürlüge girişinden baslayarak beş yillik bir sürenin bitiminde, işbu maddenin 2 nci fikrasindan 5 nci fikrasina kadar olan fikralarinda öngörülen denetimin yürürlükte tutulmasinin gerekip gerekmedigine karar verilmesi için, yunan-bulgar sınırı ile bosna-köy arasında dogu demiryollarinin iki parçasinda transit bakimindan, ilk iki fikra hükümlerinin yürürlükte kalmasi kararlastirilmistir.

madde 108

türk hükümetinin ya da özel ortaklıklarin mülkiyetinde olan ve işbu andlaşma geregince osmanli imparatorlugundan ayrilan ülkelerde (topraklarda) bulunan limanlarin ve demiryollarinin geçirimine [transferine] iliskin özel hükümlerle, işbu andlaşmanın ayricalik [imtiyaz] sahiplerine ve memurlarin emeklilik islerine iliskin mali hükümleri sakli kalmak üzere, demiryollarinin geçirimi [transferi] asagidaki sartlar içinde yapilacaktir:

1. bütün demiryollarinin yapilari ve tesisleri (auvrages et installations) bütünüyle ve mümkün oldugu kadar iyi bir durumda birakilacaktir;

2. kendisine özgü tekerlekli araç ve gereçleri (materiel roulant) olan bir demiryolu sebekesi, bütünüyle, osmanli imparatorlugundan ayrilmis bir ülkede bulunmakta ise, bu araç ve gereçler, 30 ekim 1918 dökümüne [envanterine] göre, eksiksiz olarak birakilacaktir;

3. işbu andlaşma geregince, yönetimi bölüsülmüs demiryollari baskimindan, tekerlekli araç ve gereçlerin bölüsülmesi, demiryolunun çesitli kollari kendilerine verilen isletmeler arasında, dostça anlasmayla yapilacaktir. bu anlasmada, 30 ekim 1918 tarihli son döküme göre, bu demiryollari üzerinde kütüge geçirilmis bulunan araç ve gereçlerin önemi, hizmet hatlarini da kapsamak üzere demiryollarinin uzunlugu, trafigin niteligi ve önemi göz önünde tutulmak gerekir. anlasmaya varilamazsa, uyusmazliklar hakemlik yoluyla çözümlenecektir. bu hakemlik, gerekirse, her kesime birakilacak yolcu ve yük (esya) vagonlarini belirtecek, bunlarin teslim sartlarini saptayacak ve simdiki isyerlerine tasinan araç ve gereçlerin, sınırli bir süre boyunca, günlük bakimi için gerekli görecegi düzenlemeleri yapacaktir;

4. donatim depolari, demirbaslar ve takimlar, tekerlekli araç ve gereçlere uygulanan ayni sartlar içinde birakilacaktir.

madde 109

aykiri hükümler bulunmadikça, yeni bir sınırın çizilmesi yüzünden bir devletin sular sistemi (kanal açmalar, su tasimalari, sulama, akaçlama (drainage) ya da benzeri konular), bir baska devletin ülkesinde yapilan çalismalara bagli bulunursa, ya da bir devletin ülkesinde, savas öncesi kullanimlar uyarinca, kaynagi bir baska devletin ülkesinde olan sular ya da su gücü (ynergie hydraulique) kullanıldığı durumlarda, ilgili devletler arasında, her birinin çikarlarini ve kazanilmis haklarini sakli tutacak biçimde, bir anlasma yapilmasi gerekir.

anlasmaya varilamazsa, bu anlasmazlik, hakemlik yoluyla çözümlenecektir.

madde 110

romanya ile türkiye, köstence-istanbul kablosunun isletme sartlarini hakgözetirlikle saptamak üzere, aralarinda anlasacaklardir. anlasmaya varamazlarsa, bu konu, hakemlik yoluyla çözüme baglanacaktir.

madde 111

türkiye, kendi adina oldugu kadar uyruklarınin adina da, artik kendi ülkesinde karayla birlesmeyen kablolarin tümü ya da bir parçasi üzerindeki -ne nitelikte olursa olsun- bütün haklarindan, sifatlarindan ya da ayricaliklarindan vazgeçer.

yukarıdaki fikra uyarinca el degistirmis [transfer edilmis] olan kablolar ya da bunlarin bir parçasi özel mülkiyette ise, bu kablolarin kendilerine geçirilmis oldugu hükümetler, maliklere zarar-giderim [tazminat] ödeyeceklerdir. zarar giderimin tutari konusunda anlasmaya varilamazsa, bu tutar, hakemlik yoluyla saptanacaktir.

madde 112

türkiye, kendi ülkesinde, kara ile hiç olmazsa bir noktada birlesen kablolar üzerinde, eskiden sahip oldugu mülkiyet hakkını elinde tutacaktir.

söz konusu kablolarin, türk olmayan ülkede kara ile birlesmelerine iliskin haklarin kullanilmasi ve bunlarin isletilme sartlari, ilgi devletlerce dostça anlasarak düzenlenecektir. anlasmaya varilamazsa, uyusmzlik, hakemlik yoluyla çözüme baglanacaktir.

madde 113

bagitli yüksek taraflar, her biri kendisiyle ilgili olmasi bakimindan, türkiye’de yabanci postanelerin kaldirilmasini kabul ettiklerini bildirirler.

kesim ii

saglik sorunlari

-------------

madde 114

istanbul yüksek saglik meclisi kaldirilmistir. türkiye kıyılarinin ve sınırlarinin saglik islerinin düzenlenmesi ile türk yönetimi görevlidir.

madde 115

türk bayragi ile yabanci bayraklar arasında hiç bir ayirim yapilmaksizin, bütün gemilere ve türk uyruklarıyla yabanci devletlerin uyruklarına, ayni sartlar altinda, oranlari ve sartlari hakgöztir olmasi gereken, bir tek ve ayni tarifesi uygulanacaktir.

madde 116

türkiye, açikta kalmis olan saglik memurlarinin, eski istanbul yüksek saglik meclisinin fonlarindan bir zarar-giderim [tazminat] alma haklarini, ve bu meclisin saglik memurlari ve eski saglik memurlariyla bunlarin hak sahiplerinin kazanilmis [muktesep] bütün öteki haklarini tanimagi yükümlenir. bu haklara, eski istanbul yüksek saglik meclisi yedek fonlarinin kullanimina verilecek yöne, eski saglik yönetiminin mali ve yönetsel bakimlardan kesin tasfiyesine iliskin bütün sorunlarla, bunlara benzer ya da bunlarla baglantili bütün sorunlar bir özel (ad hoc) komisyonca çözümlenecektir; bu komisyon -almanya, avusturya ve macaristan disinda- istanbul yüksek saglik meclisine katilan devletlerden her birinin birer temsilcisinden kurulacaktir. gerek yukarıda belirtilen tasfiye ve gerek bu tasfiyeden sonra artacak paralarin ne yönde kullanima ayrilacagina iliskin bir sorun yüzünden, bu komisyon üyeleri arasında anlasmazlik çikarsa, bu komisyonda temsil edilen devletlerden her birinin milletler cemiyeti meclisine basvurmaga hakkı olacaktir; milletler cemiyeti meclisinin kararlari son ve kesin olacaktir.

madde 117

türkiye ile, kudüs ve hicaz hac yolculuklarinin ve hicaz demiryolunun denetiminde ilgili bulunan devletler, uluslararasi saglik sözlesmeleri uyarinca, uygun düsen tedbirleri alacaklardir. bu tedbirlerin uygulanmasinda tam bir tekdüzen (uniformity) saglamak amaciyla, bu devletlerle tükkiye, bu hac yolculuklarina iliskin saglik isleri için bir esgüdüm [koordinasyon] komisyonu kuracaklardir; bu komisyonda türkiye saglik servisleriyle, denizcilige iliskin saglik ve karantina isleri iskenderiye meclisi temsil edilmis olacaktir.

bu komisyon, ülkesinde toplanacagi deletin rizasini önceden almak zorunda olacaktir.

madde 118

hac isleri esgüdüm [koordinasyon] komisyonunun çalismalarina iliskin raporlar, milletler cemiyeti saglik komitesiyle, kamu sagligi uluslararasi kurumuna, ve haclarla ilgili olup da raporlari isteyecek her ülkenin hükümetine gönderilecektir. komisyon, milletler cemiyetince, kamu sagligi uluslararasi kurumunca ya da ilgili hükümetlerce, kendisine sunulacak her konu üzerinde görüsünü bildirecektir.

bölüm v

çesitli hükümler

---------------

i.savas tutsaklari

---------------

madde 119

bagitli yüksek taraflar, ellerinde kalmis savas tutsaklariyla gözalti edilmis bulunan sivilleri hemen yurtlarina geri göndermeyi yükümlenirler.

yunanistan’la türkiye’nin, karşılıkli olarak tutuklamis bulunduklari savas tutsaklariyla gözalti edilmis sivillerin mübadelesi, işbu hükümetler arasında 30 ocak 1923 tarihinde imza edilmis olan özel anlasmaya konu olmustur.

madde 120

disipline aykiri kabahatler yüzünden hüküm giyebilecek ya da hüküm giymis olan savas tutsaklariyla gözalti edilmis siviller, cezalarinin ya da kendilerine karsi baslatilmis kovusturmanin sona ermesini beklemeksizin, yurtlarina geri verileceklerdir.

disiplin suçlarindan baska olaylar yüzünden hüküm giyebilecek ya da hüküm giymis olan savas tutsaklariyla gözalti edilmis sivillerin tutukluluk durumu süregidecektir.

madde 121

bagitli yüksek taraflar, kaybolmus kimselerin aranmasi, ya da ülkelerine geri gönderilmeme istegini açiklamis olan savas tutsaklariyla gözalti edilmis sivillerin kimliklerinin belirtilmesi için, kendi ülkelerinde, her türlü kolayliklari saglamagi yükümlenirler.

madde 122

bagitli yüksek taraflar, işbu sözlesmenin yürürlüge girmesiyle, savas tutsaklarina ve gözalti edilmis sivillere ait olan ya da olmus bulunan elkonmus her türlü esyanin, paranin, degerli kagitlarin, belgelerin ya da kisisel esyanin geri verilmesini yükümlenirler.

madde 123

bagitli yüksek taraflar, ordularinca ele geçirilmis savas tutsaklarinin bakimi için yapilmis giderlerin istenmesinden, karşılıkli olarak vazgeçtiklerini bildirirler.

2.mezarlar

---------------

madde 124

asagidaki 126 nci maddenin konusu olan özel hükümlere halel getirmeksizin, bagitli yüksek taraflar, içlerinden her birinin, 29 ekim 1914 tarihinden bu yana savas alaninda can vermis, ya da yaralanma, kaza ve hastalik yüzünden ölmüs askerleri ve denizcileriyle, ayni tarihten bu yana tutsaklikta ölmüs savas tutsaklari ve gözalti edilmis sivillerin, kendi yetkileri (otoriteleri) altindaki topraklarda bulunan mezarlıklarına, mezarlarina ve kemikliklerine ve onlari anmak için dikilmis anitlarina saygi gösterecekler ve bunlarin bakimini saglayacaklardir.

bagitli yüksek taraflar, karşılıkli olarak ülkelerinde, sözü geçen mezarlıkların, kemikliklerin ve mezarlarin kimligini ortaya çikartmak ve bunlari kütüge yazmak, bunlarin bakimiyla ugrasmak ya da bunlarin bulunduklari yerlere uygun düsecek anitlar dikmek isleriyle her birinin görevlendirebilecegi komisyonlara, görevlerini yerine getirmeleri için her türlü kolayliklari gösterme konusunda anlasacaklardir. bu komisyonlarin hiç bir askeri niteligi olmayacaktir.

madde 125

bagitli yüksek taraflar, bunun baska, karşılıkli olmak sartiyla:

1. tutsaklikta ölmüs savas tutsaklariyla gözalti edilmis sivillerin kimliklerini belirtmeye yararli bütün bilgileri de ekleyerek, bunlarin tam bir çizelgesini;

2. kimlikleri belirtilmeden gömülmüs bulunan ölülerin mezarlarinin sayisina ve yerlerine iliskin her türlü bilgiyi, birbirlerine vermeyi yükümlenirler.

madde 126

romanya ülkesinde 27 agustos 1916 tarihinden bu yana ölmüs türk askerlerinin, denizcilerinin ve savas tutsaklarinin mezarlari, mezarlıkları, kemikleri ve bu askerlerle denizcileri anmak için dikilmis anitlarin bakimi ile gözalti edilmis sivillere iliskin olarak 124 ncü ve 125 nci maddelerden dogan bütün öteki yükümler konusunda, romanya hükümeti ile türk hükümeti arasında özel bir anlasma yapilacaktir.

madde 127

124 ncü ve 125 nci maddelerin genel nitelikteki hükümlerini tamamlamak üzere, bir yandan ingiliz imparatorlugu, fransa ve italya hükümetleri, öte yandan da türkiye ve yunanistan hükümetleri, 128 nci maddeden 136 nci maddeye kadar olan maddelerdeki özel hükümler üzerinde anlasmaya varmislardir.

madde 128

türk hükümeti, ingiliz imparatorlugu, fransiz ve italya hükümetlerine karsi, kendi ülkesinde, bunlarin, savas alaninda can vermis ya da yaralanmis, kaza ve hastalik yüzünden ölmüs askerleri ve denizcileriyle, tutsaklikta ölmüs savas tutsaklari ve gözalti edilmis sivillerine ait mezarlari, mezarlıkları, kemiklikleri ve onlari anmak için dikilmis anitlari kapsayan toprak parçalarini [arsalari] bu hükümetlerin kullanimina ayri ayri ve sürekli olarak birakmagi yükümlenir. bunun gibi, türk hükümeti, 130 ncu maddede öngörülen komisyonlara, bir araya toplama mezarlıkları (cimetières de groupement), kemiklikler kurmak, ya da anitlar dikmek için ileride gerekli görülecek toprak parçalarini da, sözü geçen bu hükümetlerin kullanimina birakacaktir.

türk hükümeti, bundan baska, söz konusu mezarlara, mezarlıklara, kemikliklere ve anitlara giris serbestligi tanimagi ve gerekirse, buralarda cadde ve yollar yapilmasina izin vermegi yükümlenir.

yunan hükümeti de, kendi ülkesine iliskin olarak, ayni yükümleri kabul eder.

yukarıda belirtilen hükümler, böyle bir amaçla birakilmis olan toprak parçalari üzerinde, duruma göre, türk ya da yunan egemenligine halel vermez.

madde 129

türk hükümetince kullanimi birakilacak toprak parçalari arasında, özellikle ingiliz imparatorlugu için, 3 sayili haritada gösterilmis olan anzac (ari burnu) bölgesindeki toprak parçalari da bulunmaktadir.

ingiliz imparatorlugunun yukarıda adi geçen toprak parçasindan yararlanmasi asagidaki sartlara bagli olacaktir:

1. bu toprak parçasi, barış andlaşmasıyla belirtilen amacindan baska herhangi bir amaçla kullanilmayacaktir; bu yüzden, hiç bir askerlik ya da ticaret amaciyla, ya da yukarıda belirtilen asil amaci disinda kalan baska herhangi bir amaçla kullanilmayacaktir;

2. türk hükümetinin, bu toprak parçasını -mezarlıkları da kapsamak üzere- denetlemege her zaman hakkı olacaktir;

3. mezarlıklari korumakla görevli sivil bekçilerin sayisi, mezarlık basina bir bekçiden çok olmayacaktir. mezarlıklar disindaki toprak parçasi için ayrica bekçiler bulunmayacaktir;

4. bu toprak parçasinda, ister mezarlıklar içinde ister disinda, ancak bekçiler için kesin olarak gerekli konutlardan baska konutlar yapilmayacaktir;

5. bu toprak parçasının kıyısında, insan ya da yük yüklemegi ya da karaya çikartmagi kolaylastirabilecek, hiç bir rihtim, dalga kiran ya da iskele yapilmayacaktir;

6. bu toprak parçasını ziyaret için gerekli bütün islemler yalniz boğazlar’in iç kıyısında yapilabilecek ve bu toprak parçasina ege denizi kıyısından girmege, ancak bu islemlerin tamamlanmasindan sonra izin verilecektir. türk hükümeti, mümkün oldugu kadar basit olmasi gereken söz konusu islemlerin, türkiye’ye gelecek öteki yabancilarin bagli tutulacaklari islemlerden daha külfetli olmamasi ve gereksiz her türlü gecikmeye yol açmayacak kosullar altinda yapilmasini, işbu maddenin öteki hükümlerine halel gelmemek sartiyla, kabul eder;

7. bu toprak parçasını ziyaret isteginde bulunan kimseler silahli olmayacaklardir; türk hükümetinin, bu yasagin uygulanmasini denetlemege hakkı olacaktir;

8. türk hükümeti, 150 kisiyi asan ziyaretçi topluluklarinin girişinden, en az bir hafta önce haberli kilinacaktir.

madde 130

ingiliz, fransiz ve italyan hükümetlerinden her biri, türk ve yunan hükümetlerinin de birer temsilci gönderecekleri bir komisyon kuracak ve bu komisyon, mezarlara, mezarlıklara, kemikliklere ve anitlara iliskin sorunlari, yerinde, çözüme baglayacaktir. bu komisyonlarin baslica görevleri sunlar olacaktir:

1. ölülerin gömüldügü ya da gömülmüs olabilecegi bölgelerde kesifler yaparak, oralarda bulunan mezarlari, mezarlıkları, kemiklikleri ve anitlari kütüge yazmak;

2. mezarlarin, gerektiginde bir araya toplanmasina ne gibi kosullar altinda girişilecegini saptamak; türk ülkesinde türk temsilcisiyle, yunan ülkesinde de yunan temsilcisiyle anlasarak, bir araya toplama mezarlıklarınin, kemikliklerin ve dikilecek anitlarin yerlerini kararlastirmak; bu amaçla ayrilacak yerlerin sınırlarini, gerekli en küçük alan ölçüsünde, saptamak;

3. kendi uyruklarına ayrilmis ya da ayrilacak mezarlara, mezarlıklara, kemikliklere ve anitlara iliskin kesin plani, her komisyonun bagli oldugu hükümet adina, türk ve yunan hükümetlerine bildirmek.

madde 131

kendilerine toprak parçasi ayrilmis olan hükümetler, bu topraklari yukarıda belirtilenden baska maksatlarla kullanmamagi ve kullanilmasina izin vermemegi yükümlenirler. bu toprak parçalari deniz kıyısında bulunmakta ise, bu kıyı, kendisine toprak parçasi ayrilmis olan hükümetçe kara ya da denizle ilgili askerlige ya da ticarete iliskin baska hiç bir maksat için kullanilmayacaktir. mezarlara ve mezarlıklara ayrilmis olan yerler bu amaçla ya da anit dikilmesi için kullanilmayacaksa, bu yerler, duruma göre, türk ya da yunan hükümetlerine geri verilecektir.

madde 132

128 nci maddeden 130 ncu maddeye kadar olan maddelerde öngörülen toprak parçalarina iliskin tam ve eksiksiz yararlanma hakkının ingiliz, fransiz ve italyan hükümetlerine sürekli olarak birakilmasi için gereken yasama ya da yönetim tedbirleri, 130 ncu maddenin 3 ncü fikrasinda öngörülen bildiriyi izleyecek alti ay içinde, türk ve yunan hükümetlerince alinacaktir. kamulastirmalar yapilmasi gerekirse, bunlar türk ülkesinde yapilacaksa türk hükümetince, yunan ülkesinde yapilacaksa yunan hükümetince gerçeklestirilecek ve giderleri ülke hükümetince karsilanacaktir.

madde 133

ingiliz, fransiz ve italyan hükümetleri, kendi uyruklarına ait mezarlarin, mezarlıkların, kemikliklerin ve anitlarin yapimini, düzenlenmesini ve bakimini, uygun görecekleri bir yürütme organina [uygulama örgütüne] emenat etmekte serbest olacaklardir. bu örgütler [organlar] askeri nitelikte olmayacaklardir. yalniz mezarlarin bir araya toplanmasi ve mezarlıklarla kemikliklerin kurulmasi için gerekli sayilacak durumlarda ölü kalintilarinin mezarlardan çikartilmasi, tasinmasi ile, kendilerine toprak ayrilmis hükümetlerin, yurtlarina gönderilmelerini zorunlu görecekleri ölü kalintilarinin mezarlarindan çikartilmasi ve tasinmasi islerinde yetkili olacaklardir.

madde 134

ingiliz, fransiz ve italyan hükümetlerinin, türkiye’de bulunan mezarlarinin, mezarlıklarınin, kemikliklerinin ve anitlarinin korunmasini, kendi uyrukları arasında atanacak bekçilerce yaptirmaga haklari olacaktir. bu bekçiler türk makamlarinca [resmen] taninacaklar ve mezarlarin, mezarlıkların, kemikliklerin ve anitlarin korunmasini saglamak için, türk makamlarindan yardim göreceklerdir. bekçilerin askeri hiç bir niteligi olmayacak, fakat kendilerini savunmak üzere bir rövolver ya da otomatik tabanca tasiyabileceklerdir.

madde 135

128 nci maddeden 131 nci maddeye kadar olan maddelerde öngörülen toprak parçalarina, duruma göre, türkiye ve türk makamlarinca, ya da yunanistan ve yunan makamlarinca herhangi bir kira, resim ya da vergi uygulanmayacaktir. ingiliz, fransiz ve italyan hükümetlerinin temsilcileriyle, bu mezarlari, mezarlıkları, kemiklikleri ve anitlari ziyaret etmek isteyenler için, buralara giris, her zaman serbest olacaktir. türk hükümetiyle yunan hükümetine kendi ülkelerinde bulunan söz konusu toprak parçalarina ulastiracak yollarin bakimini sürekli olarak üzerlerine alacaklardir.

türk hükümetiyle yunan hükümeti, söz konusu mezarlarin, mezarlıkların, kemikliklerin ve anitlarin bakimi ya da bunlarin korunmasiyla görevlendirilmis kimselerin ihtiyaçlarina yetecek ölçüde suyun saglanmasi bakimindan, ingiliz, fransiz ve italyan hükümetlerine her türlü kolayliklari göstermegi, karşılıkli olarak yükümlenirler.

madde 136

ingiliz, fransiz ve italyan hükümetleri, türkiye’den ayrilan ülkeleri de kapsamak üzere, kendi yetkileri [otoriteleri] altindaki ülkelerde gömülü bulunan türk askerleriyle denizcileri için mezarlar, mezarlıklar, kemiklikler yapmak ve anitlar dikmek konusunda, 128 nci madde ile 130 ncu maddeden 135 maddeye kadar olan maddelerdeki hükümlerden yararlanma hakkını, türk hükümetine tanimayi yükümlenirler.

3. genel hükümler

-------------------

madde 137

bagitli yüksek taraflar arasında kararlastirilmis aykiri hükümler disinda, 30 ekim 1918 tarihinden baslayarak, işbu andlaşmanın yürürlüge girişine kadar, istanbul’u isgal eden devletlerin makamlarinca ya da bu makamlarla görüs birligi içinde, kendi uyruklarıyla yabancilarin ya da türk uyruklarınin mallari, haklari ve çikarlari, ve bu kimselerin türkiye makamlariyla iliskileri konusunda verilmis kararlar ya da buyruklar [emirler] geçerli sayilacak ve bu kararlarla buyruklar yüzünden, bu devletlere ya da onlarin makamlarina karsi hiç bir istemde bulunulamayacaktir.

yukarıda sözü edilen kararlar ve buyruklar yüzünden ugranilan bir zarardan dogan bütün öteki istemler, hakemlik karma mahkemesine sunulacaktir.

madde 138

genel affa iliskin bugünkü tarihli bildirinin iv ncü ve vi nci paragraflarina halel gelmemek sartiyla, yargi konularinda, 30 ekim 1918 tarihinden baslayarak işbu andlaşmanın yürürlüge girişine kadar, istanbul’u isgal eden devletlerin yargiçlari, mahkemeleri ya da makamlarinca oldugu gibi, 8 aralik 1912 tarihinde kurulmus geçici yargi [adalet] karma komisyonunca da türkiye’de verilmis olan kararlar ve buyruklar, uygulama tedbirleriyle birlikte, geçerli sayilacaktir.

bununla birlikte, bir askeri mahkeme ya da bir kolluk [polis] mahkemesince, hukuk islerinde, verilmis bir hüküm yüzünden, bir özel kisinin, baskasinin yararina ugramis oldugu bir zararin onarilmasi için bir istemde bulunmasi durumunda, işbu istem hakemlik karma mahkemesine götürülecek ve bu mahkeme, gerekli görürse, bir zarar-giderimde [tazminatta] bulunulmasini, üstelik, oldugu gibi eski duruma getirmeyi restitution) zorunlu kilabilecektir.

madde 139

sivil [mülki], yargisal ya da mali yönetim kurumlariyla vakiflarin yönetimine iliskin olup da, yalniz osmanli imparatorlugundan ayrilan bir ülkenin hükümetini ilgilendiren ve türkiye’de bulunan arsivler, kütükler, planlar ve her türlü belgelerde, osmanli imparatorlugundan ayrilan bir toprakta bulunup, yalniz türk hükümetini ilgilendiren bu çesit belgeler, karşılıkli olarak, her iki tarafça birbirine verilecektir.

yukarıda belirtilen arsivleri, kütükleri, planlari, senetleri ve öteki belgeleri elinde bulunduran hükümet de kendisini bu belgelerle ilgili saymaktaysa, bu belgeler, istek üzerinde, ilgili hükümete bunlarin fotografilerini ya da onaylanmis örneklerini [kopyalarin] vermek sartiyla, o hükümetçe saklanabilecektir.

gerek türkiye’den gerekse ayrilmis topraklardan alinmis arsivler, kütükler, planlar, senetler ve öteki belgeler, yahniz alinmis olduklari ülkeyi ilgilendirmekteyseler, bunlarin asillari, karşılıkli olarak geri verilecektir.

bu islemlerin gerektirecegi giderler, belgeleri isteyen hükümetçe karsilanacaktir.

yukarıdaki hükümler, eski osmanli imparatorluguna ait olup da 1912 yilindan önce yunanistan’a geçirilmis bulunan ilçelerdeki [kazalardaki, districts] mallara ya da vakiflara iliskin kütüklere de ayni sartlar içinde uygulanacaktir.

madde 140

türkiye ile öteki bagitli devletler arasında, savas sirasinda ve karşılıkli olarak, 30 ekim 1918 tarihinden önce elde edilmis bütün deniz genimetleri [ganaim-i bahriye, prises martimes] hiç bir isteme yol açmayacaktir. istanbul’u isgal eden devletlerce, bu tarihten sonra, silah-birakisiminin [mütarekenin] bozulmasi yüzünden, yapilmis olan elkoymalar [zaptlar, prises] konusunda da ayni hüküm uygulanacaktir.

surasi kararlastirilmistir ki, istanbul’u isgal eden devletlerin hükümetleri ve uyruklarınca ya da türk hükümeti ve türk uyruklarınca, bu hükümetlerin, 29 ekim 1914 tarihinden 1 ocak 1923 tarihine kadar, kendi lamanlarina ya da isgal ettikleri limanlarda kullanmis bulunduklari her çesit küçük tonajli deniz tasitina, yatlara (yachts) ve mavnalara iliskin olarak, hiç bir istem öne sürülemeyecektir. bununla birlikte, işbu hüküm, genel affa iliskin olarak bugünkü tarihle imzalanan bildirinin vi nci paragrafi hükmüne halel vermeyecegi gibi, 29 ekim 1914 tarihinden önceki haklara dayanarak, özel kisilerce baska özel kisilere karsi öne sürülebilecek istemlere de halel getirmeyecektir.

30 ekim 1918 den sonra elkonulmus [zaptedilmis] türk ve yunan gemileri, her iki hükümetçe, karşılıkli olarak geri verilecektir.

madde 141

işbu andlaşmanın 25 nci maddesinin ve 28 haziran 1919 tarihli versailles andlaşmasınin 155 nci, 150 nci ve 440 nci maddeleri ile iii ncü ek’inin viii nci bölümünün (onarimlar) uygulanmasiyla, savas sirasinda alman hükümeti ya da alman uyruklarınca osmanli hükümetine ya da osmanli uyruklarına, simdi bu gemileri elinde bulunduran müttefik hükümetlerin rizasi olmaksizin geçirilmis [transfer edilmis] bulunan bütün alman gemilerine iliskin olarak, alman hükümetine ya da alman uyruklarına karsi kendilerine düsebilecek her yükümden türk hükümetinin ve türk uyruklarınin kurtulmus (libérés) sayildiklari bildirilir.

türkiye ile, türkiye’nin yaninda savasmis öteki devletlerin iliskilerinde de, gerekirse, bi hüküm uygulanacaktir.

madde 142

yunan ve türk halklarinin mübadelesine iliskin olarak, yunanistan ile türkiye arasında 30 ocak 1923 de yapilmis olan özel sözlesme, söz konusu iki yüksek taraf arasında, işbu andlaşmanın içindeymi gibi, ayni güç ve degerde olacaktir.

madde 143

işbu andlasma, mümkün olan en kisa süre içinde onaylanacaktir.

onama belgeleri paris’te sunulacaktir.

japon hükümeti, onamanin yapilmis oldugunu, paris’teki diplomatik temsilcisi araciligiyla, fransa cumhuriyeti hükümetine bildirmege yetkili olacak ve bu durumda, japo hükümeti onama belgesini mümkün olan en kisa süre içinde gönderecektir.

imzaci devletlerden her biri, işbu andlaşmayla birlikte, imzalamis olduklari ve lausanne konferansinin son [nihai] senedinde belirtilen senetler -bunlar onama gerektirmekteyseler- tek ve ayni belge ile onaylayacaktir.

bir yandan türkiye, ve öte yandan ingiliz imparatorlugu, fransa, italya ve japonya, ya da bunlarin arasında üçü, onama belgelerini sunduklari zaman, bir ilk sunus tutanagi (procès-verbal de dépot) düzenlenecektir.

bu ilk tutanagin tarihinden baslayarak, andlaşma, onu böylece onaylamis olan bagitli yüksek taraflar arasında yürürlüge girecektir. bundan sonra, öteki devletler için, onama belgelerinin sunulusu tarihinde yürürlüge girecektir.

fransiz hükümeti, onama belgelerinin sunus tutanaklarinin dogrulugu onaylamis birer örnegini bütün imzaci devletlere teslim edecektir.

bu hükümlere olan inançla, adlari asagida belirtilen tamyetkili temsilciler, işbu andlaşmayı imzalamislardir.

lausanne’de, yirmi dört temmuz bin dokuz yüz yirmi üç tarihinde, yalniz bir nüsha olarak düzenlenmistir; bu nüsha fransa cumhuriyeti hükümetinin arsivlerine konulacak ve bu hükümet, imzaci devletlerden her birine, bunun, dogrulugu onaylanmis birer örnegini verecektir.

(l.s.) horace rumbold

(l.s.) pelle

(l.s.) garroni

(l.s.) g.c. montagna

(l.s.) k. otchiai

(l.s.) e.k. vénisélos

(l.s.) d. caclamanos

(l.s.) const. diamandy

(l.s.) const. contzesco

(l.s.) m. ismet

(l.s.) dr.riza nur

(l.s.) hasan

ii. bogazlar rejimine iliskin

sözlesme

24 temmuz 1923 tarihinde imzalanmistir.

------------------

ingiliz imparatorlugu, fransa, italya, japonya, bulgaristan, yunanistan, rusya, sirp-hirvat-sloven devleti ve türkiye,

bugünkü tarihli barış andlaşmasınin 23 ncü maddesiyle benimsenen ilke uyarinca, bogazlar’da bütün uluslarin gemileri için akdeniz’le karadeniz arasında geçis ve gidis-gelis serbestligini saglamak kaygisiyla,

ve bu serbestligi sürdürmenin genel barış ve dünya ticareti için gerekli oldugunu göz önünde tutarak,

bu amaçla bir sözlesme yapmagi kararlastirmislar ve tamyetkili temsilcilerini asagida belirtildigi üzere atmislardir:

majeste büyük-britanya ve irlanda birlesik-kralligi ve denizler ötesi ingiliz ülkeleri krali, hindistan imparatoru:

çok sayin sir horace george mantagu rumbold, baronet, g.c.m.g., istanbul’da yüksek-komiser;

fransa cumhurbaskani:

korgeneral sayin maurice pellé, fransa büyükelçisi, cumhuriyet’in dogu’da yüksek-komiseri, légion d’honneur ulusal nisaninin grand officier rütbesi;

majeste italya krali:

sayin marki camille garroni, krallik senatörü, italya büyükelçisi, istanbul’da yüksek-komiser, saints maurice el lazare nisanlariyla couranne d’italie nisaninin grand-croix rütbesi;

m.jules césar mantagna, atina’da olaganüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi, saints maurice et lazare nisanlarinin commandeur rütbesi, couronne d’italie nisaninin grand officier rütbesi;

majeste japonya imparatoru:

m. kentaro otchiai, jusammi, soleil levant nisaninin birinci sinif rütbesi, roma’da olaganüstü ve tamyetkili büyükelçi;

majeste bulgarlar krali:

m.bogdan morphoff, demiryollari, posta ve telgraf isleri eski bakani;

m.dimitri stancioff, hukuk doktoru, londra’da olaganüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi, saint-alexandre nisaninin grand-croix rütbesi;

majeste yunanlilar krali:

m.eleftherios k.vénisélos, eski basbakan, sauveur nisaninin grand-croix rütbeki;

m.démètre caclamanos, londra’ta tamyetkili ortaelçi, sauveur nisaninin commandeur rütbesi;

majeste romanya krali:

m.constantin i.diamandy, tamyetkili ortaelçi;

m.constantin contzesco, tamyetkili ortaelçi;

rusya:

m.nicholas ivanovitch iordansky;

majeste sirplar, hirvatlar ve slovenler krali:

m.dr.miloutine yovanovitch, bern’de olaganüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi;

türkiye büyük millet meclisi hükümeti:

ismet pasa, disisleri bakani, edirne milletvekili;

dr.riza nur bey, saglik isleri ve sosyal yardim bakani, sinop milletvekili;

hasan bey, eski bakan, trabzon milletvekili,

bu temsilciler, yetki belgelerini gösterdikten ve bunlar usulüne uygun ve geçerli kabul edildikten sonra, asagidaki hükümler üzerinde anlasmaya varmislardir:

madde 1

bagitli yüksek taraflar, asagida, "boğazlar" ("détroits") genel teriminin kapsamina giren çanakkale boğazı’nda, marmara denizi’nde ve karadeniz boğazı’nda, denizden ve havadan geçis ve gidis-gelis serbestligi ilkesini kabul ve ilan etmekte görüs birligine varmislardir.

madde 2

boğazlar’dan barış zamaninda ve savas zamaninda, ticaret gemileriyle ticaret uçaklarinin ve savas gemileriyle savas uçaklarinin geçisi ve gidis-gelisi, bundan böyle asagidaki ek’in hükümleri uyarinca düzenlenmistir.

ek

bogazlar’dan ticaret gemileri ve uçaklariyla, savas

gemileri ve uçaklarinin geçişine ilişkin

kurallar

----------------

1.

hastane gemilerini, gezinti gemilerini ve balıkçı gemileriyle askeri olmayan uçakları da kapsamak üzere, ticaret gemileri.

a) barış zamanında:

bayrak ve yük ne olursa olsun, uluslararası saglık hükümleri saklı kalmak üzere hiç bir islem olmaksızın, kılavuz, fener, römorkör ya da dogrudan dogruya yapılan aynı nitelikte baska hizmetlere karşılık olanlar dısında, hiç bir vergi [resim] ya da harç alınmaksızın, üstelik türk hükümetince ayrıcalıklar tanınmıs [imtiyaz verilmis] kurumların ve isletmelerin bu konuda yararlandıkları haklara zarar gelmemek sartıyla, gündüz ve gece, gemilerin gidis-gelis ve geçisleri bakımından tam serbestlik.

bu mali yükümlerin [rüsumun, droits] alınmasını kolaylastırmak için, boğazlar’dan geçen ticaret gemileri, türk hükümetince gösterilecek yerlere adlarinı, uyruklarını, tonajlarını ve gittikleri yeri bildireceklerdir.

kılavuz almak istege baglıdır.

b) savas zamanında türkiye tarafsız kalırsa:

yukarıda belirtilen aynı sartlar içinde, gündüz ve gece, gidis-gelis ve geçis bakımından tam serbestlik. tarafsız bir devlet sıfatıyla türkiye’nin sahip oldugu haklar ve yükümlü bulundugu ödevler, suları ve havası türkiye’nin tarafsiz oldugu bir savas süresince barış zamanında oldugu gibi tam serbektlik içinde kalmasi gereken boğazlar’da gidis-gelisi engelleyecek herhangi bir tedbir almasına türkiye’yi yetkili kılmıs olmayacaktır.

kılavuz almak istege baglıdır.

c) savas zamanında, türkiye savasan bir devletse:

tarafsız gemiler ve askeri olmayan tarafsız uçaklar için, bunlar özellikle düsmana savas kaçagı, düsman birlikleri ya da düsman uyrukları tasıyarak yardım etmiyorlarsa, gidis-gelis serbestligi. türkiye’nin bu gemileri ve uçaklari denetleme ve arama hakkı bulunacak ve bunun için, söz konusu uçaklar, türkiye’nin bu amaçla gösterecegi ve hazırlayacagı bölgelerde karaya ya da denize inmele yükümlü bulunacaktır. düsman gemilerine karsı devletler hukukunun kabul ettigi tedbirleri uygulama bakımından, türkiye’nin sahip oldugu haklar oldugu gibi kalmaktadır.

türkiye, düsman gemilerinin boğazlar’ı kullanmalarını önlemek için gerekli görecegi her türlü tedbirleri almaga yetkili olacaktır. bununla birlikte, bu tedbirler, tarafsız gemilerin serbestçe geçisini önleyecek nitelikte olmayacaktır; türkiye, bu amaçla, söz konusu gemilere gerekli yönergeler [talimat] ve kılavuzlak saglamagı yükümlenir.

2.

yardımcı gemileri, asker tasıt gemilerini, uçak gemilerini, uçak gemilerini ve askeri uçakları da kapsamak üzere, savas gemileri.

a) barış zamanında:

bayrak ne olursa olsun, hiç bir islem, herhangi bir resim ya da harç olmaksızın, fakat kuvvetlerin toplamına iliskin olarak asagıdaki kısıtlamalar içinde, gece ve gündüz, tam geçis serbestligi.

bir devletin karadeniz’e gitmek üzere boğazlar’dan geçirebilecegi en büyük kuvvet, karadeniz’de kıyısı olan devletlerden en kuvvetli donanması olan devletin, geçis sırasında karadeniz’de bulunan donanmasından daha büyük olmayacaktır; bununla birlikte, devletler, karadeniz’e her zaman ve her durumda, her biri 10,000 tonu geçmeyen üç gemiyi asmayacak bir deniz kuvveti göndermek hakkını saklı tutmaktadırlar.

boğazlar’dan geçen gemilerin sayısı yüzünden türkiye’ye hiç bir sekilde bir sorumluluk düsmeyecektir.

bu kuralın uygulanması olanagını saglamak için, 10 ncu maddede öngörülen boğazlar komisyonu, karadeniz’de kıyısı olan her devletten, her yıl 1 ocak ve 1 temmuz tarihlerinde, karadeniz’deki zırhlılarının (cuirassés), savas kruvazörlerinin (croiseurs de bataille), uçak gemilerinin (batiments porte-avions), kruvazörlerinin (croiseurs), muhriplerinin (destroyers), denazaltılarının ve baska her tip gemilerle deniz uçaklarının sayısını bildirmesini ve, bu bildiride bulunurken de, hizmette olan gemileri, mevcudu indirilmis, yedekte tutulan, onarım ve degisiklik görmekte bulunan gemileri, ayrı ayrı göstermesini isteyecektir.

boğazlar komisyonu, bu bildirileri aldıktan sonra, ilgili devletlere, karadeniz’de en kuvvetli donanmanın kapsadıgı zırhlıların, savas kruvazörlerinin, uçak gemilerinin, muhriplerin, kruvazörlerin, denizaltıların ve uçaklarla -varsa- baska her tip gemilerin sayısını bildirecektir; ayrıca, bu donanmaya baglı bir geminin karadeniz’e girişi ya da oradan çıkısı yüzünden dogan degısiklikler de, hemen, ilgili devletlerin bilgisine sunulacaktır.

boğazlar’dan karadeniz’e gitmek üzere geçirilecek bir deniz kuvvetinin hesaplanmasında yalnız hızmette olan savas gemileri göz önünde tutulacaktır.

b) savas zamanında türkiye tarafsızsa:

bayrak ne olursa olsun, hiç bir islem, resim ya da harç olmaksızın, 2 nci paragrafın (a) fıkrasında öngörülen aynı kısıtlamalar içinde, gündüz ve gece, tam geçis serbestligi.

bununla birlikte, bu kısıtlamalar, savasan [muharip] bir devletin, karadeniz’de savasanlık [muhariplik] haklarına zarar verecek sekilde uygulanmayacaktır.

tarafsız bir devlet sıfatıyla türkiye’nin hakları ve ödevleri, türkiye’nin tarafsız oldugu bir savas süresince suları ve havası barış zamanında oldugu gibi tam bir serbestlik içinde kalması gereken boğazlar’da gidis-gelisi engelleyebilecek herhangi bir tedbir alınmasına türkiye’yi yetkili kılmıs olmayacaktır.

savasan devletlerin savas gemilerinin ve askeri uçaklarının, boğazlar bölgesinde herhangi bir yakalamaya [capture] kalkısmaları, denetim ve arama hakkını kullanmaları ve düsmanca herhangi bir davranısta bulunmaları yasak olacaktır.

savas gemilerine, yiyecek almak ve onarımda bulunmak konularında, deniz savasında tarafsızlıga iliskin 1907 xiii ncü la haye sözlesmesi hükümleri uygulanacaktır.

uçaklar için tarafsızlık kurallarına iliskin kuralları saptayacak uluslararası bir sözlesme yapılıncaya kadar, askeri uçaklara, boğazlar’da, xiii ncü la haye sözlesmesinin savas gemilerine tanıdıgı islemlere benzer islemde bulunulacaktır.

c) savas zamanında, türkiye savasan bir devletse:

tarafsız savas gemileri için hiç bir islem, resim ya da harç olmaksızın, 2 nci paragrafın (a) fıkrasında öngörülen aynı kısıtlamalar içinde, tam geçis serbestligi

düsman gemileriyle uçaklarının boğazlar’dan yararlanmalarını önlemek üzere, türkiye’ce alınacak tedbirler, tarafsız gemilerle uçakların geçis serbestligine zarar vermeyecek nitelikte olacaktır; türkiye, bu amaçla, sözü geçen gemilere gerekli yönergeleri ve kılavuzlar saglamagı yükümlenir.

tarafsız askeri uçaklar, boğazlar’dan, karsılasabilecekleri tehlikeli kendileri göze alarak, geçebileceklerdir; bunlara, nitelikleri anlasılmak üzere, denetleme hakkı (le droit d’enquête) uygulanacaktır. bunun için, sözü geçen uçaklar, türkiye’nin bu amaçla gösterecegı ve hazırlayacagı bölgelerde karaya ya da denize inmekle yükümlü bulunacaklardır.

3.

a) türkiye ile barış durumunda bulunan devletlerin denizaltıları boğazlar’dan ancak su yüzünden geçeceklerdir.

b) gerek akdeniz’den gerek karadeniz’den gelen yabancı bir deniz kuvvetinin komutanı, komutası altında bulunup boğazlar’a girecek gemilerin sayısını ve adlarını, durmak zorunda olmaksızın, çanakkale boğazı’nın ya da karadeniz boğazı’nın agzında bir isaret istasyonuna (station de signaux) bildirecektir.

türkiye, bu isaret istasyonlarını bildirecektir; bu bildiride bulununcaya kadar, yabancı savas gemileri için boğazlar’dan geçis serbestligi gene yürürlükte olacak ve bunların boğazlar’a girisleri bu yüzden gecikmeye ugratılmayacaktır.

c) askeri uçaklarla askeri-olmayan uçaklar için işbu kurallarla öngörülen sartlar içinde, boğazlar üzerinden uçus izni, söz konusu uçaklar bakımından sunları da kapsamaktadır:

1. boğazlar’ın dar geçitleri üzerinde onbeş kilometreye kadar bir toprak seridi üstünde uçus serbestligi:

2. zorunlu inis halinde, türkiye’nin kıyılarına ya da karasularına inme serbestligi.

4.

savas gemilerinin geçis sürelerinin sınırlandırılması

boğazlar’dan transit olarak geçes savas gemileri, hasar ya da deniz rizikosu (avaries ou fortune de mer) durumları dısında, geceleyın demırlemeyı ve gemı güvenlıgını saglamak ıçın gereklı süreyı de kapsamak üzere, hıç bır vakıt, geçıslerı ıçın gereklı olan zamandan daha uzun bır süre boğazlar’da duramayacaklardır.

5.

boğazlar ve karadeniz limanlarında durmak

a. işbu ek’in 1 nci, 2 nci ve 3 ncü paragrafları, gemilerin, savas gemilerinin ve uçakların, boğazlar boyunca boğazlar’ın üstünden geçisine uygulanır ve türkiye’nin, limanlarını ve hava alanlarını aynı zamanda ziyaret edebilecek bir devletin savas gemileriyle askeri uçaklarının sayısına ve bunların kalıs sürelerine iliskin olarak, gerekli görecegi kuralları koyma hakkına halel vermez.

b. karadeniz’de kıyısı olan devletlere de, kendi limanlarına ve hava alanlarına iliskin olarak, aynı haklar taninacaktir.

c. tuna avrupa komisyonunda temsil edilmekte olan devletler, bu nehrin agızlarında ve kalas(a )galatz) kadar, stationnaires olarak bulundurmakta oldukları hafif [savas] gemileri, 2 nci paragrafta öngörülen gemilere eklenecek ve gerektigi zaman bu gemiler baskaları ile degistirilebilecektir.

6.

saglık bakamından korunmaya iliskin üzel hükümler

içlerinde veba, kolera ya da tifüs olayları olan, ya da yedi günden beri böyle olaylar çıkmıs bulunan savas gemileriyle, bulasık bir limandan, beş kez yirmi dört saatten az bir süre içinde ayrılmıs bulunan gemiler boğazlar’dan karantinalı geçecekler ve boğazlar’ı bulastırmak olanagını kesin olarak ortadan kaldırmak üzere gerekli bütün koruma tedbirlerini, gemide bulunan bütün olanakları kullanarak almak zorunda olacaklardır.

içlerinde bir hekim bulunan ve boğazlar’dan durmaksızın ya da yük bosaltmaksızın dogrudan dogruya geçen ticaret gemileri de böyle davranacaklardır.

içlerinde hekim bulunmayan ticaret gemileri, boğazlar’a girmezden önce -boğazlar’da durmayacak olsalar bile- uluslararası saglık hükümlerinin gereklerini yerine getirmek zorunda olacaklardır.

boğazlar’da bir limana ugrayan savas gemileriyle ticaret gemileri, bu limanda uygulanabilir uluslararası saglık hükümlerine baglı olacaklardır.

madde 3

boğazlar’da geçisi ve gidis-gelisi her türlü engelden serbest tutmak için, 4 ncü maddeden 9 ncu maddeye kadar olan maddelerde belirtilen tedbirler, boğazlar’ın sularına, kıyılarına, boğazlar’da bulunan ya da boğazlar’a yakın adalara da uygulanacaktır.

madde 4

asagıda gösterilen bölgeler ve adalar askerlikten arındırılacaktır:

1. çanakkale boğazı ile karadeniz boğazı’nın, asagıdaki gibi sınırlandırılmıs bölgeleri boyunca iki kıyısı (ekli haritaya bakınız):

çanakkale boğazı: kuzey-batı’da, gelibolu yarımadası ve saros (xéros) körfezi’nde bakla burnu’nun kuzey-dogusunda 4 kilometre uzaklıkta bulunan bir noktadan baslayarak, marmara denizi üzerindeki kumbagı’nda sona eren ve kavak’ın (bu yer dısarıda kalmaktadır) güneyinden geçen bir çizginin güney-dogusundaki bölge;

karadeniz boğazı (istanbul’a iliskin özel rejim saklı kalmak üzere, madde 8): dogu’da, karadeniz boğazı’nın dogu kıyısından 15 kilometre uzaklıkta çizilmis bir çizgiye kadar uzanan bölge:

batı’da, karadeniz boğazı’nın batı kıyısından 15 kılometre uzaklıkta çizilmis bir çizgiye kadar uzanan bölge.

2. emir-ali adası dısarıda kalmak üzere, bütün marmara denizi adaları.

3. ege denizi’nde, semadirek (semendirek, samothrace), limni (lemnos), imroz (imbros), bozcaada (tenedos), ve tavsan adaları (iles aux lapins).

madde 5

fransa, ingiltere, italya ve türkiye hükümetlerinden her birince birer üyesi atanacak, dört üyeli bir komisyon, 4 ncü maddenin 1 nci fıkrasında öngörülen bölgelerin sınırlarını yerınde saptamak üzere, işbu sözleşmenın yürürlüğe giriş tarihinden 15 gün sonra toplanacaktır.

komisyonda temsilcileri bulunan hükümetlerden her biri, kendi temsilcilerinin hakkı olan ödeneklerini kendisi verecektir.

komisyon islemesinin gerekli kılacagı genel harcamalar, temsil edilen devletler arasında esit olarak paylasılacaktır.

madde 6

istanbul’a iliskin olarak 8 nci maddedeki hükümler saklı kalmak üzere, askerlikten arındırılacak bölgelerde ve adalarda, hiç bir istihkam, yere baglı [sabit] topçu tesisleri, ısıldak tesisleri, denizaltı isleyen araçlar, hiç bir askeri havacılık tesisi ve hiç bir deniz üssü bulunmayacaktır.

buralarda asayisin korunması için gerekli bulunan ve silahları, her türlü topçuluk dısarıda kalmak üzere, tüfek, rövolver, kılıç ve her 100 kisiye dört hafif makineli tüfekten olusacak, polis ve jandarma kuvvetlerinden baska hiç bir silahlı kuvvet bulunmayacaktır.

askerlikten arındırılmıs bölgelerin ve adaların karasularında, denizaltı gemisinden baska, deniz altında isleyen hiç bir araç bulunmayacaktır.

yukarıdaki hükümlere halel gelmeksizin, türkiye, türk ülkesinin askerlikten arındırılmıs bölgelerinden ve adalarından ve türk donanmasının demirleme hakkı olan bu yerlerin karasularından silahli kuvvet geçirmek hakkını elinde tutacaktır.

p>bundan baska, türk hükümetinin, boğazlar’da uçaklar ve balonlarla, denizin yüzünü ve dibini gözetlemeye hakkı olacaktır. türk uçakları, boğazlar’ın suları ve türk ülkesinin askerlikten arındırılmıs bölgeleri üzerinde, her zaman, uçabilecekler ve buraların her yerine, karaya ve denize, serbestçe inebileceklerdir.

türkiye ve yunanistan, askerlikten arındırılmıs bölgelerde ve bunların karasularında, silah altına alınacakların egitimi için, bu bölgeler dısından gerekecek personeli getirip götürmege de yetkili olacaklardır.

türkiye ve yunanistan, kendi ülkelerinin askerlikten arındırılmıs bölgelerinde, her türlü telgraf, telefon ve optik araçlarla gözetleme ve haberlesme sistemi kurmaga yetkili olacaklardır. yunanistan, askerlikten arındırılmıs yunan adalarının karasularından donanmasını geçirebilecek, fakat bu suları türkiye’ye karsı hareket üssü olarak, ya da bu amaçla, kara ya da deniz kuvvetleri yıgmak için kullanmayacaktır.

madde 7

marmara denizi sularına, denizaltı gemileri dışında, deniz altında işleyen hiç bir araç konulmayacaktır.

türk hükümeti, marmara denizi’nin avrupa [rumeli] kıyıları bölgesine, ya da karadeniz boğazı’nin askerlikten arındırılmış bölgesinin doğusunda darıca’ya kadar anadolu kıyıları bölgesine, boğazlar’dan geçise engel olabilecek nitelikte yere bağlı [sabit] hiç bir top bataryası ya da torpil atıcı yerleştiremeyecektir.

madde 8

istanbul (stamboul), beyoğlu, galata, adalar ve bitişik dolaylarını kapsamak üzere istanbul (constantinople) ile çevresinde, başkentin ihtiyaçlarını karşılamak üzere en çok 12.000 kişilik bir garnizon bulunabilecektir. istanbul’da bir tersane ile bir deniz üssü bulundurulabilecektir.

madde 9

savaş çıktığı zaman, türkiye ya da yunanistan, savaşan devlet haklarını kullanarak, yukarıda öngörülen askerlikten arındırma durumunda degisiklik yapacak olurlarsa, barışla birlikte, işbu sözlesmede öngörülen rejimi yeniden yürürlüge koymakla yükümlü olacaklardır.

madde 10

istanbul’da, 12 nci maddede belirtildigi üzere, bir uluslararası komisyon kurulacak ve bu komisyon "boğazlar komisyonu" (commission des détroits) adını alacaktır.

madde 11

komisyon, yetkilerini, boğazlar’ın suları üzerinde kullanacaktır.

madde 12

komisyon, bir türk temsilcisinin baskanlıgı altında, işbu sözlesmenin imzacı devletlerin olmaları bakımından, fransa, ingiltere, italya, japonya, bulgaristan, yunanistan, romanya, rusya ve sırp-hırvat-sloven devleti temsilcilerinden kurulu olacaktır.

amerika birlesik devletleri bu sözlesmeye katılırsa, komisyonda bir temsilci bulundurmaya hakkı olacaktır.

aynı hak, işbu maddenin 1 nci fıkrasında adları geçmeyen karadeniz’e kıyıdas öteki bagımsız devletler için de, aynı sartlar içinde, saklı tutulacaktır.

madde 13

komisyonda temsilci bulunduran hükümetler, kendi temsilcilerinin hakkı olabilecek ödenekleri kendileri vereceklerdir. komisyonun her çesit ek harcamaları, milletler cemiyetinin giderlerini bölüsmek üzere saptanmıs oranlar içinde, sözü geçen hükümetler arasında paylasılacaktır.

madde 14

komisyon, 2 nci maddeye baglı ek’in 2 nci, 3 ncü ve 4 ncü paragrafları konusu olan, savas gemilerinin ve askeri uçakların geçisine iliskin hükümlerin geregi gibi göz önünde tutulup tutulmadıgına bakmakla görevli olacaktır.

madde 15

boğazlar komisyonu, görevini, milletler cemiyetinin koruyuculugu altında yapacak ve bu cemiyet her yıl çalısmalarını gösteren bir rapor verecek, ayrıca, ticaret bakımından ve gemilerin gidis-gelisine iliskin bütün bilgileri sunacaktır. komisyon, bu amaçla, boğazlar’da gemilerin gidis-gelisi sorunuyla ugrasan türk hükümeti servisleriyle iliski kuracaktır.

madde 16

komisyon, görevinin yerine getirilmesi için gereken yönetmelikleri yapmaya yetkili olacaktır.

madde 17

işbu sözlesmenin hükümleri, türkiye’nin, türk sularında donanmasını serbestçe dolastırma hakkına halel vermeyecektir.

madde 18

boğazlar’ın ve boğazlar’a komsu bölgelerin askerlikten arındırılmasının, türkiye için, askerlik açısından haklı gösterilmez bir tehlike yaratmamasını ve savas eylemlerinin boğazlar’ın serbestligini, ya da askerlikten arındırılmıs bölgelerin güvenlik ve asayisini tehlikeye düsürmemesini isteyen bagıtlı yüksek taraflar, asagıda hükümler üzerinde anlasmaya varmıslardır:

geçis serbestligine iliskin hükümlere bir aykırılık islenirse, ya da beklenmez bir saldırı ve savas eylemleri yüzünden, gemilerin boğazlar’da gidis-gelis serbestligi ya da askerlikten arındırılmıs bölgelerin güvenligi tehlikeye düsecek olursa, bagıtlı yüksek taraflar ve her halde fransa, ingiltere, italya ve japonya, bu konuda milletler cemiyetinin kararlaştıacağı bütün tedbirlere basvurarak, bu eylemleri elbirligiyle önleyeceklerdir.

yukarıdaki fıkrada öngörülen davranısı gerektiren eylemler sona erer ermez, boğazlar statüsü, işbu sözlesme hükümleriyle düzenlendigi üzere, yeniden kesinlikle uygulanacaktır.

boğazlar’ın askerlikten arındırılmasına ve serbestligine iliskin hükümlerin tamamlayıcı bir parçası olan işbu hüküm, bagıtlı yüksek tarafların, milletler cemiyeti misakı uyarınca söz konusu olabilecek haklarına ve yükümlerine halel vermez.

madde 19

bagıtlı yüksek taraflar, işbu sözlesmeyi imzalamamıs devletlerin sözlesmeye katılmalarını saglamak için bütün çabalarını göstereceklerdir.

bu katılma, diplomasi yoluyla, fransa cumhuriyeti hükümetine bildirilecek ve bu hükümet de, bunu, imzacı ya da katılmıs bütün devletlere bildirecektir. katılma, fransız hükümetince yapılacak bildirme tarihinden baslayarak geçerli olacaktır.

madde 20

işbu sözlesme onaylanacaktır.

onama belgeleri mümkün olan en kısa süre içinde paris’de sunulacaktır.

işbu sözlesme, barış andlaşmasının imzacılarından olmayan ve bu ana kadar işbu sözlesmeyi henüz onaylamamıs bulunan devletler için, bugünkü tarihli barış andlaşmasıyla aynı sartlar içinde yürürlüge girecektir; işbu sözlesme, bu devletler, fransa cumhuriyeti hükümetince öteki bagıtlı devletlere bildirilecek olan onama belgelerini sundukça, [onlar bakımından da] yürürlüge girecektir.

bu hükümetlere olan inançla, yukarıda adları yazılı tamyetkili temsilciler, işbu sözlesmeyi imzalamıslardır.

lausanne’da, 24 temmuz 1923 tarihinde, yalnız bir nusha olarak düzenlenmistir. bu nusha, fransa cumhuriyeti hükümetinin arsivlerine konulacak ve bu hükümet, imzacı devletlerden her birine, bunun dogrulugu onaylanmıs birer örnegini verecektir.

(l.s.) horace rumbold

(l.s.) pellé

(l.s.) garroni

(l.s.) g.c.montagna

(l.s.) k.otchiai

(l.s.) b.morphoff

(l.s.) stancioff

(l.s.) e.k.vénisélos

(l.s.) d.caclamanos

(l.s.) const. diamandy

(l.s.) const. contzesco

(l.s.) m.ismet

(l.s.) dr.riza nur

(l.s.) hasan

iii. trakya sinirina iliskin

sözlesme

24 temmuz 1923 tarihinde imzalanmistir.

-----------------

ingiliz imparatorlugu, fransa, italya, japonya, bulgaristan, yunanistan, romanya, sirp-hirvat-sloven devleti ve türkiye, trakya sınırları üzerinde barışın korunması kaygısıyla,

ve bugün imzalanan barış andlaşmasının 24 ncü maddesinde öngörüldügü gibi, bu amaçla birtakım özel tedbirlerin karşılıklı olarak alınmasını gerekli sayarak,

bu konuda bir sözlesme yapmayı kararlastırmıslar ve asagıda yazılı tamyetkili temsilcilerini atamıslardır:

majeste büyük-britanya ve irlanda birlesik-kralligi ve denizler ötesi ingiliz ülkeleri krali, hindistan imparatoru:

çok sayın sir horace george montagu rumbold, baronet, g.c.m.g., istanbul’da yüksek-komiser;

fransa cumhurbaskani:

korgeneral sayın maurice pellé, fransa büyükelçisi, cumhuriyet’in dogu’da yüksek-komiseri, légion d’honneur ulusal nisanının grand officier rütbesi:

majeste italya krali:

sayın marki gamille garroni, krallık senatörü, italya büyükelçisi, istanbul’da yüksek-komiser, saints maurice et lazare nisanlarıyla couronne d’italie nisanının grand-croix rütbesi;

m.jules césar montagna, atina’da olaganüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi, saints maurice et lazare nisanlarının commandeur rütbesi, couronne d’italie nisanının grand officier rütbesi:

majeste japonya imparatoru:

m.kentaro otchiai, jusammi, soleil levant nisanının birinci sınıf rütbesi, roma’da olaganüstü ve tamyetkili büyükelçi;

majeste bulgarlar krali:

m.bogdan marphoff, demiryolları, posta ve telgraf isleri eski bakanı;

m.dimitri stancioff, hukuk doktoru, londra’da olaganüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi, saint-alexandre nisanının grand-croix rütbesi;

majeste yunanlilar krali:

m.eleftherios k.veniselos, eski basbakan, sauveur nisanının grand-croix rütbesi;

m. démètre caclamanos, londra’da tamyetkili ortaelçi, sauveur nisanının commandeur rütbesi;

majeste romanya krali:

m.constantin i.diamandy, tamyetkili ortaelçi;

m.constantin contzesco, tamyetkili ortaelçi;

majeste sirplar, hirvatlar ve slovenler krali:

m.dr.miloutine yovanovitch, bern’de olaganüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi;

türkiye büyük millet meclisi hükümeti:

ismet paşa, dışişleri bakanı, edirne milletvekili;

dr.riza nur bey, sağlık işleri ve sosyal yardım bakanı, sinop milletvekili;

hasan bey, eski bakan, trabzon milletvekili.

temsilciler, yetki belgelerini gösterdikten ve bu belgeler usulüne uygun ve geçerli kabul edildikten sonra, asagıdaki hükümler üzerinde anlasmaya varmıslardır:

madde 1

ege denizi’nden karadeniz’e kadar, türkiye’yi bulgaristan ve yunanistan’dan ayıran sınırların her iki yanındaki topraklar, asagıdaki sınırlar içinde ve yaklasık olarak otuz kilometre genisliginde olmak üzere, askerlikten arındırılacaktır (ekli haritaya bakılması).

1. türk ülkesinde, ege denizi’nden karadeniz’e kadar:

bugünkü tarihle imza edilen barış andlaşmasının 2 nci maddesinin 1 nci ve 2 nci paragraflarında tanımlanan, türkiye’nin yunanistan ve bulgaristan ile olan sınırına oldukça kosut [paralel] bir çizgi. bu çizgi, kırk-kilise bölgesinde, kırk-kilise kasabasını ve bu kasabanın merkezinden 5 kilometre yarıçapında bir çevreyi askerlikten arındırılmıs bölge dısında bırakmak sartıyla, bu sınırdan en az 30 kılometre uzaklıkta çızılecektır. bu çızgı, ege denızı’nde ıbrıce burnu’ndan (cap ıbrıje-burnu) baslayarak karadeniz’de serbes burnu’nda (cap serbes-burnu) sone erecektir.

2. yunan ülkesinde, ege denizi’nden yunan-bulgar sınırına kadar:

makri burnu’nun (cap makri) ucundan (makri kasabası dısarıda kalmak üzere) baslayarak, kuzeye dogru tahtalı’ya kadar meriç’in akım yoluna oldukça kosut bir dogrultuda gittikten sonra, meherkoz’un dogusundan geçerek küçük derbend’in yaklasık onbeş kilometre batısında, yunan-bulgar sınırında saptanacak bir noktaya ulasan çizgi.

3. bulgar ülkesinde, yunan-bulgar sınırından karadeniz’e kadar:

yukarıda tanımlanan noktadan baslayarak, edirne yolunu papas-köy’ün beş kilometre batısında kosü-kavak’da (kossukavak) kestikten sonra, yunan bulgar sınırıyla türk-bulgar sınırından en az 30 kilometre uzaklıktan geçerek ve yalnız harmanlı bölgesinde harmanli kasabasını ve bu kasabanın merkezinden beş kilometre yarıçapında bir çevreyi askerlikten arındırılmıs bölgenin dısında bırakmak sartıyla, karadeniz’de anberler’in kuzey-batısında bulunan körfezin en içerlek bir noktasinda sona erecek çizgi.

madde 2

işbu sözlesmenin yürürlüge girişinden baslayarak onbeş gün içinde kurulacak bir sınırlandırma komisyonu, 1 nci maddede tanimlanan sınırı toprak [arazi] üzerinde saptamak ve çizmekle görevlendirilecektir. bu komisyon, fransa ingiliz imparatorlugu, italya, bulgaristan, yunanistan ve türkiye’nin -her devletten birer temsilci olmak sartiyla- atayacaklari temsilcilerden kurulacaktir. bulgar, yunan ve türk ülkelerinde kendilerine düsen islemlere katilacaklardir; bununla birlikte, bu islemlerin sonucu olarak ortaya çikacak çalismanin tümü, komisyonun genel oturumunda karara baglanacak ve tutanaga geçirilecektir.

madde 3

birinci maddede tanimlanan bölgelerin askerlikten arindirilmasi, asagidaki hükümler uyarinca yapilacak ve bu hükümlere bagli kalacaktir:

1. bu bölge içinde simdi varolan gerek sürekli tahkimat, gerekse sahra tahkimati niteligindeki bütün tesisler, ülkesinde bulunduklari devletçe silahtan arindirilacak ve sökülecektir. söz konusu bölgede bu çesit hiç bir yeni tesis yapilmayacak, hiç bir silah deposu kurulmayacaktir; kara, deniz ve hava kuvvetlerine iliskin olarak, saldiri ya da savunma amacina yönelmis, baska hiç bir tesis de kurulmayacaktir.

2. jandarma, polis, gümrük memurlari, sınır bekçileri gibi, iç düzeni saglamak ve sınırlari göz altinda tutmak için gerekli özel unsurlar disinda silahli hiç bir kuvvet ne konaklayabilecek ne de dolasabilecektir.

hiç bir hava gücü bulunmamasi zorunlu olan bu özel unsurlarin mevcudu asagidaki sayilari asmayacaktir:

a) türk ülkesinin askerlikten arindirilmis bölgesinde toplam olarak 5.000 kisi;

b) yunan ülkesinin askerlikten arindirilmis bölgesinde toplam olarak 2.500 kisi;

c) bulgar ülkesinin askerlikten arindirilmis bölgesinde toplam olarak 2.500 kisi.

bunlarin silahlari -her çesit top yasak olmak üzere- yalniz rövolver, kiliç ve tüfekle, her 100 kisi basina 4 makineli tüfek olacaktir.

bu hükümler, 27 kasim 1919 tarihli neuilly andlaşması uyarinca bulgaristan’a düsen yükümlere halel getirmeyecektir.

3. askerlikten arindirilmis bölge üzerinde -bayragi ne olursa olsun- kara ya da deniz askeri uçaklarinin uçmalari yasaktir.

madde 4

işbu sözlesmede ülkesi söz konusu edilen sınırdas devletlerden birinin, işbu hükümlere uyulmasi konusunda öne sürecegi herhangi bir istemi olursa, bu devlet, istemini milletler cemiyeti meclisine bildirecektir.

madde 5

işbu sözlesme onaylanacaktir.

onaylama belgeleri en kisa süre içinde paris’de sunulacaktir.

işbu sözlesme, bulgaristan, yunanistan ve türkiye’ce onaylanir onaylanmaz yürürlüge girecektir. özel bir tutanakta bu onamalar belirtilecektir. işbu sözlesmeyi bu anda henüz onaylamamis olan öteki devletler bakimindan, bu devletler onama belgelerini sundukça, sözlesme yürürlüge girecektir; fransa cumhuriyeti hükümeti, bu devletlerin onama belgelerini sunduklarini, öteki bagitli devletlere bildirecektir.

japon hükümeti, onamanin yapilmis oldugunu paris’deki diplomatik temsilcisi araciligiyla fransa cumhuriyeti hükümetine bildirmege yetkili olacak ve, bu durumda, japon hükümeti onama belgesini mümkün olan en kisa süre içinde gönderecektir.

bu hükümlere olan inançla, yukarıda adlari belirtilen tamyetkili temsilciler, işbu sözlesmeyi imzalamislardir.

lausanne’da, 24 temmuz 1924 tarihinde, yalniz bir nusha olarak düzenlenmistir; bu nusha fransa cumhuriyeti hükümetinin arsivlerine konulacak ve bu hükümet, imzaci devletlerden her birine, bunun, dogrulugu onaylanmis birer örnegini verecektir.

(l.s.) horace rumbold

(l.s.) pellé

(l.s.) garroni

(l.s.) g.c.montagna

(l.s.) k.otchiai

(l.s.) b.morphoff

(l.s.) stancioff

(l.s.) e.k. vénisélos

(l.s.) d.caclamanos

(l.s.) const. diamandy

(l.s.) const. contzesco

(l.s.) m. ismet

(l.s.) dr.riza nur

(l.s.) hasan

iv. yerlesmeye ve yargi yetkisine iliskin sözlesme 24 temmuz 1923 tarihinde imzalanmistir.

----------------

bir yandan,

ingiliz imparatorlugu, fransa, italya, japonya, yunanistan, romanya, sirp-hirvat-sloven devleti

ve öte yandan,

türkiye,

türkiye’de öteki bagitli devletler uyruklarınin yerlesme [ikamet, établissement] sartlariyla, bu devletlerin ülkelerinde türk uyruklarınin yerlesme sartlarini ve yargi yetkisine (compétence judiciaire) iliskin birtakim sorunlari çagdas devletler hukuku (droit des gens moderne) uyarinca düzenlemek isteyerek,

bu amaçla bir sözlesme yapmagi kararlastirmislar ve adlari asagida yazili tamyetkili temsilcilerini atamislardir:

majeste büyük-britanya ve irlanda birlesik-kralligi ve denizler ötesi ingiliz ülkeleri krali, hindistan imparatoru:

çok sayin sir horace george montagu rumbold, baronet, g.c.m.g., istanbul’da yüksek-komiser;

fransa cumhurbaskani:

korgeneral sayin maurice pellé, fransa büyükelçisi, cumhuriyet’in dogu’da yüksek-komiseri, légion d’honneur ulusal nisaninin grand officier rütbesi;

majeste italya krali:

sayin marki camille garroni, krallik senatörü, italya büyükelçisi, istanbul’da yüksek-komiser, saints maurice et lazare nisanlariyla couronne d’italie nisaninin grand-croix rütbesi;

m.jules césar montagna, atina’da olaganüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi, saints maurice et lazare nisanlarinin commandeur rütbesi, couronne d’italie nisaninin grand officier rütbesi;

majeste japonya imparatoru:

m.kentaro otchiai, jusammi, soleil levant nisaninin birinci sinif rütbesi, roma’da olaganüstü ve tamyetkili büyükelçi;

majeste yunanlilar krali:

m.eleftherios k.veniselos, eski basbakan, sauveur nisaninin grand-croix rütbesi;

m.démètre caclamanos, londra’da tamyetkili ortaelçi, sauveur nisaninin commandeur rütbesi;

majeste romanya krali:

m.constantin i. diamandy, tamyetkili ortaelçi;

m.constantin contzesco, tamyetkili ortaelçi;

majeste sirplar, hirvatlar ve slovenler krali:

m.dr.miloutine yovanovitch, bern’de olaganüstü temsilci ve tamyetkili ortaelçi;

türkiye büyük millet meclisi hükümeti:

ismet pasa, disisleri bakani, edirne milletvekili;

dr.riza nur bey, saglik isleri ve sosyal yardim bakani, sinop milletvekili;

hasan bey, eski bakan, trabzon milletvekili.

temsilciler, yetki belgelerini gösterdikten ve bu belgeler usulüne uygun ve geçerli kabul edildikten sonra, asagidaki hükümler üzerinde anlasmaya varmislardir:

bölüm i

yerlesme sartlari

--------------

madde 1

işbu bölümdeki hükümlerden her birinin türkiye’de öteki bagitli devletlerin uyruklarına ve ortaklıklarına [sirketlerine] uygulanmasi, işbu devletlerin ülkelerinde türk uyruklarına ve ortaklıklarına tam bir karşılıkli islem [mütekabiliyet, réciprocité] uygulanmasi sartina baglidir.

bu devletlerden biri, kanunlari yüzünden ya da baska bir nedenle, söz konusu hükümlerden herhangi biri için karşılıkli islemde bulunmayi reddedecek olursa, bu devletin uyrukları ve ortaklıkları da türkiye’de ayni hükümden yararlanamayacaklardir.

işbu maddenin uygulanmasinda, dominion’lar, sömürgeler ve bagitli devletlerin korumasi altina konmus ülkeler, tek tek, bagitli ülkeler (pays contractants) gibi sayilacaktir.

kesim i

giris ve oturma

-----------------

madde 2

türkiye ülkesinde, öteki bagitli devletlerin uyrukları, kisileri ve mallari bakimindan, ortak devletler hukuku (droit international commun) uyarinca kabul ve islem göreceklerdir. söz konusu uyruklar, kisileri, mallari, haklari ve çikarlari bakimindan, türkiye’de, ülke kanunlarinin ve makamlarinin en tam ve sürekli korumasindan yararlanacaklardir. göç konusundaki hükümlere halel gelmeksizin, bu uyruklar, türkiye’ye giris ve orada yerlesme bakimindan tam bir özgürlük [serbestlik] içinde olacaklar ve böylece, ülkede yürürlükte olan kanunlara ve yönetmeliklere [tüzüklere] uygun davranmak sartiyla, türkiye’ye gidip-gelebilecekler ve orada oturabileceklerdir.

madde 3

türkiye’de, öteki bagitli devletler uyruklarınin, ülke kanunlarina ve yönetmeliklerine [tüzüklerine] uygun davranmak sartiyla, her çesit tasınır ya da tasinmaz mal edinmege, bunlari mülkiyetlerinde tutmaga ya da baskasina geçirmege haklari olacaktir; özellikle, bu mallari satis, degis-tokus, bagis, vasiyet ya da baska herhangi bir biçimde kullanabilecekleri gibi, bu mallari yasa uyarinca miras, bagis ya da vasiyet yoluyla da edinebileceklerdir.

madde 4

türkiye’de, öteki devletler uyruklarınin, ve buna karşılık da, bu devletlerin ülkelerinde türk uyruklarınin çesitli ticaret, meslek ya da endüstri kollarinda çalismalari, işbu sözlesmenin yürürlüge giris tarihinden baslayarak oniki ay içinde, türkiye ile söz konusu devletler arasında yapilacak özel sözlesmelere konu olacaktir.

surasi kararlastirilmistir ki, söz konusu sözlesmelerin yapilmasina kadar, 1 ocak 1923 tarihindeki statu quo sakli tutulacak ve sözü edilen oniki aylik sürenin sone erisinde sözlesme yapilamazsa, bireylerin [özel kisilerin] 1 ocak 1923 tarihindeki kazanilmis [muktesep] haklarina saygi göstermek sartiyla, bagitli devletlerden her biri davranis özgürlügünü yeniden elde edecektir.

madde 5

tasima ortaklıklarıyla [nakliye sirketleriyle] sigorta ortaklıklarıni da kapsamak üzere, bagitli devletlerden birinin ülkesinde geregi gibi kurulmus bulunan ortaklıklar, türkiye’de de taninacaklardir.

bunlar, kuruluslari, hukuk açisindan yetenekleri ve mahkemelerde taraf olmalari [dava haklari] konularinda, kendi ulusal kanunlarina göre islem göreceklerdir.

bu ortaklıklar, türkiye ülkesinde yerlesebilecekler ve kurulduklari ülke uyruklarınin girisebilecekleri ve söz konusu ülkede ulusal ortaklıklara yasaklanmamis her çesit ticaret ya da endüstri islerini yapabileceklerdir. bu ortaklıklar, türkiye’de islerini, kamu düzenine iliskin hükümlere uygun davranmak sartiyla, serbestçe yürütebilecekler ve bu bakimdan benzer her ulusal ortaklıkla ayni haklardan yararlanacaklardir.

söz konusu ortaklıkların, ülke kanunlarina ve yönetmeliklerine [tüzüklerine] uygun davranmak sartiyla, her çesit tasınır mal edinmege, bunlari mülkiyetlerinde tutmaga ya da baskalarina geçirmege haklari olacaktir; ortakligin isleyebilmesi için gereken tasinmaz mallar bakimindan ayni hüküm uygulanacaktir; ancak, tasinmaz mal edinimi ortakligin kurulus amaci olmamak gerekir.

madde 6

türkiye’de, öteki bagitli devletlerin uyrukları, askerlik hizmetine iliskin kanunlara bagli olmayacaklardir. söz konusu uyruklar, askerlik hizmeti yerine sayilacak her türlü hizmetten, her çesit yükümden ya da mali yükümden (vergiden) bagisik olacaklardir.

kamu yararina oldugu yasalara uygun olarak kabul edilmis bir nedene dayanmadikça ve bu durumda da kendilerine adaletli ve önceden [pesin] ödenecek bir zarar-giderim [tazminat] verilmedikçe, söz konusu uyrukların mallari kamulastirilamayacak ya da bu uyruklar mallarindan yararlanma haklarindan, geçici bile olsa, yoksun biraktirilmayacaklardir. önceden ilan edilmedikçe, hiç bir kamulastirma yapilmayacaktir.

madde 7

türkiye, gerek kanuna dayanan bir mahkeme karari, gerek ahlak, saglik ve dilencilik kolluguna [zabitasina] iliskin kanunlar ve yönetmelikler [tüzükler] uyarinca, gerekse devletin iç ve dis güvenligiyle ilgili nedenlerle, öteki bagitli devletlerin uyruklarıni, her birine teker teker uygulanacak tedbirlerle, yurtdisi etme hakkıni sakli tutar; öteki bagitli devletler, bunlari ve ailelerini her zaman geri almagi yükümlenirler.

yurtdisi etme [tard ve teb’it, expulsion] saglik ve insanlik kurallarina uygun olarak yapilacaktir.

kesim 2

vergilere iliskin hükümler

-----------------

madde 8

türk ülkesinde oturmak ve yerlesmek bakimindan oldugu kadar, öteki bagitli devletlerin uyruklarına, 4 ncü maddede belirtilen sartlar uyarinca, türkiye’de izin verilen her çesit ticaret, meslek, endüstri ve isletme, ya da ne nitelikte olursa olsun, herhangi bir is yapabilmeleri için, söz konusu uyruklara, niteligi ve adi ne olursa olsun, türk uyruklarına uygulananlardan baska ya da daha agir hiç bir vergi, resim ya da mali yüküm uygulanmayacaktir.

söz konusu devletlerin uyruklarından, yurt disinda yerlesmis olup da, türk ülkesinden geçisleri sirasinda herhangi bir is tutacak olanlara, ayni nitelikte ve ayni önemde bir is yapan türk uyruklarıyla, türkiye’de yerlesmis yabancilarin, ülkede uygulanmakta olan hükümler uyarinca, bagli olduklari vergi, resim ve mali yükümlerden -niteligi ve adi ne olursa olsun- baskasi ya da daha agiri uygulanmayacaktir.

söz konusu devletler uyruklarınin türk ülkesindeki mallari, haklari ve çikarlari, bunlarin edinimi elde bulundurulmasi ya da bunlardan yararlanma bakimindan oldugu kadar, bunlari baskasina birakma, bunlarin degis-tokusu ya da miras yoluyla baskasina geçirilmesi bakimindan da, türk uyruklarınin mallarina, haklarina ve çikarlarina uygulananlardan baska ya da daha agir, hiç bir mali yüküm, resim, dolayli ya da dogrudan bir vergi uygulanmayacaktir.

madde 9

tasima )transport) ortaklıklarıyla sigorta ortaklıklarıni da kapsamak üzere, öteki bagitli devletlerden birinin kanunu uyarinca kurulmus ve işbu sözlesmenin 5 nci maddesi uyarinca türkiye’de yerlesmis ya da orada is yapan ticaret, endüstri ve maliye ortaklıklarına, türk kanununa göre, türkiye’de kurulmus ayni nitelikteki ortaklıklara uygulananlardan baska ya da daha agir -ne nitelikte ya da nasil bir adla olursa olsun- hiç bir vergi, resim ya da mali yüküm uygulanmayacaktir.

söz konusu ülkelerin firmalarina ya da ortaklıklarınin, 5 nci maddede öngörülen sartlar içinde, türkiye’de yerlesmis bulunan ya da türkiye’de is yapan kollarina, subelerine, ajanslarina [acentalarina] ya da baska temsilciliklerine de ayni hükümler uygulanacaktir; surasi kararlastirilmistir ki, işbu firmalarin ve ortaklıkların yönetim merkezleri türkiye disinda bulunmaktaysa, söz konusu kollar, subeler, ajanslar ya da baska temsilcilikler ancak türkiye’de yatirilmis gerçek sermayeleri üzerinden, ya da, vergi uygulanacak sermaye açiklanamaz ya da denetlenemez ise, bu sermayeyi kestirmege yarayabilecek olan gerçek kazanç ve gelirler üzerinden vergiye baglanacaklardir.

madde 10

türk hükümeti, niteligi ve adi ne olursa olsun, vergi bagisikliklari koyacak olursa, bu bagisikliklar türk uyruklarına ve türk kanunlari uyarinca kurulmus ortaklıklara oldugu kadar, öteki bagitli devletlerin türkiye’de yerlesmis uyruklarına ya da ortaklıklarına da uygulanacaktir.

bu hüküm, devletçe kurulmus kurumlara ya da bir kamu hizmeti ayricaligi sahiplerine taninan vergi bagisiklarindan yararlanmak istemek üzere, öne sürülemeyecektir.

madde 11

8 nci maddeden 10 maddeye kadar olan maddelerde öngörülen bütün konularda, türkiye’de, öteki bagitli devletlerin uyruklarına, il yönetimlerince ya da yerel yönetimlerce yükletilebilecek mali yükümler, resimler ve vergiler, türk uyruklarına uygulananlardan baska ya da daha agir olmayacaktir.

madde 12

türkiye’de yerlesmis ya da türkiye’de is yapan öteki bagitli devletlerin uyruklarına ya da bunlarin türk ülkesindeki mallarina, haklarina ve çikarlarina ve söz konusu devletlerden birinin kanunu uyarinca kurulmus olup da türkiye’de yerlesmis bulunan ya da türkiye’de is yapan ortaklıklara, bunlarin kollarina, subelerine ya da ajanslarina, savas durumunda bile, hiç bir zorunlu borçlanma (emprunt forcé) ya da olaganüstü varlik [servet] vergileri (prélevement exceptionnel sur la fortune) yükletilmeyecektir.

madde 13

kapitülasyonlara son verilmis oldugu için, türkiye, yabanci devletlerin uyruklarına, kendi uyruklarına sagladigindan daha elverisli bir islemde bulunmayacak ve yukarıdaki hükümlerde öngörülen konular bakimindan, kendi uyruklarıyla öteki bagitli devletlerin uyruklarına esit islemde bulunma ilkesini uygulayacaktir.

bölüm ii

yargi yetkisi

------------

madde 14

türkiye’de, öteki bagitli devletlerin uyrukları, ve buna karşılık, söz konusu devletlerin ülkelerinde türk uyrukları, 18 nci madde hükümleri sakli kalmak sartiyla, ülke mahkemelerine, ülke uyruklarıyla her bakimdan ayni sartlar altinda, serbestçe basvurabilecekler, davaci ya da davali olabileceklerdir.

madde 15

16 nci madde hükmü sakli kalmak sartiyla, türkiye ile öteki bagitli devletler arasındaki iliskilerde, her konuda, yargi yetkisine iliskin sorunlar, devletler hukuku (droit international) ilkeleri uyarinca çözüme baglanacaktir.

(bkz: lozan antlasmasinin imzalandigi masa)

antlaşma maddeleri;

sınırlar
trakya sınırı: yunan sınırı olarak meriç nehri belirlenmiştir.imroz ve bozcaada dışındaki ege adaları yunanistan’a bırakılacak ancak türk kıyılarına yakın olan adalarda askeri üs kurulmayacak ve bu bölgeler askerden arındırılacaktır.italya işgalindeki oniki adalar yine italyanlara bırakılmıştır.
bulgar sınırı: istanbul antlaşması’nda (1913) belirlendiği gibi kalmıştır.
güney sınırı: 20 ekim 1921’de fransızlarla yapılan ankara antlaşması’ndaki şekliyle kalacaktır.
ırak sınırı: ingiltere ile türkiye’nin dokuz ay içinde yapacakları bir antlaşmayla çözümlenmesi kararı alınmıştır.
* 5 haziran 1926’da imzalanan ankara antlaşması ile musul ırak’a bırakıldı.

kapitülasyonlar
tümüyle kaldırılmıştır.

boğazlar
boğazlardan geçiş serbestliği ilkesi onaylanmış ve boğazların her iki yakası askerden arındırılmıştır.ayrıca boğazların yönetimi türklerin başkanlığında uluslararası bir komisyona devredilmiştir.
* bu karar ile boğazlar savunmasız bir hale getirilmiştir.
** boğazlar sorunu daha sonra türkiye lehine möntrö boğazlar sözleşmesi ile çözümlenecektir. (1936)

azınlıklar
türkiye’nin tüm halkı yasalar önünde eşit sayılacaktır.
* 17 şubat 1926 türk medeni kanunu ile hüküm tam olarak uygulamaya konulmuştur.

borçlar
osmanlı borçları 1854’ten sonra imparatorluktan ayrılan devletler arasında paylaştırılmıştır.tbmm kendi payına düşen borcu belirli taksitlerle fransız frangı olarak ödemeyi kabul etmiştir.

nüfus mübadelesi
istanbul’daki rumlarla batı trakya’daki türkler dışındaki türkiye’deki rumlar ve yunanistan’daki türkler karşılıklı olarak yer değiştireceklerdir.

savaş tazminatları
yunanlılar savaş tazminatı olarak karaağaç kasabasını verirken, itilaf devletlerinin türklerden istedikleri savaş tazminatı kabul edilmemiştir.

rum patrikhanesi
tüm çabalara rağmen kaldırılamamıştır.

http://www.ttk.org.tr/index.php?page=sayfa&no=121

büyük ölçüde varoluş sebebimiz...

lozan türk delege heyetinin isim listesi:

baş murahhas:
ismet paşa (inönü)

murahhaslar :
rıza nur bey
hasan bey (saka)

müşavirler :
münir bey (ertegün)
muhtar bey (çilli)
veli bey (saltik)
zülfü bey (tigrel)
zekai bey (ayaydin)
celal bey (bayar)
şefik bey (başman)
şeniyettin bey (başak)
şevket bey (doğruker)
tevfik bey (biyiklioğlu)
tahir bey (taner)
nusret bey (metya)
hikmet bey (bayur)
zühtü bey (inhan)
fuat bey (ağrali)
mustafa şeref bey (özkan)
şükrü bey (kaya)
hamit bey (hasancan)
cavit bey
hayım naum bey
baha bey

matbuat müşavirleri :
ruşen eşref bey (ünaydin)
yahya kemal bey (bayatli)
umumi katip ve müşavir tercüman

katipler :
reşit saffet bey (atabinen)
hüseyin bey (pektaş)
ali bey (türkgeldi)
mehmet ali bey (balin)
cevat bey (açikalin)
celal hazım bey (arar)
saffer bey (şav)
süleyman saip bey (kiran)
rıfat bey
doktor nihat reşat (belger)

yunanistanla olan sorunları büyük ölçüde çözmüştür.

kitaplarda karli ciktik denmesine ragmen uzun vadede , ismet inonu’nun ileriyi goremeyisi yuzunden boruyu aldigimiz anlasma.

abd’nin genisletilmis ortadogu projesine engel teskil eden tek unsur.hatta ve hatta bolgemizdeki diger mazlum devletlerinde kaderini belirleyecek olan antlasmadir..eger turkiye’nin icindeki satilmislar gaflet,delalet ve hiyanet icinde bulunanlar bu antlasmayi ezmeye calisirsa bu tamamen abd’ye yariyacaktir ve turkiye’nin ve diger mazlum ulkelerin bagimsizliklarini tehlikeye atacaktir..bu baglamda zamaninda bill clinton’in ve gectigimiz gunlerdede condoleezza rice’in aciklamalari da bu yondeydi:"dunya turkiye’nin alacagi tavira gore sekillenecek"..eger lozan’i cignersek dunya emperyalizmin tamamen eline gececektir..lozan bizim ve bolgemizdeki diger mazlum ulkelerin teminatidir...

abd nin hala tanimadigi anlasma.

24 temmuz 1923’te imzalanan,yuzyillar boyunca turk milleti uzerine hazirlanan ve uygulanmasina ramak kalmis olan suikasti yani sevr’i ortadan kaldiran turkiye’nin bagimsizligini ilan ettigi baris antlasmasidir..gorusmeler sirasinda mustafa kemal yabanci devletlerin bizim isteklerimizi kabul etmemesi durumuna karsi askerleri hazir tutmak ve basinda olmak amaciyla ankara’da kalmistir ve yerine ismet inonu’yu gondermistir..antlasmaya gore rum ve ermenilere azinlik statusu verilmistir.bugunku sinirlarimiz hatay disinda cizilmistir.musul ve kerkuk meselesi daha sonra milletler cemiyetinde gorusulmeye birakilmistir ve de bogazlar gecici bir kuruma birakilmistir..osmanli devletinden kalan borclar ise osmanli’dan sonra bagimsizligini elde eden tum devletlere bolundu.bu gorusmeler sirasinda turk tarafini ve mustafa kemal’i en cok zorlayan seyse batili devletlerin turkiye’yi savas kazanmis bir ulke olarak degilde hala kendi cikarlarina hizmet etmesi gereken bir ulke olarak gormesiydi..ancak buyuk ustaliklarla bunun da ustesinden gelmisizdir.