enver paşa

(bkz: osman mayatepek)

sarıkamış faciası na neden olan, her daim kişisel ihtiraslarına yenik düşen, 100 bin canın hesabını nasıl verdiğini düşündüğüm zat.

adı değilde paşalığıyla ilgili bi sıkıntı olabilir. yoksa ismin ne suçu var lan. enver güzel isimdir lan.

enver hoca ve enver sedat’a adlarını verdiren büyük türkçü lider. bir dönemin müslüman bolşevik’i.
(bkz: enver pasa dergisi)

(bkz: arzu enver)

turandan çok ittihad i islami savunmustur. yazilarindan, mektuplarindan bu bariz sekilde görülmektedir. lakin o ülküden umudu kesmis olacak ki, önce turan için mücadele etmistir.

ittihat ve terakki cemiyetinin kurucuları arasında yer alan turancı komutan ayrıca sarıkamış faciasının bir numaralı sorumlusu olan kişidir.

erol mutercimlerin aynanin arkasi programinin birinde yaptigi kapanis konusmasindan...

(...) dogal olarak merak eder insan. bu kadar askerin sehit oldugu ve ustelikte goruluyor ki tarihin baska akisindan, savas tarihinden hic ders alinmadan yapilan harekatin sonucu, daha isin basinda belli burada buyuk kayiplar olacagi. acaba bunun basinda ki kumandan hic olumden korktu mu? o kumandan, o muharebe alaninda o olumu hisseti mi? hissetmis efendim, sevket sureyya aydemirin bu abide eseri enver pasanin ucuncu cildinde vasiyeti var. diyor ki;
hukumete hitaben yaziliyor. ve planindan da soz ediyor. ruslara karsi burada muvaffak olacagini soyluyor. gorevinden, vazifenin basariyla ifa edildiginide soz etmekte. diyor ki;

dusmana sonuna kadara karsi koyunuz. herhalde sonunda muvaffak olacagiz. ben hareketime nedamet etmeden, kalben musterih olarak oluyorum.(!)yasasin, dinim, vatanim, padisahim...
eger geride kalanlarima yardim etmek isterseniz, refikam sultan hazretlerinin muhassasati kafi degildir. kendisinin mureffehen yasamasi icin hic olmazsa baskumandanlik muhassasatimin kendi muhassastina zammi ve ebeveynimin temini refahi ile rahmet i ilahiyye mazhariyetim icin bir kac hayir yapilmasini rica eder ve tealisinden calismaktan baska din ve milletimin tealisine dua eder, taniyanlara selam ederim...
yasasin muslumanlik, ve osmanlilik ve osmanlinin padisahi sultan mehmet han...
servet namina hic bir seyim yoktur ne varsa refikam sultan efendi hazretlerine birakiyorum...

ve daha sonra cok dile dolanmistir bu vasiyette yazilan mektuota kopegiyle ilgili yazdigi satirlar vardir. ki dmin ozhan erenin daha konusmanin basinda soyledigi, cizdigi bir enver pasa portresi vardir;
duygusal, romantik, aslinda utangac, aslinda ice donuk ama disa donukmus izlemini vermeye calisan, hayatinda tek bir kadinin askiyla yasayan...
bir enver pasadan soz ediyoruz. cok genc yasta, damat olmus olmasi nedeniyle saraya, padisah ki baskumandandir baskumandan vekalet eder bugun ku deyimiyle soyleyeyim terminoloji boyle degil ama yardimcisi diye dusunelim, genel kurmay baskanidir. boyle bir portredir ve bu vasiyeti bu mektubuna baktigimiz zaman ozhan beyin isin basinda cizdigi portreyi burada daha ciplak bir vaziyette gormekteyiz. bana sunu gosterdi, o vasiyeti bu kadar yildir zaman zaman okurum, hani arastirmalar nedeniyle. geri donup baktigimizda soyle dusunurum: baskumandanda olsaniz savasin sasmaz kurali vardir herkes korkar. korkmamak bir ruh hastaligidir. belki, bagislayin ifadem icin, ancak deliler korkmaz. belki bir tek sarhoslar korkmaz, belki bir tek baliciler kormaz... akil sagligi yerinde olan herkes korkar. mustafa kemalde korkmustur, canakkale cephesinde de korkmustur, kurtulus savasinda da korkmustur. bu insan olmaktan kaynaklanan bir sey. kumandan korkacak ki otekilerinde korkularini anlaybilsin.
yalniz burada onemli bir mesele var bunu soyleyerek, bu karsilastirmayi yaparak programi kapatmak istiyorum.

mustafa kemal ve enver pasa ayni yastadir ve ikiside 1881 dogumludur. enver pasa daha one cikmis, yildiz subay olmustur. deha dedigimiz kisiler bu tur alanlarda ortaya cikar. bakin enver pasada demin okunana emirde, o mektupta kaldirmak icin verdigi bir emir vardir...
simdi dikkat buyurunuz canakkale cephesinde gazi mustafa kemalin yine o genc adamin bir emri vardir, ne demistir; su olaydan uc ay sonra alt tarafi soyledigi emir sudur:

ben size taaruzu degil olmeyi emrediyorum. biz olunceye kadar gececek sure icersinde, arkadan yetisecek olanlar bu muharebeleri zaferle tazlandiracaktir...

buradan benim cikardigim sonuc sudur: bu kusak son derece gozu karadir, bu kusak cesurdur, bu kusagin dusundugu bir tek sey vardir; bu topraklar nasil korunacak...
ve bunun icin hayatlarinin hic bir onemi yoktur... ne diyor vasiyetin sonunda: bir kurus mal varligim yoktur... bir kurus mal varligi olmadan da olmustur...

o gunden bugune bir projeksiyon yaptigimizda soyle bir sey dusunulmeli: bugunkulere bakarak, acaba bu insanlar yer degistirseydi ne olurdu dersiniz?

sirf turanci oldugu icin hain damagsi yiyen cesur, gozu kara ama bir o kadarda beceriksiz insan.
tam tersi bir ornek icin (bkz: nazim hikmet).

türkiye cumhuriyetinin kurulmasına zemin hazırlayan askeri hiyerarsinin komutanıdır.1 dünya savasından yenik ayrılmasaydı 2000 li yıllarda resimleri kamusal alanlarda bas kösede olup,her alanda heykelleri olacaktı.öyle yad böyle enver pasa osmanlı nın ve türkiye cumhuriyeti’nin kaderinde büyük rol oynadı tarih enver pasa yı her yönü ile ele almıstır ve almaya devam edecektir.

osmanliyi birinci dunya savasinda almanlarin yaninda sokmakla suclanmaktadir.
fakat ne yazik ki cok az bilinen sey, osmanlinin o donem baska bir seceneginin olmamasidir.

ha evet enver pasa alman hayranidir, ama almanlarinin yaninda savasa girmemizden baska bir caremizde yoktu.

turkistanda elinde kilicla basmacilar ile birlikte mitraloyoz ustune at surerken alnina isabet eden kursun sonucu olmustur.

ordudaki kokusmus subaylari bir kenara cekip genc ve dinamik subaylarin onunu acmistir.
ve bu subaylar ve ordu mustafa kemal ataturkun onderliginde milli mucadeleden alninin akiyla cikmistir.

bugun balkanlarda, orta asyada ve afganistanda bir cok cocugun enver adini almasinin sebebi.

mesela en unlusu; enver hoxhadir.

enver pasa’ya tarih kitaplarinin cogunda da ve de yazilmis olan bir cok kitapta hain diyene cokca rastlamadim, hain diyenler cok azinlikta kalmistir. enver pasa’ya hain diyemeyiz, sonucta o ne yaptigini bilmez ihtiras duygusuna kapilmis vatanperver olmasina ragmen bir maceraperestti. macerasi tum turkleri ben kurtaracagimdi ama o kadar buyuk bir yetenege ve bilgiye sahip degildi, tek sahip oldugu icindeki macera atesiydi. hainlikle suclanacaksa sarikamis’ta o kadar askeri birakip gitmesiyle belki suclanabilir, ama o da kisisel yargilara gore degisir. enver icinde buyuk bir mustafa kemal assagilik kompleksi olan birisiydi.

mustafa kemal 1.dunya savasi oncesi almanya ile israrla savasa girilmemesi gerektigini belirtmistir,nitekim bu goruslerinden oturu o zamanlar genc(!) bir subay olan mustafa kemal sofyaya askeri atese olarak gonderilmistir.rutbesi enver tarafindan bir turlu yukseltilmemistir o zamanlarda..daha sonra enver almanya tarafinda savasa girince,mustafa kemal sofya’da sunu soyler:"enver’dende bu beklenirdi." ve de durumun felakete gidecegini gorur,askeri atese olmasina ragmen israrla kendisinin subay olarak atanmasi icin harbiye nazirligina baski yapar vede subay olarak orduya katilir ve bir cok cephede vaziyeti duzeltmek ona kalmistir...

1880-1920 yillari arasinda yasamis osmanli pasasi.1908’de genc turkler ihtilali ile yildizi parlayan enver’in hizli yukselisi 1913’te yarbayken yine ayni senenin sonlarinda albayliga, 19 gun sonra 1 ocak 1914’te pasaliga yukselmesi ile baslamistir.kabineye harbiye naziri olarak girer; genelkurmay baskanligi’ndan bir sure sonra da baskumandan vekilligi yetkilerini de elinde toplar. naciye sultanla evlenip,saraya,padisaha damat olusu da bu safhaya rastlar.enver pasa kendini zirveye ulastiran basamaklari yine kendi elleriyle dosemisti.enver pasa’nin vatanseverligi ve bu topraklara olan bagliligi gercektir. bunun yanisira hayal gucunun genisligi ve gerceklerle bu hayallerin zaman zaman birbirine karistigi da inkar edilemez. hayallerini susleyen iran, hindistan, turan ve kafkasya’ya hakim olmak dusunceleri o gunun sartlarinda gercek temellere oturmaz.
sarikamis felaketinden sonra orduya katilip gorev almak icin sofya’dan gelen mustafa kemal ile enver arasinda su konusma gecer :


“biraz sonra enver pasa ile karsi karsiya bulunuyorduk. enver pasa, zayif dusmus, rengi solmus bir haldeydi. soze ben basladim :


biraz yoruldunuz.

yok, o kadar degil.

ne oldu?

carpistik. o kadar...

simdi vaziyet nedir?

cok iyidir!..

enver’i daha fazla uzmek istemedim. kendi isime sozu getirdim :


tesekkur ederim. numarasi 19 olan bir tumene beni kumandan tayin buyurmussunuz. bu tumen nerdedir. hangi kolordu ve ordunun emrinde bulunuyor?

ha, bunun icin belki genelkurmayla gorusurseniz daha kati malumat alabilirsiniz.

pekiyi, o halde siz daha fazla rahatsiz etmeyeyim. genelkurmayla gorusurum...”

enver pasa icin soylenebileceklerin basinda onun duygusal ve aceleci kisiligi bulunur. ama su gercegi de belirtmek gerekir: enver pasa yetkili oldugu andan itibaren kimilerini de kusturerek bir cok subayi emekliye ayirmis ve orduya genc ve dinamik bir ruh getirmistir. gerek siyasi hesaplasmalar nedeniyle, gerekse yeniden teskilatlanma calismalari amaciyla yapilan bu islemde yaklasik 2000 asker ordudan ayrilmisti. balkan harbinden yenik cikmis olan ordu, tum yetersizliklere karsin basari ve inancla mucadele etmistir.osmanli ordusu butun bu sartlara ragmen tam 4 yil 10 ayri cephede ayni gucle savasi surdurmustur.zaten bunun icindir ki yorumcular enver pasa’yi buyuk kumandan olarak degil,guclu bir ordu teskilatcisi olarak degerlendirirler.1.dunya savasi ardindan, almanya’nin yenilgisi ve osmanli’yi sevr antlasmasi’na surukleyen cokusun ardindan kasim 1918’de enver pasa ulkeyi terk ediyordu.1922 yilinin 4 agustosu’na kadar yurt disinda calismalarini surdurdu. ve son gun orta asya’nin pamir eteklerinde cegan tepesinde vurularak olduruldugunde 42 yasinda yenik ve yalniz bir adamdi.

osmanli imparatorluguna en buyuk kazigi atip sonra parisde sefil bir sekilde olen kisilik.esi mediha sultandir.

itc’nin selanik kanadinin olusmasiyla beraber,bu kanadin yonetimini kendi eline almis sahsiyettir,mustafa kemal’e karsi okul yillarindan kalma bir galezi vardir ve o yuzden mustafa kemal ne derse tersini yapip ispatlama pesinde kosmak istemesinden zamaninda hem kendisini hemde imparatorlugu rezil etmis sahsiyettir..

dusman ordularin enverde bizden! diye slogan atmalarina sebep olabilecek nitelikte, yalnis kararlar verme yetenegine sahip tepeden inme pasa.

(bkz: rahmetle anmiyoruz)
(bkz: sarikamis)
(bkz: canakkale savaslari)