ernest rutherford

ernest rutherford (1871-1937)

yeni zellenda’ya goc etmis iskocya’li bir ailenin 12 cocugundan dorduncusuydu. babasi tekerlek yapimcisiydi. liseyi burslu olarak okudu. yine burslu olarak devam ettigi christchurch’teki canterbury college’tan 1892’de lisans, ertesi yilda ustun basariyla yuksek lisans derecelerini aldi.bir yil daha okulda kalarak demirin yuksek frekansli magnetik alanlardaki miknatislanma ozellikleri uzerinde arastirmalar yapti.

ve hertz’in birkac yil once bulmus oldugu elektromagnetik dalgalari sezebilen bir dedektor yapmayi basardi.
1895’ te ingiltere’ye giden rutherford, cambridge universite’sindeki cavendish laboratuvari’ nda j.j thomson’in yaninda calismaya basladi. burada elektromagnetizma uzerindeki deneylerini surdurdu. ve hertz dalgalarini 3 km uzakliktan gonderip almayi basardi. aralik 1895’te wilhelm k. rontgen’in x isinlarini buldugunu aciklamasinin ardindani thomson ve rutherford bu konuda calismaya basladilar. ve x isinlarinin gazlar icinden gecerken cok sayida arti ve eksi elektrik yuklu parcacik ortaya cikmasina, yani iyonlasmaya yol actigini, bu parcaciklari yeniden birlestirerek notr atomlar olusturdugunu buldular. rutherfor ayrica bu iyonlarin hizini ve birbirleriyle birleserek yeniden gaz molekulleri olusturma suresini belirlemeye yonelik bir yontem gelistirdi. iyonlasma gucu yuksek olan ama kolaylikla sogurulabilen isin turunu alfa isinlari, daha az iyonlasmaya yol acan, ama girim gucu daha yuksek olan isinlari da beta isinlari olarak adlandirdi.
19. yuzyilin sonuna gelinirken pek cok bilim adami artik fizikte gerceklestirilecek bir yenilik kalmadigi kanisindaydi. ama rutherford uc yil gibi kisa bir sure icinde tumuyle yeni bir fizik dali ortaya cikardi: radyoaktiflik. radyoaktifligin bir elementin atomlarinin baska bir elementin atomlarina kendiliginden donusme sureci oldugu sonucuna vardi. maddenin degismezligi kavramina siki sikiya bagli bircok bilim adami bu goruse karsi cikacak, ama rutherford’un goruslerinin dogrulugu kisa surede anlasilacakti.
bu buyuk basari uzerine rutherford 1903’te royal society ’nin uyeligine secildi.ertesi yil ayni kurumun rumford madalya’siyla odullendirildi. alfa isinlarinin elektrik ve magnetik alanlarda sapmaya ugradigini 1903’te belirleyen rutherford, sapmanin yonunu inceleyerek, bu isinlarin arti elektrik yuklu parcaciklardan olustugu sonucuna vardi. ayrica bu parcaciklarin hizini ve elektrik yuku/kutle oranini olcmeyi basardi.
rutherford’un 1911’de gelistirdigi atom modeli onun bilime en buyuk katkisidir. alfa parcaciklarinin ince metal levhalardan gecisini inceleyen rutherford, alfa parcacigi arti yuklu oldugundan, levhadan gecisi sirasinda metal atomlarindaki arti yuklerin itici etkisiyle sapmaya ugrayacagini, ama parcacigin kutlesi cok buyuk oldugu icin, bu sapmalarin cok kucuk olacagini dusunuyordu. yapilan deneylerde alfa parcaciklarinin gercekten de genel olarak cok kucuk sapmalar gosterdigi, ama arada buyuk acilarla sapan parcaciklarinda bulundugu, hatta bazen bir parcacigin hareket yonunu degistirip geriye dondugu gozlendi. boylesine buyuk kutleli alfa parcacigini bu kadar saptirabilmesi icin atomdaki butun arti yuklerin ve kutlenin cok kucuk bir hacme yogunlasmis olmasi gerekiyordu. rutherford’un bu gorusten yola cikarak olusturdugu model rutherford atom modeli yada cekirdekli atom modeli olarak adlandirilir.
1908’de nobel kimya odulunu alan,1914’te kendisine sir unvani verilen rutherford, 1922’de royal society’nin en buyuk odulu olan copley madalyasi’ yla odullendirildi. 1925’te kurumun baskanligina secildi.


kaynak : ana britannica