tumdengelim

kesin sonuç veren akıl yürütmeye çıkarım, tümdengelim (dedüksiyon) denir. bu yönteme göre, doğanın araştırılması önce gözlemlerden genel prensiplerin çıkarılması (tümevarım) ve daha sonra genel prensiplere dayanarak gözlemlerin açıklanması (tümdengelim) aşamalarını içermektedir.

tümdengelim; tümelden tikeli ve genelden özeli çıkaran uslamlama yöntemidir. tümdengelim, doğru olan ya da doğru olduğu sanılan önermelerden zorunlu olarak çıkan yeni önermeler türetir. öncüller doğruysa sonuç da mantıksal bir zorunlulukla doğrudur.

zihnin kanunlardan, kurallara örneklere, olaylara inerek yeni bir yargıda bulunmasıdır. tümevarımın tersine, genel ilkelerden özel durumlara inen bir akıl yürütme şeklidir. burada herhangi bir genelleme (kanun, kural) ele alınır, sonra bundan yola çıkarak özele (olaya, örneğe) inilerek, yeni bir yargıya varılır.

tümdengelim, bir ya da birden çok öncülden mantık kanunlarına göre, bir sonuçlama (netice) ispatlayış ya da çıkarsayış işlemidir.

tümdengelimle varılan bir sonuç, bir önermeler zinciridir ki, burada, önermelerin mantık kanunlarıyla doğrudan doğruya çıkarılan bir öncül ya da bir önermedir. tümdengelimle varılan bir sonuçlamada, neticeler öncüllerde saklıdır, mantıksal analiz metotlarıyle çıkarsanmaları icap eder. tümdengelimin temelinde “bütün için doğru olan, parçaları için de doğrudur” ilkesi yatar.