afganistan

sovyetlerinin çekilmesinden 1 yıl sonra ve iç savaşın çıkmasından 2 yıl önce ayrıldığım ülke. fakir, aç, kendi kaderine bile terk edilmeyen, hep birilerinin üstüne oynadığı, oradan oraya savrulup giden jomhuri- ye eslami- ye afghanestan.

enteresan olan şudur ki, bu ülkeye bir kere giden insan açıktaki kanalizasyona, on yıllardır halen devam eden ve ülkeyi kırıp geçen kolera salgınına, sokakların kan kokusuna rağmen hep bir gün tekrar gelmeyi, o dağları görmeyi hayal eder. bu hayalin sebebi peştunlar mıdır yoksa insanın içine sinen yaşamla ölüm arasında kalma duygusu mudur bilemiyorum ama ister bir gün kalsın kişi ister 6 sene, ruhunun bir parçasına siner o insanlar.

yaşamla ölüm arası dedim ya, bu ülkeyi görmeden bu cümlenin tam karşılığının anlaşılabilmesi mümkün değil. sadece top oynamak için kapının önüne çıkmak bile bir merasim, hele ki başka bir ülke vatandaşıysanız. çamur, lağım, hayvan kanı, hatta bazen insan kanı ve leşler içinde bir o tarafa bir bu tarafa koşturuyor çocuklar.

17 sene sonra, 2007 yılında çölün fısıldaması mı desem, büyükbabamın mezarını rüyamda görmem mi, yoksa bu kadar senedir görmediğim ama senede bir iki kez mutlaka konuştuğum sharbat’ın beni görmek istemesinden mi bir yaz günü aldık kabul biletimizi nada’yla, içimizde ’neler değişti?’ sorusuyla çıktık yola. uçak indiğinde sanki hiç ayrılmamışım gibi hissettim. bulgar askerleri karşıladı bizi, sürekli değişse de hep yabancı ülke askeridir, afganlar sinmiştir bir köşeye. kabul-herat yolu yapılmış, ’amerikalılar yaptı’ diye anlattı sharbat, öyledir o zaman deyip geçiyorum. herat’a varır varmaz attık kendimizi dışarı içimizde bir heyecanla. işte o an anladım ki hiç bir şey değişmemiş. kadınların örtülerinin içinde çocuklar, yüzlerce dilenci, kanalizasyon hala oluklardan akıyor ve hala bizim oynadığımız yerde aynı bok içinde oynuyor çocuklar.

zamanın durduğu bir ülke burası. patlama sesleri çocukları güldürüyor sadece. biraz daha kıyıda köşede kalmış yerlerde hemen hemen bütün evlerde kurşun delikleri var. amerikan askerleri hemen hemen 100 metrede bir durduruyorlar arabaları. peştunların büyük çoğunluğu türkçe konuşabiliyor artık, bir de madeni afganiler çıkmış, bunlardır belki farklı olan, hepsi bu. ama yabancı olduğunuzu gözünüzden anlayıp peştunca konuşunca o kadar mutlu oluyorlar ki. benliklerine, kimliklerine sahip çıkmaya çalışıyorlar hala.

işte bir garip ülke afganistan. her gün haberlerde sonlara doğru 30 saniye kadar kaç kişinin öldüğüyle haber olan, hepimizin adını bildiği ama hep terörle iç içe tuttuğu, bilemiyorum neden, yine de güzel, yine de özlenen, hem bu dünyanın dışında hem de tam merkezinde duran, çaresizliğin umutla yoğurulduğu, bazılarımızın sadece isim şehir oyununda ’a’ ile başlayan ülke dendiğinde ’almanya yazmayayım ulan herkes yazmıştır onu’ deyip aklına getirdiği, bazılarımızın ise düşündüğünde yüzüne buruk bir gülümseme oturtan, o kadar bizim gibi bir o kadar da farklı, fısıltıların, ağlamaların, çocuk kahkahalarının ülkesidir.

2010 senesinde daha temmuz ayindayken 334 nato askeri ölmü$ cati$malarda.

ölen ingiliz-amerikan askerlerinin çoğu bu ülkelerin vatanda$ları olmayan, sava$ın sonunda canlı kalırlarsa vatanda$lığa alınacakları vaat edilen bir çe$it maraba, bir çe$it köle olan paralı askerlerdir. profesyonel ordu diyenlere kapak olurmu, uyarmı tencereye bilmiyorum. ölen asker ana kuzusu da, maa$lı profesyonel asker robot mu? anası, babası, sevdiği yok mudur bunların?

anarsi yanlisi herkesin su anda gidip gormesini diledigim ulke.

acaba kabil-habil olayı ile bir ilgisi varmı bildiğimiz/ya$adığımız yıllar boyunca ba$ının beladan, dertten kurtulmamasının?

bi süre yaşadığım ülke ..
buraya ilk giderken rahmetli dedem çok sevinmişti,"müslüman kardeşlerimize yardım et , hor görme , mekke de gördüm ben çok iyi insanlar" falan diye uzunca süren nasihatler etmişti..ben bu kafayla kabil e indim ama dakika bir gol bir ,başkent bile bölesine pis , dağınık ,özensiz , düzensiz ise diğer yerler nasıldır diye düşünürken aynı anda yarım yamalak asfaltlanmış yollarda çukurlara gire çıkar ilerliyordu aracım..özellikle yaz sıcağında dayanılmaz pis bir kokunun tüm şehri sardığı garip bi yerdi..

tabi ben tüm bu yukarıdaki yazdıklarımı görünce , düşündümki bunlar hep emperyalistlerin,tekellerin,sömürü devletlerinin oyunları ama inanın böle değil dostlar ..adamlarda aşiretler var hani bizim ülkenin güneydoğusundaki gibi..bu aşiretlerin hepsi birbirine düşman ..herkesin inancı-mezhebi öylesine farklılaşmış birbirlerini öylesine ötekileştirmişler ki inanamazsınız..

insanlar müslümanlıkla bağdaşmayacak şekilde pis, -sakın bana yokluk,fakirlik demeyin- adamın altında görece lüks sayılabilecek bi jip var ama amca ana yolda şehrin ortasında aracından inip küçük tuvaletini hemen oracıkta halledip yoluna devam edebiliyor örneğin ..

insanlar birbirini sırtından vurmakla övünebiliyorlar hatta..

bence içinde bulundukları durum tamamen kendi suçları , seçimleri .. birleşmedikleri,bir olmadıkları sürecede bu şekilde yaşamaya mahkumlar..

-birde yabancı hayranlığı var burda,asker sivil kim olursa olsun yabancı gördülermi üç beş kuruş fazla kazanalım diye yapmayacakları yok neredeyse ..

(türkleri severler , en azından saygı duyarlar..askeri eğitimlerinin büyük bölümü türkiye tarafından finanse edilir,günlük hayatta bir çok türkçe kelime deyim yerleştiktir)

ulkede son özgür kalan vilayet de talibanin eline gecti. afganistan tamami ile taliban'ın artik.

sucu dogal kaynaklari zengin diger bir ulkeye komsu olmak olan,denize kiyisi olmayan zorlu yeryuzu sekillerine sahip,dogal kaynaklari sinirli bir islam ulkesi.

baskenti kabil’dir.

(bkz: kabil)

kesinlikle ve kesinlikle gelecegi calinmis ulke.

ölen ingiliz-amerikan askerlerinin çoğu bu ülkelerin vatanda$ları olmayan, sava$ın sonunda canlı kalırlarsa vatanda$lığa alınacakları vaat edilen bir çe$it maraba, bir çe$it köle olan paralı askerlerdir. profesyonel ordu diyenlere kapak olurmu, uyarmı tencereye bilmiyorum. ölen asker ana kuzusu da, maa$lı profesyonel asker robot mu? anası, babası, sevdiği yok mudur bunların?

sadece terorle ba$i dertte degil bu ulkenin, ayni zamanda doga da acimasiz bu ulkeye kar$i. bugun de cig du$mu$ 15 ki$i hayatini kaybetmi$.

(bkz: 10 subat 2010 afganistan da cig felaketi)

yuzolcumu yaklasik fransa kadar olan afganistan’i hindikus ve pamir siradagi zincirleri kuzey ve guney olmak uzere iki bolume ayirir. 1979 sovyet isgali oncesi yaklasik 15 milyon nufusu bulunan afganistan’da halkin cogunlugu sunni olmak uzere tamami muslumandir.

baskent kabil ulkenin en buyuk kentidir; diger onemli kentler batida herat, guneyde kandahar ve kuzeyde mezar-i serif’tir. yerel ve ulusal duzeyde butunlesmenin zayif oldugu afganistan’da cografi engellerin yaninda toplumsal hayatin da buyuk sorunlari vardir. okuma yazma orani yuzde 10 civarinda olan afganistan fert basina dusen gelir bakimindan da dunyanin en yoksul ulkeleri arasindadir.

asya’da yollarin kesisme noktasinda bulunan afganistan, bu stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca cesitli kavimlerin istilasina ugramistir. sinirlari icinde yasayan halklar, degisik tarihlerde farkli devletlere tabi olmuslardir. afganistan’da hindikus daglarinin guneyinde bulunan alan pestunlarin anavatanidir. yuzde 40 oran ile ozbekler afganistan’da yasayan en kalabalik etnik grubu olustururlar.

kaynak wikipedia.org

1919 yılında bağımsızlığına kavuşmuş kardeş kavgasının eksik olmadığı huzur görmeyen topraklar.

konum: güney asya’da, pakistan’ın kuzey batısında, iran’ın doğusunda yer almaktadır.
coğrafi konumu: 33 00 kuzey enlemi, 65 00 doğu boylamı
haritadaki konumu: asya
yüzölçümü: toplam: 647,500 km²; kara: 647,500 km²; su: 0 km²
sınırları: toplam: 5,529 km
sınır komşuları: kuzeydoğuda çin 76 km, batıda iran 936 km, doğu ve güneyde pakistan 2,430 km, kuzeyde tacikistan 1,206 km, kuzeyde türkmenistan 744 km, kuzeyde özbekistan 137 km
sahil şeridi: 0 km (kara ile çevrili)
sahip olduğu denizler: yok (kara ile çevrili)
iklimi: sert bir bozkır iklimi hakimdir; kışları soğuk, yazları sıcak geçer.
arazi yapısı: kuzeydoğu ve güneyde engebeli dağlık arazilere ve ovalara sahiptir. kuzey doğusunu hindu kuş dağları kaplar. ayrıca güneyde süleyman, kuzeyde bendi türkistan dağları mevcuttur. güney bati bölgeleri geniş çöllerle kaplıdır.
deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: amu darya 258 m; en yüksek noktası: nowshak 7,485 m
doğal kaynakları: doğal gaz, petrol, kömür, bakır, krom, kükürt, kurşun, çinko, demir, berilyum, yakut, tuz, kıymetli taşlar
arazi kullanımı: tarıma uygun topraklar: %12.3
otlaklar: %46
ormanlık arazi: %3
diğer: %39 (2003 verileri)
sulanan arazi: 27.200 km² (2003 verileri)
doğal afetler: hindu kuş dağları bölgesinde depremler; su baskınları; kuraklıklar
akarsuları: en önemli akarsuyu hilmend’dir. amuderya, kokça, kunduz ve kâbil adlı akarsuları bulunmaktadır. bunların dışında küçüklü büyüklü çok sayıda akarsuyu mevcuttur.
coğrafi not: kara ile çevrili

nüfus: 31,056,997 (2006 temmuz ayı tahmini)
yaş yapısı: 0-14 yaşlarda: %44.6 (erkek 7,095,117/kadın 6,763,759)
15-64 yaşlarda: %52.9 (erkek 8,436,716/kadın 8,008,463)
65 yaş ve üzerinde: %2.4 (erkek 366,642/kadın 386,300) (2006 tahmini)
nüfus artış oranı: %2.67 (2006 tahmini)
not: bu oran iran mültecilerini de kapsar.
mülteci sayısı: 23.06 mülteci/1,000 nüfus (2004 tahmini)
cinsiyet oranı: doğumlarda: 1.05 erkek/kadın
15 yaş altı: 1.05 erkek/kadın
15-64 yaşlarında: 1.05 erkek/kadın
65 yaş ve üzeri: 0.95 erkek/kadın
toplam nüfusta: 1.05 erkek/kadın (2006 tahmini)
bebek ölüm oranı: 160.23 ölüm/1,000 doğan bebek (2006 tahmini)
ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 43.34 yıl
erkeklerde: 43.16 yıl
kadınlarda: 43.53 yıl (2006 tahmini)
ortalama çocuk sayısı: 6.69 çocuk/1 kadın (2006 tahmini)
hiv/aids - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0.01(2001 verileri)
ulus: afgan
nüfusun etnik dağılımı: pestunlar %42, tacikler %27, hazaralar %9, küçük etnik unsurlar (aymaklar, türkmenler, beluciler ve diğerleri) %13, özbekler %9
dinler: sünni müslümanlar %80, şii müslümanlar %19, diğerleri %1
dil: resmi dil pestuca ve tacikçedir. nüfusun %35 i pestuca, %50 si farisice (dari), %11 i özbekce ve türkmence, %4 ü belucice ve pasice) ve diğer azınlıkların dillerinde konuşmaktadır.
okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri bilgiler
toplam nüfus: %36
erkeklerin: %51
kadınların: %21 (1999 tahmini)

ülke adı: resmi tam adı: afganistan islam cumhuriyeti
kısa şekli : afganistan
yerel tam adı: jomhuri-ye eslami-ye afghanestan
yerel kısa şekli: afganestan
eski adı: afganistan cumhuriyeti
ingilizce: islamic republic of afghanistan
yönetim şekli: islam cumhuriyeti
başkent: kabil
idari bölümler: 34 il; badakhshan, badghis, baghlan, balkh, bamian, daykondi, farah, faryab, ghazni, ghowr, helmand, herat, jowzjan, kabil, kandahar, kapisa, khowst, konar, kondoz, laghman, lowgar, nangarhar, nimruz, nurestan, oruzgan, paktia, paktika, panjshir, parvan, samangan, sar-e pol, takhar, vardak, zabol .
bağımsızlık günü: 19 ağustos 1919
milli bayram: kurtuluş günü, 19 ağustos (1919)
anayasa: 16 ocak 2004
hukuk sistemi: islam hukuku
üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar: asdb (asya kalkınma bankası), cp, eco (ekonomik işbirliği örgütü), escap (asya ve pasifikler ekonomik ve sosyal komisyonu), fao (tarım ve gıda örgütü), g-77, iaea (uluslararası atom enerjisi ajansı), ibrd (uluslararası imar ve kalkınma bankası), icao (uluslararası sivil havacılık örgütü), icrm (uluslararası kızılhaç ve kızılay hareketi), ida (uluslararası kalkınma birliği), idb (islam kalkınma bankası), ifad (uluslararası tarımsal kalkınma fonu), ifc (uluslararası finansman kurumu), ifrcs (uluslararası kızılhaç ve kızılay toplulukları federasyonu), ilo (uluslarası çalışma örgütü), imf (uluslararası para fonu),intelsat, ioc (uluslararası olimpiyat komitesi), iom (uluslararası göçmen teşkilatı), itu (uluslararası telekomünikasyon birliği), nam, oic (islam konferansı örgütü), opcw (kimyasal silahları yasaklama organizasyonu), un (birleşmiş milletler), unctad (birleşmiş milletler ticaret ve kalkınma konferansı), unesco (eğitim-bilim ve kültür örgütü), unido (endüstriyel kalkınma örgütü), upu (dünya posta birliği), wftu (dünya işçi sendikaları federasyonu), who (dünya sağlık örgütü), wmo (dünya meteoroloji örgütü), wtoo (dünya turizm örgütü)

ekonomiye genel bakış: afganistan kara il çevrili bir ülkedir, ekonomisi tarıma ve hayvancılığa (koyun ve keçi yetiştirmeye) bağlıdır.
iş gücü: 15 milyon (2004 verileri)
sektörlere göre işgücü dağılımı: tarım %80, endüstri %10, hizmet %10 (2004 verileri)
endüstri: küçük çapta tekstil, sabun, mobilya, ayakkabı, gübre, çimento; el yapımı halılar; doğal gaz, yağ, kömür, bakır işletmeleri.
elektrik üretimi: 905 milyon kwh (2003 tahmini)
elektrik tüketimi: 1.042 milyar kwh (2003 tahmini)
elektrik ihracatı: 0 kwh (2001 tahmini)
elektrik ithalatı: 200 milyon kwh (2003)
tarım ve hayvancılık ürünleri: haşhaş, buğday, meyveler, fındık; yün, deri
ihracat tutarı: 471 milyon$ (2005 verileri)
ihracat ürünleri: haşhaş, meyve ve fındık, el yapımı halılar, yün, pamuk, deri, değerli taş ve mücevherler.
ihracat ortakları: pakistan, iran, almanya, hindistan, birleşmiş krallıklar, belçika, lüksemburg, çek cumhuriyeti
ithalat tutarı: $3.87 milyar (2005 verileri)
ithalat ürünleri: yabancı sermaye, yiyecek ve petrol ürünleri, cok sayıda tüketim malı
ithalat ortakları: pakistan, iran, japonya, singapur, hindistan, güney kore, almanya
dış borç tutarı: 8 milyar $ (2004 verileri)
para birimi: afgani (afa)
para birimi kodu: afa
mali yıl: 21 mart - 20 mart

iletişim bilgileri


kullanılan telefon hatları: 100.000 (2005)
telefon kodu: 93
radyo yayın istasyonları: am 21 (6 sı pasif durumda; kabil radrosu aktif olanıdır), fm 23, kısa dalga 1 (diller peştuca, darice, urduca ve ingilizce) (2003)
radyolar: 167,000 (1999)
televizyon yayını yapan istasyonlar: azami 10 (kabil’in bir merkezi devlet televizyon şebekesi ve 30 ilde yayın yapan dokuz bölgesel istasyon.) (1998)
televizyonlar: 100,000 (1999)
internet kısaltması: .af
internet servis sağlayıcıları: 22 (2006 verileri)


ulaşım ve taşımacılık


demiryolları: toplam: 24.6 km
karayolları: toplam: 34,789 km
asfalt: 8,231 km
asfalt olmayan: 26,558 km (2006 tahmini)
su yolları: 1,200 km (2005)
boru hatları: gaz 466 km (2006)
limanları: keyrabad, shir khan
hava alanları: 46 (2006 tahmini)
helikopter alanları: 9 (2006 tahmini)

http://www.ulkeler.net/afganistan.htm#01

türkiye büyük millet meclisi’ni tanıyan ilk devlet.

siddetin hicbir sekilde eksilmedigi ulke.her gun birileri olyor catismalarda.

(bkz: taliban)