eretna beyligi

orta anadolu’da, 14. asırda kurulan bir türk beyliği.
anadolu selçuklu devleti yıkıldıktan sonra, onun idaresindeki yerler, ilhanlıların eline geçti ve anadolu’daki topraklar, ilhanlılar tarafından gönderilen genel valiler tarafından idare edilmeye başlandı. bu valilerin en kudretlisi ve sonuncusu, emir çoban’ın oğlu timurtaş idi.

timurtaş, vali olarak gönderildiği zaman, babasının nüfuzuna güvenerek, müstakil devlet olma sevdasına düştü. ancak, babası emir çoban, büyük bir kuvvetle üzerine gelince, bu sevdadan vazgeçti ve affedildi.

timurtaş, kardeşi dımışk hoca’nın katli ve babasının ebû sâid bahadır han ile arasının açılması yüzünden, anadolu’da fazla kalamayarak, 1328’de türk-memluk sultanı melik nâsır muhammed’e iltica etti. oraya giderken, kayınbiraderi eretna’yı vekil olarak bıraktı. eretna da ebû said’ e bağlılığını bildirip, timurtaş’ın yerine gönderilen büyük şeyh hasan’a itaat ederek mevkiini muhafaza etti.

ebû said bahadır han’ın 1335’te evlat bırakmadan ölmesi, bazı karışıklıklara yol açtı. bu durumda eretna, memlûk sultanına haber göndererek onun himayesine girdi. çobanîler’den küçük şeyh hasan’ın üzerine gelen ordusunu sivas, erzincan arasında 1343’te yenmesi, eretna’nın durumunu kuvvetlendirdi ve şöhretini arttırdı. eretna’nın hükmü altında; sivas, kayseri, niğde, tokat, amasya, erzincan, doğu karahisar, niksar, canik, develi, karahisar şehir ve kasabaları bulunuyordu. devletin merkezi, önceleri sivas, sonraları ise kayseri oldu.

eretna; âlim, hayırsever, ileri görüşlü, cesur bir zâttı. dînine bağlı olup, ilim adamlarını severdi. âlimleri meclisine alır, onların karşılıklı konuşmalarını dinler ve fikirlerinden faydalanırdı. eretna’nın 1352’de kayseri’de vefat etmesi, anadolu, irak ve suriye’de üzüntüyle karşılandı.

eretna’nın yerine, emirlerin kararıyla, küçük oğlu gıyasüddin mehmed bey, hükümdar oldu. ağabeyi câfer bey, isyan ettiyse de, yenilip mısır’a kaçtı. mehmed bey, çok genç olduğu için, devleti vezir ali şah idare ediyordu. bir müddet sonra vezir ali şah isyan etti ise de, memlûklar’dan yardım alan mehmed bey’e yenildi ve harpte öldü.

mehmed bey, 1365’te ölünce, yerine küçük yaştaki oğlu alâeddin ali bey geçti. bunu fırsat bilen karamanoğlu alâeddin, niğde ve aksaray’ı işgal etti. sonra kayseri’yi de alan karamanoğlu, ali beyi, sivas’a kaçırdı. orada bir müddet hapiste kalıp sonra kurtarılan ali bey, tekrar hükümdar oldu. on beş sene süren hükümdarlığı çok silik geçen ali bey, 1380 yılında tâundan (veba) öldü.

ali beyin ölümü üzerine, yedi yaşındaki oğlu, ikinci mehmed bey, hükümdar ilan edildi. şarkî karahisar beyi kılıç arslan, nâib oldu. amasya emîri hacı şâdgeldi paşa, idareyi ele geçirmek için, sivas üzerine yürüdü ise de, kılıç arslan’ın nâib olduğunu duyunca, amasya’ya çekildi. kılıç arslan’ın, kadı burhaneddin’i merkezden uzak tutmak için karahisar’a göndermek istemesi, aralarının açılmasına yol açtı. kadı burhaneddin, bir süre sonra, kılıç arslan’ı ve onun amcası keyhüsrev’i öldürdü ve ikinci mehmed’e nâib oldu. 1381 senesi ocak ayında, ikinci mehmed’i de bertaraf ederek, hükümdarlığını ilan etti. böylece, eretna beyliği sona erdi. yarım asra yakın hüküm süren eretna beyliğine ait, sivas, tokat, kayseri ve havalisinde bazı eserler vardır.