eşref sencer kuşçubaşı

nam-ı diğer kuşçubaşı eşref. kafkas kökenli türk istihbaratçı, gerilla savaşçısı. sultan abdüllaziz’in kuşçubaşısı çerkes mustafa nuri bey’in oğludur. harb okulunun son sınıfında iken jön türkler’le ilişkisi yüzünden 2. abdülhamit tarafından hicaz’a sürgün gönderilmiştir. sürgünde bulunduğu zindandan kaçıp, 2. abdülhamit’in baş yaverinin oğlunu üç tabur korumanın arasından kaçırmayı başarmıştır. arabistan’da 2. abdülhamit’e karşı giriştiği isyan hareketi sırasında tüm arabistan’ı dolaşmış, yerel şeyhlerle dostluk kurmuştur. her an her yerde ortaya çıkabildiği için kendisine ’şeyh-it tuyyur’ -uçan şeyh- denilmiştir.

ii. abdülhamit meşrutiyeti ilan etmek zorunda bırakılıp, aralarında kuşçubaşı’nın da bulunduğu pek çok kişiye af çıkarmasıyla birlikte isyanına son vermiştir. isyan sırasında etrafına topladığı kendisine bağlı silah arkadaşlarıyla beraber, kurulan teşkilat-ı mahsusa adlı istihbarat örgütüne katılmışlardır.

1911 yılında trablusgarb ’ta enver bey ile birlikte direniş hareketlerini örgütlemiş, 1912 yılında 2. balkan savaşı sırasında enver bey, kardeşi sami kuşçubaşı, cihangiroğlu ibrahim ve süleyman askeri ile birlikte çorlu, tekirdağ, malkara, hayrabolu ve edirne’nin kurtarılmasında yer almıştır. aynı yıl süleyman askeri ve yörenin ileri gelenleri ile beraber batı trakya’da ilk türk cumhuriyetinin kurulmasına katkıda bulunmuştur.

1. dünya savaşının çıkmasıyla birlikte 1914-1915 yılları arasında teşkilat-ı mahsusa’nın arap yarımadasından sorumlu başkanı olarak görev yapmış, süleyman askeri bey’in ölümünü takiben teşkilat-ı mahsusa başkanı olmuştur (1915-1918).
1. dünya savaşı sırasında ingilizler’e karşı girişilen süveyş kanal harekatı’nda (1916) öncü birliklere komutanlık etmiş, hayber’de faysal’ın (sonradan irak kralı olacaktır) 20 bin kişilik birliğine karşı 40 kişilik teşkilat-ı mahsusa birliği ile beş saatten fazla savaştıktan sonra yaralı olarak ele geçirilmiştir (1918).

yakalandıktan sonra lawrence’a şöyle dediği iddia edilmektedir: - "lawrence, kazandığını sanıyorsun. fakat henüz hiçbir şey bitmedi. hükümetinin başına öyle musibetler salacağım ki, 2 asır uğraşsanız bitiremeyeceksiniz." kuşçubaşı’nın bu sözünün arkasında teşkilat-ı mahsusa’nın ira (irlanda cumhuriyet ordusu) yapılanmasını örgütlemiş ve desteklemiş olmasına inanılmaktadır.

bir savaş gemisi ve bir denizaltı eşliğinde malta’ya sürgüne gönderilmiş, sürgünlüğü sırasında arabistan’daki macerasını, yakalanışının ve sürgün hayatının ayrıntılarını anlatan bir eser yazmıştır.
ingilizlerle imzalanan esir değiş-tokuş anlaşması gereği serbest bırakılmış, deniz yoluyla anadolu’ya dönmüştür. malta dönüşü hemen milli mücadeleye katılmış, kendi yetiştirdiği çerkes ethem’in kuvvetlerinde yer almıştır (1920). çerkes ethem’in isyanı üzerine kendisi de 150’likler listesinde yer almış ve vatana girişi 1936 yılına kadar yasaklanmıştır.
1955’te yurda dönene kadar birçok arap ülkesinde ikamet etmiş olup bu zaman içerisinde herhangi bir istihbarat faaliyetine katılmamış olduğu tahmin edilmektedir. 1955-1964 yılları arasında türkiye’de bulunmuş ve beraber savaştığı silah arkadaşlarının mezarlarını dolaşmıştır.

kaynaklar:
t.c. genelkurmay başkanlığı arşivi 1. dünya savaşı güney cepheleri savaşları
ingiliz harp tarihi arşivi 1. dünya savaşı arabistan bölgesi savaşları
cemal kutay; trablusgarb’de bir avuç kahraman,
cemal kutay: trakya da ilk türk cumhuriyeti,
cemal kutay: teşkilat-ı mahsusa,
cemal kutay: lawrence’a karşı kuşçubaşı,
cemal kutay: hayber cengi
philp h. stoddrard; teşkilat-ı mahsusa: istanbul’un doğusunda bitmeyen oyun