yahya kaptan konuşu

nutuk’tan...

işte bu maksatla oluşturabildiğimiz millî müfrezelerin en önemlisi ve kuvvetlisi, yahya kaptan diye tanınmış olan fedakâr bir vatanseverin müfrezesi idi. merhum yahya ile ilk ilişkimiz şöyle oldu:

bir gün telgrafçılar, sivas telgraf merkezi’ne şu bilgiyi veriyorlardı: «çok acele bir telgrafı durdurdular, yani istanbul’da durdurulmuştur. telgraf metni aşağı yukarı şöyledir :

sivas’ta mustafa kemal paşa hazretleri’ne

dün izmit’ten tavsiye edilen yahya benim. yarın akşam kuşçalı telgrafhanesinde emrinizi bekliyorum.

kuşçalı, üsküdar ile gebze arasında bir köydür. gerçekten de yahya kaptan, bana izmit’te teşkilâtımız tarafından tavsiye edilmişti.

4 ekim 1919 tarihinde kuşçalı merkezinden şu telgrafı aldım :

sivas’ta mustafa kemal paşa hazretleri’ne

önemli ve çok ivedi

bendeniz, size iki gün önce izmit’ten tavsiye edilen yahya’yım. emriniz üzere, telgraf başında emirlerinizi almaya geldim. en geç yarın akşama kadar kuşçalı telgrafhanesindeyim.

yahya

anlaşıldığına göre, yahya kaptan, istanbul’dan telgrafının çekilmediğini anlayınca, kendisi daha kuşçalı’ya gelmeden, bu telgrafı kuşçalı merkezine göndererek çektirmiş (belge: 199).

ben de şu emri verdim (belge: 200).

4.10.1919

izmit merkezi vasıtasıyla kuşçalı telgrafhanesi’nde yahya efendi’ye

bulunduğunuz bölgede güçlü bir teşkilât kurunuz. adapazarı kaymakamı tahir bey vasıtasıyla, bizimle bağlantı sağlayınız. şimdilik hazır bulununuz.

anadolu ve rumeli
müdafaa-i hukuk
cemiyeti reisi

mustafa kemal

efendiler, yahya kaptan, aldığı bu emir üzerine, teşkilât kurdu ve aylarca istanbul ile ilişkisi bulunan çevrelerde hain çetelerin faaliyetlerine engel oldu.
sonunda, istanbul hükûmeti tarafından öldürtüldü. gerçi, yahya kaptan’ın faaliyeti ve feci bir şekilde şehit edilmesi, bundan sonraki ayları ilgilendirir bir olay ise de, burada, olaydan söz edilmişken, konuya bir daha dönmemek için şimdi açıklanması yerinde olur sanırım.
24 kasım 1919 tarihinde kartal merkezi’nden şu telgrafı aldım:
köy içinde suçsuz adam öldürme, nahiye müdürünü herkesin önünde dövme ve köylerdeki yağma olaylarından dolayı yahya kaptan’ı hükûmete teslim mecburiyeti doğmuştur. dahiliye nezareti bu konuyu titizlikle takip ediyor. hükûmetin güç durumda kalmaması, yahya kaptan’ın teslimini gerektiriyor. zâtıdevletlerinin emirlerini makine başında bekliyorum, efendim. (belge 201).

imza

kartal anadolu ve rumeli
müdafaa-i hukuk hey’et-i
temsiliye başkanı binbaşı

ahmet necati

askerlerin ve devlet memurlarının, açıktan açığa bizim millî teşkilât şubelerimizin başkanlıklarını almaları usulden değildi. bir de bizim teşkilât tüzüğümüzü bilmesi gereken şube başkanlarının, hey’et-i temsiliye’nin yalnız bir tek hey’et olduğunu, her yerde birer hey’et-i temsiliye bulunamayacağını bilmesi gerekirdi. bu telgraf üzerine, izmit’teki tümen komutanı’na şu telgrafı yazdım.

şifre sivas, 25.11.1919

ivedi

izmit’te 1’ inci tümen komutanı rüştü beyefendi’ye

kartal müdafaa-i hukuk cemiyeti başkanı ünvanı ile ahmet necati bey tarafından gönderilen bir telgrafta: öldürme, bucak müdürünü dövme ve köylerdeki yağma olayından dolayı yahya kaptan’ın hükûmete teslimi mecburiyetinin doğduğu ve dahiliye nâzırı’nın da bu konuyu titizlikle takip ettiği bildirilmektedir.

başından beri millî mücadele’de büyük yararlıklar göstermiş olan bu zatın, memleketimizin bu bunalımlı günlerinde hükûmete teslimi asla uygun görülmemekte olduğundan, işin, hükûmetin otoritesini de dikkate almak suretiyle, yahya kaptan’ın şu aralık kanunî kovuşturmadan kurtarılması şeklinde çözüme bağlanması, kartal’da necati bey’e gereken direktifin verilmesi ve sonucun bildirilmesi önemle rica olunur.

hey’et-i temsiliye adına

mustafa kemal

26 kasım 1919 tarihinde hereke merkezinde de şu telgrafı aldım:

millet adına istirham ediyorum; bugünlerde binbaşı necati bey’in yolsuzlukları, kuva-yı milliye’yi lekelemektedir. hemen soruşturma açılmasına emir buyurulmasını rica ederim.

gebze ilçesi milis komutanı
yahya

izmit’teki tümen komutanı’ndan aldığım cevap aynen şudur:

izmit, 29.11.1919

sivas’ta 3’üncü kolordu komutanlığı’na

ilgi: 25.11.1919

hey’et-i temsiliye başkanlığı’na: şimdiye kadar yaptığım soruşturmaya göre yahya kaptan’ın adam öldürme, bucak müdürünü dövme gibi suçlar işlemediği, yalnız binbaşı necati denilen zatın kendi şahsî çıkarlarını yürütebilmek için yahya kaptan’ın vücudunu ortadan kaldırma gayesini güttüğü ve bu konuda zâtıâlînize telgrafla müracaatta bulundukları zaman yahya’yı da aldatarak yanlarına getirip öldürme plânı kurdukları ve yahya’nın durumu sezerek kendisini kurtarmış olduğu anlaşılmıştır. soruşturmayı gerektiği şekilde derinleştiriyorum. sonucu arz ederim.

1’inci tümen komutanı rüştü

tümen komutanı rüştü bey’in birkaç gün sonra verdiği tamamlayıcı bilgi şuydu :

izmit, 5.12.1919

sivas’ta 3’üncü kolordu komutanlığı’na

hey’et-i temsiliye’ye:

binbaşı necati bey’in, maltepe atış okulu’nda görevli memur olmasına rağmen, müdafaa-i hukuk cemiyeti başkanı sıfatını takınarak, kuva-yı milliye adına başına topladığı arnavut küçük aslan çetesiyle ortalığı soydurmakta olduğu ve gebze jandarma yüzbaşısı nail efendi’nin de bununla işbirliği yaptığı hususunda, bende şüphe kalmamıştır.

son zamanlarda, hükûmetin başına dert açan darıca rum bekçilerinin öldürülmesi ve stelianos adında bir zenginin dağa kaldırılarak para istenmesi gibi eylemlerin adı geçen çete vasıtasıyla yaptırılması ve bütün bu yapılanların, böyle bayağılıklara yanaşmayan yahya kaptan’a yükletilerek, kendisi hakkında gerek oraya gerek hükûmete asılsız ihbarlarda bulunulması, her halde bunların millî teşkilât perdesi altında halkın ve hükûmetin başına dert açarak kendi keselerini doldurmaktan başka bir maksat beslemedikleri ve belki de daha başka siyasi bir maksatlarının bulunduğu yargısını doğuruyor.

şimdiye kadar pek namuslu hareket etmiş ve etmekte olan yahya kaptan’ın bu gibi eylemlere katılmaması ve yukarıda adı geçen çetenin kendi koruma bölgesinde hiçbir rezaletine meydan vermemesi dolayısıyla, onun vücudunu resmî veya gayri resmî olarak ortadan kaldırmaya çalışıyorlar.

dün yahya kaptan yanıma gelerek hayatının tehlikede olduğunu, bu yüzden adamlarının silâh ve cephanelerini getirip teslim ederek kendisinin de buradan uzaklaşacağını bana resmen söyledi.

kendisine gereken öğütleri vererek ve daha hizmet edecek önemli zamanlar bulunduğunu anlatarak, tekrar yerine gönderdim. her şeyi iyi bilmesi gereken gebze ilçesi kaymakamından durumu resmen sorunca, aldığım cevap da tamamen yukarıda arz ettiğim şekilde, yani necati ve nail efendi’lerin aleyhinde, yahya kaptan’ın lehindedir. necati efendi’nin istanbul’da nere ile haberleştiğini bilemiyor isem de, bir yerden arasıra para aldığı söyleniyor.

bunların varlığı ve cana kastetmiş olmaları dolayısıyla, yahya kaptan bu bölgede durmak istemiyor. bu bakımdan zaten muvazzaf bir subay olan necati efendi’nin başka bir yere, nail efendi’nin de daha başka bir yere gönderilmesinin zarurî olduğuna hükmediyorum. oraları istanbul ile haberleşmekte olduklarından, tabiî bendenizce bir şey yapılamamaktadır. gereğinin oraca yerine getirilmesi arz olunur.

1’inci tümen komutanı rüştü

rüştü bey’in verdiği bilgilerden uzun uzadıya bahsederek, durumu 8 aralık 1919 tarihinde, harbiye nâzırı cemal paşa’ya yazdım (belge: 202).
aynı tarihte, durum ve cemal paşa’ya yapılan müracaat açıklanarak, işin takibi, istanbul’daki teşkilâtımızın başkanlarına da bildirildi (belge: 203).

on dokuz gün sonra, yani 27 aralık 1919 tarihli ve şifreli, şifrenin altında vasıf, dışında albay şevket bey’in imzalarını taşıyan uzun bir telgrafla, şu bilgi veriliyordu:

«... güvensizlik ve huzur yokluğunun başlıca sorumluları yahya kaptan ile arkadaşı kara aslan ve alemdağı’nda dolaşan sadık çeteleridir.»

yahya kaptan’ın birtakım şımarıklıklarından bahsettikten sonra, «... bizi, artık bu haydutu zarar veremeyecek bir duruma getirmeye teşebbüs ettirmişti.»

«öteden beri araları iyi olmayan küçük aslan çetesinin itibarda olması (?!) kendisini çeşitli yollarla suçlarını örtbas etmeye yöneltmiştir.»

«yüzbaşı nail, yahya’nın aleyhindedir. necati bey’e gelince, düşmüş olan eski hükûmet zamanında (!) kartal ilçesince başkan seçilerek, kuva-yı milliye adına merkezle ilgisini kesmiş (?..), millî teşkilâtı kuvvetlendirmiş... yeniköy rumlarının etraftaki sarkıntılıkları üzerine, küçük aslan çetesini dolaştırmaya başlamış... tarafınızdan para da verilmiştir (?!).»
«yahya kaptan her şeyi sonuçsuz bırakmak manevrasına başvurmaktadır (?!)».

«binbaşı necati, biraz idaresiz ise de cezayı hak etmiş değildir.»

«gebze kaymakamının... bir an önce başka bir yere alınarak rum ve ermeni entrikalarına son verdirilmesi...» (belge: 204).
efendiler, bu bilgiler arasında, benim bilmediğim noktalar da vardı.

söz gelişi, ben küçük aslan çetesinden ve onun itibarlı olduğundan habersizdim. bu çeteye necati bey vasıtasıyla para verdiğimi kesinlikle hatırlayamıyordum.

yahya kaptan’ın, verdiğimiz direktif gereğince, düşman çetelerini yok etmeye ve hiç olmazsa, onların, hristiyan halka saldırarak düşmanın maksadını gerçekleştirmeye yönelmiş olan bütün teşebbüslerini başarısız kılmaya çalıştığını pekâlâ biliyorduk.

gebze kaymakamının içyüzü, şimdi ekleyeceğim belgelerle anlaşılabilecektir, sanırım.

4 ocak 1920 tarihinde, tümen komutanı rüştü bey’e, vasıf bey’in verdiği bilgiyi olduğu gibi özetleyerek, bu bilgilerin kendisince verilen bilgilerle çeliştiğini bildirdim.

bu bakımdan durumun güvenilir ve inanılır kimseler vasıtasıyla bir kere daha soruşturulup incelettirilmesini ve kendi düşüncesiyle birlikte açık olarak bildirilmesini rica ettim (belge: 205),

efendiler, bu konuda, gerçeğin ortaya çıkmasına yarayan belgeler üzerinde bilgi sahibi olmanızı istediğim için, rüştü bey’in cevabını olduğu gibi bilginize sunmama müsaade buyurunuz:
düzce, 7/8.1.1920

20’nci kolordu komutanlığı’na

ilgi: 4.1.1920 tarihli şifre:

hey’et-i temsiliye başkanlığına,

yahya kaptan’la ilgili türlü suçlamalar üzerine, birkaç defa, yüzbaşı ali aguş efendi vasıtasıyla yaptırdığım soruşturma, onun lehinde çıktı. bununla birlikte kendisi cahil olduğundan, hizmet ediyorum zannı ile bazı şeyler yapmış olabilir. büyük ve küçük aslan’lar zaten eşkıyadır.

ancak, millî teşkilâtın aleyhinde bir görüşe sahip olduğu şüphesiz olan ve yahya hakkında herkesten çok şikâyetçi olması gereken gebze kaymakamına bu konuda yazdığım yazılara almış olduğum 1.12.1919 tarih ve 17 sayılı cevabın sureti aşağıda olduğu gibi verilmiştir.

bendeniz, bu telgraftaki bilgilere kısmen olsun inanmak zorunda kaldım ve aynı inançla bu yazıları istanbul’a, bizzat şevket bey’e de gösterdim. bendenizin bilemediği bazı sebeplerle, istanbul’ca hakkında bir muamele yapılmasına gerek duyulduğu takdirde, elbette bir şey denemeyeceği arz olunur.

suret

ilgi: 30.11.1919 tarih ve 53 sayılı yüksek emirleri.

kartal müdafaa-i hukuk cemiyeti başkanı binbaşı necati bey’in, adam öldürme ve bucak müdürünü dövme ile ilgili ihbarları, şahıs ve zaman belirtilmediği için gerçek olarak kabul edilemez.

çünkü, dövüldüğü bildirilen bucak müdürü burhaneddin bey, yahya kaptan tarafından dövülmediğini ve tecavüze uğramadığını yazılı olarak bildirdiği gibi, bu konuda bendenizin makamına herhangi bir şikâyette de bulunmamıştır.

adam öldürme konusuna gelince, yahya kaptan hakkında hükûmete ve adliyeye hiçbir yerden böyle bir cinayetle ilgili müracaat ve şikâyet olmadığı gibi, aleyhinde, yakalanması için bir tebligat bile yoktur.

eğer bununla, darıca rumlarından iki rum’un öldürülmesi ve kartal’ın paşa köyünden stelianos çorbacı’nın dağa kaldırılarak fidye istenmesi kastediliyorsa, bu cinayetlerin küçük aslan çetesi tarafından işlendiği kanaati yaygın ve doğrudur.

bu çete yahya kaptan’a öteden beri düşman olduğundan ve esasen yüzbaşı nail efendi tarafından kanat gerilip korunurken, sayısı on sekiz kişiye ulaşan bu çetenin, şimdi binbaşı necati bey’in emrine verildiği ve hattâ kendilerine ellişer lira maaş bağlanmakta olduğu haber alınmıştır. bu çetenin köyleri soymaktan geri durmadığı bilinmektedir.

binbaşı necati bey’in, yüzbaşı nail bey’in eski okul arkadaşı olduğu, kendisiyle bir buçuk ay önce aydınlı köyünde, küçük aslan çetesi üyelerinden ali kaptan’ın dağa kaldırdığı çorbacı’dan alınan parayla yaptığı meşhur düğününde görüştüğü bilinmektedir.

daha sonra binbaşı necati bey, birçok defa yüzbaşı nail bey’in evine gelerek misafir olmuştur. her ikisi de aynı düşüncede oldukları için, yüzbaşı nail bey öteden beri yahya kaptan’ın aleyhindedir.

yahya kaptan teşkilâtı kurduğu sırada, yüzbaşı nail bey, ona bulunduğum kazanın sınırları dışına çıkarmaya ve uzaklaştırmaya çalıştığı gibi, küçük aslan çetesi tarafından işlendiği söylenen ve doğruluğuna şüphe olmayan yukarıdaki iki cinayet olayının, kuva-yı milliye’yi kirletmek ve yahya bey’i lekelemek düşünce ve maksadını taşıdığı hissedilmiştir.

oysa, bu cinayetler, aslan çetesinin faaliyet ve hareket alanı içinde işlenmiştir. hattâ, yüzbaşı nail bey’in, kovuşturma yapmak üzere gönderilecek olan istanbul muhafız alayı’na mensup suvari müfrezesi komutanı hakkı bey’i, artık gelmesine lüzum kalmadığı gerekçesi ile, haberleşme sırasında istanbul’a naklettirip işi takipsiz bıraktırmış olduğu da bir gerçektir. eğer sözü edilen adam öldürme olayı bundan başka bir olay ise, durumun açıklığa kavuşması için, şahıs ve zaman belirtilerek bildirilmesi gerekir.
darıca rum bekçilerinin öldürüldüğü gün, cinayetin, çarşıda serbest gezen küçük aslan çetesi tarafından, işlendiği haberinin yayılması üzerine, yüzbaşı nail bey, korkusundan başka bir yere naklini istemiş ve kesinlikle burada oturmayacağını söylemiştir.
ancak, alay ve tabur komutanları ile binbaşı necati bey buraya gelerek ve yahya kaptan hakkında bir işlem yapılması için temsilci sırrı bey’e yazı yazdıracaklarına söz ve güvence vererek, nail bey’in burada kalmasını istemişlerdir.

bunun üzerine yüzbaşı, 25 kasım 1919 salı günü, gidip gelen necati bey’i aldatarak ona gerçeğe aykırı suçlamalar yaptırdığı gibi, bir yandan telefonla yahya kaptan’ı merkeze davet ettirirken bir yandan da küçük aslan çetesini kendi evinde hazır bulundurarak yakalamayı tasarlamıştır.
ancak, her nedense, bu işi gerçekleştirmeye cesaret edemeyerek teşebbüsünden vazgeçtiği için, necati bey de kartal’a dönmek zorunda kalmıştır. işte bundan dolayıdır ki, yüzbaşı nail bey, gerek necati bey ve gerek kendine âlet ettiği küçük aslan çetesi vasıtasıyla, yahya kaptan aleyhinde suçlama ve tertiplere başvurmaktan bir an geri kalmamaktadır.

yahya kaptan, kendisine karşı çıkan ve düşman olan küçük aslan çetesi gibi köyleri yağmalamaya ve hristiyanları öldürüp yok etmeye izin vermemiştir.

kendi emrinde bulunan büyük aslan bey çetesi tarafından bazı uygunsuzluklar yapıldığında, derhal bunları önleme ve cezalandırma yoluna giderek, millî bir gaye olan vatanın istiklâli ve kurtuluşu için disiplin ve güvenliğin korunmasına hizmet etmektedir.

daha önce de büyük aslan bey çetesinin aman dilemesine ve sığınmasına yardımda bulunarak, hükûmetçe affedilmesini sağlamak suretiyle yaptığı hizmetler takdire değer.

aleyhindeki suçlamaların, yüzbaşının şahsî emellerine boyun eğmemiş olmasından, küçük aslan çetesi tarafından işlenip yahya kaptan’ın üstüne yıkılmak istenen cinayet olaylarının eksik olmamasından ve bunlara cür’et edenlerin korunması dolayısıyla teessüf ederek yüzbaşıya şiddetli uyanlarda bulunmasından ileri geldiği arz olunur.

(gebze kaymakamı nurettin)

1’inci tümen ve bolu bölgesi
komutanı

rüştü

efendiler, bu bilgilerin alınmasından önce şöyle bir haber verdiler: «tavşancıl’da yahya kaptan’ın etrafı sarıldı. bunu yapan istanbul’dan gelen bir askerî birliktir.»

bu haber üzerine, izmit’teki tümen komutanlığı’ndan, 7 aralık 1920 tarihli şifre ile, makine başında durumu sorduk. eğer bu haber doğru ise, «istanbul’dan geldiği bildirilen birlik komutanına, yahya kaptan’ın bizim adamımız olduğunu, eğer bir kusur ve kabahati varsa, tarafımızdan gereğinin yapılmasının tabiî bulunduğunu, yahya kaptan’ın sarılmasına ve tutuklanmasına hiçbir şekilde razı olmadığımızı bildiriniz» dedik (belge: 206).

efendiler, 7 ocak 1920’de yazılıp, 8 ocak’ta aldığımız iki telgraf vardır. bunlardan biri izmit’ten, «1’inci tümen komutanı vekili» imzasıyla fevzi bey’dendir. şunlar yazılıdır: «bu gece iki bin kişilik bir kuvvet tavşancıl’a çıkarak kuva-yı milliye
komutanı yahya bey’i çevirmişlerdir. yapılacak işlemin bildirilmesi arz olunur.»

diğer telgraf, düzce’de bulunan asıl tümen komutanı’ndan geliyordu. rüştü bey, merkezde bulunan vekilinden aldığı aynı bilgileri veriyordu (belge: 207).

tümen komutan vekili fevzi bey’in, 7 ocak 1920 tarihli açıklama bekleyen telgrafımıza verdiği 7/8 ocak 1920 tarihli cevabında, yahya kaptan’ın daha ele geçmediği, kuva-yı milliye ile gelen müfreze arasında bir çatışma ihtimalinin bulunduğu ve gelen müfreze komutanına emrimizi bildireceği haber veriliyordu (belge: 208).

efendiler, o tarihte milletvekili olarak istanbul’da bulunan yaverim cevat bey’den, 10 ocak 1920 tarihinde şöyle bir telgraf geldi:

harbiye, 10.1.1920

20’nci kolordu komutanlığı’na

mustafa kemal paşa hazretleri’ne:

6.1.1920 gecesi sabaha karşı genel jandarma komutan yardımcısı hilmi bey ve üsküdar jandarma komutanı nazmi bey komutasında dört subay, elli jandarma ve yüzbaşı nahit efendi komutasında, istanbul muhafız alayı’ndan doksan er, bandırma vapurunun ışıkları söndürülerek hereke’ye götürülmüş ve sabahleyin erkenden hereke’ye çıkan müfreze derhal tavşancıl’ı kuşatmış ve birçok ev basılmıştır.

gelen hey’et, köy ihtiyar hey’etini toplayarak, vatan haini olan yahya’yı teslim etmez veya nerede olduğunu söylemezlerse, tavşancıl’ı insanlarıyla birlikte yakacaklarını bildirirler. ihtiyar hey’eti, yahya kaptan’ın iki günden beri köylerinde olmadığını ve nerede bulunduğunu bilmediklerini ısrarla söyledi.

yahya, sağ olarak ele geçemeyecektir. fakat yahya’nın yok edilmesinden sonra marmara bölgesine sahip ve hâkim olan ve her gün ingilizler ve fransızlar tarafından silâhlandırılan rumların ve istanbul’daki rezillerin pek büyük bir başarıya ulaşacakları bellidir.
kuva-yı milliye adını taşımakta olan yahya’nın ortadan kaldırılması, izmit, adapazarı ve istanbul dolaylarında, düşmanlarımız hesabına birçok fesat çetelerinin de doğmasına yol açacaktır. bundan dolayı, cemal paşa hazretleri’nin işe el koymasıyla, yahya’nın da ad değiştirerek daha önce arz ettiğim şekilde serbest bırakılmasının sağlanması için gerekenlere emir buyurulması istirham olunur (cevat).

harbiye nâzırı cemal

bu telgrafın, harbiye şifresiyle ve cemal paşa imzasıyla kapatılmış olmasına rağmen, içinde «cemal paşa’nın işe el koymasıyla yahya’nın kurtarılması» çaresinin bulunması cümlesi dikkat çekicidir.

demek ki, cemal paşa, cevat bey’in telgrafını, okumaya gerek duymadan, kendi şifresi ve imzası ile çekilmesine müsaade etmiştir. çünkü, bir defa yahya’yı takip ettiren cemal paşa’dır. bundan başka serbest bırakılması için kendi yardımlarının kendisi tarafından emrolunmasını, kendi bilgisi dahilinde elbette yazdırmazlardı.

izmit’ten tümen komutanı vekili’nden gelen 9 ve 10 aralık 1920 tarihli iki telgrafla, «duyulduğuna göre iki çarpışmadan sonra, yahya kaptan’ın ölü olarak ele geçirildiği» bildirildi (belge: 209).

11 ocak 1920’de, tümen komutan vekili’nden, istanbul’dan gelen müfreze komutanına, benim adıma tebligatta bulunup bulunmadığını sordum (belge: 210). üç gün sonra 14 ocak 1920 tarihli raporunda tümen komutanı vekili şu bilgiyi verdi: «bizzat yaptığım soruşturmadan... çarpışma olmadığı ve yalnız, yahya kaptan’ın teslim olduktan sonra, köy dışında kesici bir âletle öldürüldüğü anlaşılmıştır. kafatasının olmaması bunu doğrulamaktadır» (belge: 211).

efendiler, bu uğursuz haber üzerine, istanbul’daki teşkilâtımıza, 20 ocak 1920 tarihinde, albay şevket bey vasıtasıyla şu telgrafı yazdık:

yahya kaptan’ın öldürülmesinin sebepleri ile, teslim olduktan sonra kasten şehit edildiği anlaşıldığından, öldürülmesinde kimlerin elinin ve etkisinin bulunduğunun, istanbul’dan müracaat eden pek çok fedakâr arkadaşa açıklama yapılmak üzere acele bildirilmesi rica olunur, efendim.

hey’et-i temsiliye adına

mustafa kemal

eski bir yazımıza karşılık olmak üzere, istanbul’dan, 20 ocak 1920’de yazılıp bir gün sonra elimize geçen telgraf da şuydu:

beşiktaş, 20.1.1920

ankara’da 20’nci kolordu komutanlığı’na

mustafa kemal paşa hazretlerine özel:

ilgi: 17.1.1920.

1 — olay yerinde bulunan güvenilir bir zatın ifadesine göre, yahya kaptan yakalanıp köy dışında bulunan karakola götürülürken, çevreden on kadar eşkıyanın karakol üzerine ateş etmesi üzerine, kaçmaya çalışmış ve bu sırada öldürülmüştür. bununla birlikte, iyi bir soruşturma yapılması için hükûmete başvuruldu.

2 — yahya kaptan’ın kuva-yı milliye adına pek çok kötülükler yaptığı söylentisi ağızdan ağıza yayıldığı gibi, özel ve resmî yoldan yapılan soruşturma da bunu doğruladığı için, hükûmet kovuşturmaya karar vermişti.

ancak, hey’etimizce kendisinin geçici bir süre için gizlenerek kuva-yı milliye işlerine karışmaması ve kötülüğe cür’et etmemesi, yanında bulunan kaçak er ve jandarmaları geri göndermesi şartıyla kovuşturma yapılmaması istenmiş ve ilgililer katında teşebbüslerde bulunulduğu gibi, gebze’ye özel olarak bir memur da gönderilmişti. bu sırada hükûmet, birdenbire gizlice asker göndermiş; yalnız yahya kaptan’ı ele geçirmek istediğini ilân etmiş ve arz edilen durum meydana gelmiştir, efendim (vasıf).

çanakkale müstahkem
mevki komutanı

şevket

efendiler, «köy dışındaki karakola götürülürken çevreden ateş edilmiş (?). kaçmaya çalışmış, bu sırada öldürülmüş (?!).» bu sözlerin, bu gibi suikastlerde bir formül gibi kullanıldığını anlamamak için, çok safdil olmak lâzımdır.

yahya kaptan’ı ortadan kaldırmak için, birlikte çalıştıkları ve karar verdikleri hükûmetin, gizlice, birdenbire bir oldubittiye getirivermiş olduğu yolundaki sözler de dikkate değer. istanbul’da, jandarmadan, istanbul muhafız alayı’ndan subay ve asker görevlendiriliyor... istanbul’da duruma hâkim olduklarını iddia eden teşkilât başkanlarımız bunu öğrenemiyorlar.

kara vasıf bey’in bu telgrafına verdiğimiz cevapta şu hususu sorduk:

şifre ankara, 22.1.1920

istanbul’da çanakkale müstahkem mevkii komutanı şevket beye,

yahya kaptan’ın öldürülmesi olayını ciddî olarak takip eden ve özellikle istanbul’da hesabını isteyen pek çok kimse vardır. gerçeğin anlaşılabilmesi için, yaygın söylenti derecesine vardığı bildirilen kötülüklerin nelerden ibaret olduğunun bildirilmesi rica olunur.

heyeti temsiliye adına

mustafa kemal

efendiler, bu açıklama isteğimize gelen cevabı da, sabrınıza sığınarak olduğu gibi, bilginize sunacağım:

beşiktaş, 24.1.1920

ankara’da 20’nci kolordu komutanlığı’na

mustafa kemal paşa hazretleri’ne özel:

ilgi: 20.1.1920
1 — yahya kaptan’ın teslim olduktan sonra öldürüldüğünü işittik. soruşturma yapıyoruz. sonucu arz edeceğiz.

2 — öldürülmesinin sebebi hiç kimseyi dinlememesi, kuva-yı milliye adına açıktan açığa zulüm ve eşkıyalık yapması, eşkiyayı öteden beri gizlemesi veya gösterilen yere gitmesi için verilen emirleri dinlememesi üzerine hükûmetin, kendisine köylerden ve çevreden müracaat edenlerin ısrarına dayanamayarak, kendiliğinden ve hattâ hey’etimizin haberi olmadan teşebbüse geçmesidir, efendim (vasıf).

çanakkale müstahkem
mevki komutanı

albay şevket

saygıdeğer efendiler, telgrafın ikinci maddesindeki, yahya kaptan’ın hiç kimseyi dinlememesinin, öldürülmesine sebep olarak gösterilmesi asla doğru olamaz. merhum şehit, beni dinliyordu, benden emir alıyordu.

verdiğim emre göre hareket ediyordu. başka bir makama veya şahıslara bağlı olduğunu, onlardan emir alması gerektiğini kendisine emretmemiştim. bu sebeple, istanbul’dan her önüne gelenden, dahiliye nâzırı’ndan, jandarma komutanı hâin kemal paşa’dan verilen emirleri dinlememesi zaten bizim istediğimiz şeydi.

kuva-yı milliye adına eşkıyalık ve zulüm yapanın da kendisi olmayıp, küçük aslan çetesi gibi, haince bir maksatla kuruldukları belgelere dayanılarak anlaşılmış bulunan çeteler idi. yahya’nın bunların eşkıyalıklarını önlemeye çalıştığı da, sözlerine güvenilmesi gereken kimselerin soruşturmalarıyla kesinleşmiş bir durumdur.


gebze müdafaa-i hukuk hey’eti başkanı ile gebze kaymakamı fevzi bey’in ortak imzalarıyla, bu üzücü olayın meydana gelişinden önce, makine başında yapılmış bir müracaatı da belirtmeden geçemeyeceğim:

gebze kuva-yı milliye komutanı yahya bey hakkında bazı kimselerin yaptıkları iftiralar üzerine, en sonunda salı gecesi istanbul’dan komutanlar ve yüksek rütbeli subaylar komutasında gelen iki bin kişilik kadar bir kuvvetle, kendisinin tavşancıl’da kuşatıldığı ve kuşatmanın hâlâ devam etmekte olduğu şimdi halktan aldığım bilgilerden anlaşılmıştır.

böyle vatanı için çalışan bir kimseye karşı yapılan bu işlemin pek haksız olduğu yüksek komutanlığınızca bilinmektedir. yahya bey’in kurtarılması için ne gibi bir muamele yapılacağının emir buyurulmasını makine başında bekliyoruz.

kaymakam müdafaa-i hukuk hey’eti başkanı

fevzi hacı ali

efendiler, o tarihlerde, izmit bölgesinde kuva-yı milliye teşkilâtı ile uğraşan milletvekili sırrı bey’in de bu konuda verdiği bilgileri olduğu gibi sunmama müsaadenizi rica ederim:

izmit, 11.1.1920

20’ nci kolordu komutanlığı’na

1 — mustafa kemal paşa hazretleri’ne özel: haberleşmesi dört gün önce yapılmış olan yahya kaptan konusu, nihayet, haber almış olacağınız üzere, kendisinin şehit edilmesiyle sonuçlandı.

2 — yahya kaptan’ın, istanbul girişinde teşkilâtlanmış bir durumda bulunması, herhalde kuva-yı milliye’ye karşı cephe almış bulunan kimseleri yıldırdığından, kendisinin ortadan kaldırılmasının planlandığına şüphe yoktur.
3 — yahya kaptan’ın bu maksatla öldürülmüş olması, olayı sınırlı kalma niteliğinden çıarmakta ve hey’et-i temsiliye’ce üzerinde düşünülmesini gerekli kılmaktadır.

4 — izmit sancağı, eşkıya yüzünden tedirgin iken, yerinden kımıldamayan ve
komutası altındaki hiçbir birliğe emir vermeyen, yanındaki hapishaneden on beş
yirmi kişinin birden kaçmasını basit günlük olaylardan sayan alay komutanı hikmet bey, yahya’nın öldürülmesini önemli bir mesele saymıştır.

yanına aldığı jandarma kuvvetleri ile bizzat yola çıkmış ve sonunda kuva-yı milliye’ye ağır bir darbe vurmak suretiyle maksadına erişmiş bulunuyor. devamı var (milletvekili sırrı).
1’ inci tümen komutanı vekili fevzi
20’nci kolordu komutanlığı’na

5 — gebze’de kurulmuş bulunan kuva-yı milliye’nin başsız kalması, bundan sonra oraları korku içinde bırakacaktır.

6 — buralarca bütün kuva-yı milliye’nin dayanağı olarak bilinen yahya’nın bu şekilde ortadan kaldırılmış olması, kamuoyunu haklı olarak karıştırmıştır.

7 — yahya’nın öldürülmesi, hükûmetin kuva-yı milliye’ye karşı bundan sonra takınacağı saldırgan tavra delil sayılmaktadır.

8 — bu hareket üzerine, hiç şüphe yok ki, yabancılar tarafından da, kuva-yı milliye’nin hükûmetin gözünde değersiz ve yok edilebilir nitelikte görüldüğü yargısına varılacaktır. bu bakımdan gerekli tedbirler alınmalıdır. devamı var (milletvekili sırrı).

1’inci tümen komutanı vekili

fevzi

20’nci kolordu komutanlığı’na

68 sayılı şifreye ektir. öncekilerin devamıdır:

1 — durum karışıklıktan kurtarılmadığı ve gebze kuvvetlerinin hemen güvenilir bir kimseye verilmesi tedbiri alınmadığı takdirde, üsküdar sancağı da dahil olmak üzere, bütün izmit sancağında, bir tek kişinin bile kuva-yı milliye’yi tutmasına imkân bulunamayacağı kesinlikle bilinmelidir.

2 — jandarma alay komutanı hikmet bey’in vakit kaybetmeden yerinden alınması şarttır.

3 — izmit sancağında kuva-yı milliye’nin varlık gösterebilmesi, ordu hizmetinde bulunan kaymakam fevzi bey’in, jandarma komutanı olmasına bağlıdır. başka çare yoktur. bunu önemle bilginize sunuyorum (milletvekili sırrı).

1’ inci tümen komutanı vekili

fevzi

20’nci kolordu komutanlığı’na

79 sayılı şifreye ektir:

1 — kuva-yı milliye’ye anadolu taraflarında değer verilmediği ve horlandığı yolundaki söylentiler, üzücü olay üzerine muhaliflere daha çok kuvvet kazandırmış olduğundan, kuvvet ve kudretin kayba uğramadığını gösterecek fiilî bir tedbir alınması şarttır.

2 — ali fuat paşa hazretleri’nin buraya kadar teşriflerini gerekli görmekteyim.

3 — izmit sancağına önem verilmesini ve önem verildiğini gösterecek fiilî tedbirlerin alınması gereğini tekrara mecbur oluyorum (milletvekili sırrı).
1’ inci tümen komutanı vekili

fevzi

o tarihte istanbul’da bulunan rauf bey de şu mektubu gönderdi :

istanbul, 19.2.1920

mustafa kemal paşa hazretleri’ne

yahya kaptan’ın teslim olduktan sonra öldürüldüğü buraca da anlaşılmıştır. muhafızlığa müracaat edilmiş, otopsi de yapılmıştır. hükûmet kanunî kovuşturmaya başlamıştır, efendim. saygılarımızı arz ederiz.

hüseyin rauf

devamı için:

(bkz: vicdani görevlerimden biri)