duluk antik kenti

gaziantep ilinin 10 km kuzeyinde yer alir. antik donemde guney, kuzey,dogu ve batidan uzanan ticaret yollarinin kesi$tigi kav$ak noktasindaydi. asurlular doneminde mezopotomya’dan kilikya’ya uzanan yolun;hellenistik ve roma doneminde ise, antakya ve kilikya’dan zeugma’ya uzanan ipek yolunun guzergahinda bulunmaktaydi.
duluk, antik kent ve kutsal alan olmak uzere ikiye ayrilmaktadir. antik kent bugun duluk koyunun kuzey biti$igindeki keber tepesi ve cevresinde toprak altindadir. kutsal alan ise duluk koyunun yakla$ik 3km. kuzeyinde, sedir ve cam agaclariyla kapli, 1.020 rakimli duluk baba tepesinde yer almaktadir.
duluk’te keber tepesinde yapilan bilimsel kazilarda alt paleotik cakmakta$i aletler ve bu aletlerin yapildigi atelyeler bulunmu$tur. bu ta$ aletler ozgun bir karakter kazandigindan litaraturde “dulukien” olarak adlandirilmi$tir. bu donemde barinma icin kullanilan bir magara ($arkli magara) da ele gecmi$tir. bu kalintilara dayanilarak duluk m.o. 600.000 yillarina tarihlenmekte olup, dunyanin en eski yerle$imlerinden biri olarak gosterilmektedir.
duluk; te$up, zeus ve jupiter dolikhenos inanclarinin kult merkezidir. burada hitit imparatorluk doneminde (m.o. 2.bin) gok ve firtina tanrisi te$up’un tapinagi mevcuttu. te$up sol elinde $im$ek demetiyle, sag elinde cift agizli paltayla boga ustunde durur halde ta$ uzerine kabartmalari i$lenmi$, bronz heykelcikleri yapilmi$tir. hellenistik ve roma doneminde te$up’un i$levi ayni, fakat sadece adi zeus, ve jupiter olarak degi$mi$tir. roma’li askerler tarafindan jupiter dolikhenos kultu sevilip buyuk saygi gormu$tur. kendilerine guc versin diye, jupiter dolikhenos’un kucuk heykelciklerini kolye olarak boyunlarina takan askerler, bu dini roma’ya kadar yaymi$lardir.
duluk’de mitra inanci da mevcuttu. dunya’da bilinen yer altina in$a edilen mitras tapinaklarinin (mithraeum) en buyugu, duluk’te keber tepesinin guney eteginde bulunmu$tur. iki salonludur. yer alti tapinaginin mihrabi konumundaki merkezi ni$te tauroktoni adi verilen boga oldurme sahnesi kabartma halinde i$lenmi$tir. tanri mitras, gezegenleri simgeleyen yildizlar, takim yildizlarini simgeleyen akrep, yilan, kopek vb. gibi figurlerin de e$liginde bir bogayi oldururken resmedilmi$tir. astrolojiye gore yunan ve roma doneminden once ekinos bogada idi. m.o. 4000-3000 de gercekle$en boga caginin sonu, boga oldurme sahnesiyle ifade edilmi$tir. perseus takim yildizinin tam boga uzerindeki konumu, bogayi perseus’un oldurdugu kavramini yaratmi$tir. bu sahnede perseus’un yerine gecen mitras boganin gucunu yok etmekte, bahar ekinoksunu boga burcundan cikarip, koc burcuna sokmaktadir. bu sahne, boga cagininin sona erdigini, yeni bir cagin ba$ladigini simgelemektedir. ayinleri gizli olan bu tapinim cogu roma ordusunun askerleriydi. uyeleri arasinda burokratlar, tuccarlar ve koleler de bulunmaktaydi. m.s.1. yuzyilda tarsus’dan yayilmaya ba$layan mitras kultu, 3. yuzyilda iskocya ve buyuk sahra’ya kadar ula$mi$tir. mitras ayinlerinde kurban edilen boganin kaniyla hem yikanilir hem de icilirdi. boylece yok olan bir cagi simgeleyen boganin temsil ettigi tanrinin gucune ve olumsuzlugune kavu$ulacagina inanilirdi. duluk mitras tapinagi gaziantep muzesi ile almanya’dan munster universitesinin katilimli kazilari sonucunda 1997 ve 1998 yillarinda ele gecmi$tir. anadolu’da bulunan mitras yer alti tapinaginin ilkidir.
bizans doneminde de duluk kenti hititlerden beri suregelen kutsal $ehir konumunu ba$piskoposlukla devam ettirmi$tir. bu donemde “telukh” adiyla bir eyalet merkezi olmu$tur. islami akinlari neticesinde duluk kenti oldukca tahrip olmu$. ba$piskoposlugun 7. yuzyilda zeugma’ya ta$inmasiyla birlikte ise dini merkez konumunu kaybetmi$tir. bu tarihten itibaren gaziantep kalesi cevresinde kurulan yeni bir $ehir olan “ayintap” duluk kentinin yerini almaya ba$lami$ ve gunden gune kuculen duluk, ayintap’a bagli bir koy haline gelmi$tir. duluk kutsal alani ise, evliya dulukbaba’ (ejder) nin turbesiyle “kutsal alan” kimligini gunumuze kadar ta$imi$tir.
bugun duluk’te gecmi$in kaniti olarak en eski yerle$im, keber tepesinin guneyindeki prehistorik magaradir. ayrica keber tepesinin kar$i sirtlarinda nekropol alani vardir. burada cok sayida kayaya oyulmu$ oda mezarlari mevcuttur. bu kaya mezarlarin bazisinin on odasina ta$ basamaklarla (dramos) inilerek ula$ilmaktadir. mezar icerisinde lahitler bulunmaktadir. bazisinda dini mitolojik konulu kabartmalar mevcuttur. bunlarin birinde ruh anlamina gelen psikhe’ye hermes olunun ruhunu yer alti dunyasina (hades) goturmesi icin yol gostermektedir. bazi mezarlarda ise baktigini ta$a ceviren meduza ba$i kabartma olarak i$lenmi$tir. antik donemde de olum sonrasi dirilme inanci vardi. bu sebeple “olunun evi” olarak bu mezarlar gunluk ya$anilan ev biciminde yapilmi$tir.
nekropolun dogusunda mar-slemun manastiri’na ait oldugu tahmin edilen iki kaya kilisesi de vardir. ayrica duluk koyunun dogusunda antik ta$ ocaklari mevcuttur.
muhur baskilarini iceren duluk ar$ivi kacakcilar tarafindan yagmalanmi$tir. cok sayida muhur baskisi yurt di$ina kacirilmi$tir. muhur baskilari yuzuk ta$i ve muhurlerin kil camuruna basilmasiyla yapilan muhur baskilari uzerinde tanri, tanrica, ki$iler ve hayvanlar gibi ce$itli resimler mevcuttur. resmi ve ozel mektuplarda, belgelerde, para torbalari ve balya vb. nesnelerin muhurlenmesinde kullanilmi$ olup, muhurlenilen e$yanin guvenligini saglami$tir. bu muhur baskilarindan bir gurubu gaziantep muzesinde te$hir edilmektedir.
dulukbaba tepesinde, jupiter dolikhenos tapinaginin ar$itrav parcalari ve taban do$emesine ait yassi blok ta$lar az sayida da olsa toprak ustune yayilmi$tir. ayrica burada jupiter dolikhenos tapinagindaki gorevlilere ait kaya mezarlari mevcuttur. ta$ basamaklarla inilen mezar giri$lerinde dairevi bicimli kapak ta$lari, mezar iclerinde ise girlantli lahitler mevcuttur. bunlarin 17 adedi gaziantep muzesi tarafindan temizligi yapilarak ziyarete acilmi$tir.
600.000 yil oncesinden gunumuze uzanan duluk koyu geleneksel kesme ta$tan evleri, camisi ve musa kazim turbesiyle yoreye ozgu geleneksel tarihi mimari ozelligiyle de gorulmeye deger yerlerin ba$inda gelmektedir..