sparta

yunanistan’da m.ö.ii. bin yılın sonunda yaşanılan dor istilanın hemen akabinde bugün mora yarımadası olarak adlandırılan peleponnes yarımadasında dorlar tarafından kurulan şehir ve de şehir devleti.en güçlü rakibi peleponnes ile orta yunanistan arasında bulunan attika bölgesinde kurulmuş olan atina kent devletiydi.iki devlet arasında pers istilası yıllarında oluşturulan ittifak ilişkisi daha sonra atina’nın bütün helen dünyasını kendi çatısı altında birleştirmeyi arzulayan politikası neticesinde rekabete dönüştü.bu rekabet sonucunda m.ö. 431’de başlayıp aralıklar ile 27 yıl süren ve tarihe peleponnes savaşları olarak geçen bu savaşlar yunan dünyasının büyük iskender dönemine dek parçalı siyasal yapıda kalmasına yol açtı.

sparta uygarlığı

m.ö 9. yüzyılda kurulan sparta uygarlığı (bazı kaynaklarda "isparta uygarlığı" dor’ların peloponez’e kadar olan istilaları neticesinde kurulmuştur.lakonya parget ve parnon dağları arasında kurulduğunda lakonya’nın eski halkı tam bir mutluluk ve huzur içinde yaşamaktaydı. bu bölgede aynı zamanda miken uygarlığının merkezi olan amycle de yer almaktaydı. sparta uygarlığının en göze batan özelliği aşırı disiplinli askeri örgütlenmesidir. 6 yaşına kadar ailelerinin yanında kalan çocuklar bu yaştan sonra askeri disipline yavaş yavaş alıştırılmak üzere devletçe alınır ve ilerleyen yaşlarında eziyet verici şartlara dayanıklı olabilsinler diye bölge bölge dolaştırılırdı. 20 yaşına geldiğinde tam bir asker olarak hizmete başlar ve 60 yaşına kadar asker sayılırdı.gerçekten de çok anlayışsız bir askeri disiplin yönetimi vardı diyebilirz. sparta uygarlığının bir diğer özelliği ise köle düzenindeki farklılıklarıdır.diğer yunan uygarlıkları aksine sparta uygarlığında köleler temelde devlete aitti. yani bir kölenin tüm kullanım hakkı devletindi ancak bağlı bulunduğu toprak sahibine de tarım ürünlerinden bir pay vermek zorunda idi. toprak sahibi köleyi öldüremez işkence edemezdi. uygarlığın köle sınıfı "ilot" adını taşıyordu. ilotlar bir tür ekonomik özerkliğe de sahiplerdi.çalıştıkları kleros’u ekip biçerler (kleros: devletin eşit olarak bölüp dağıttığı arazi parçası)ve üründen arpa,buğday,şarap,peynir gibi besin maddelerini kleros sahibine verirlerdi. spartalılar savaşarak kazandıkları topraklardaki halkı da kleros sistemi ile topraklarından ayırmazlardı. bu anlamda da farklı yönetim biçimi dikkat çekicidir.kleroslarda hiçbir hakiki sparta vatandaşı yaşamazdı. sahip oldukları kleroslarda yaşamazlar sparta da yaşarlar ve kendilerine bağlı ilotları yönetmezler denetlemezler topraklarından çıkaramazlar ve satamazlardı. spartalılar sadece askerlik için yaşamak zorundalardı. herkesin bir görevi vardı. erkekler zaten askerdi. kadınlar ise develete asker yetiştirmekle görevli anneler pozisyonundaydı. her kadın 6 yaşına kadar çocuğuna çok ama çok iyi bakmak zorunda ,çocuğunu gürbüz sağlıklı olarak yetiştirmek mecburiyetindeydi. bütün çocuklar asker olacaktı sonuçta.

peki 60 yaşına kadar asker olan spartalılar 60 yaşından sonra ne yapacaklardı.tabii ki toplantı yapacaklardı. 60 yaş üzeri üyelerden oluşan ihtiyarlar meclisi devlet yönetimi ile ilgili kararlar alacaklar ve 30 yaşını geçmişlerin oluşturduğu diğer bir meclis bu kararları karara bağlayacaktı. yalnız ispartalılarda çok tuhaf bir karar alma sistemi vardı. okunan maddeler toplantıya katılan kalabalığın çıkardığı seslerle hükme ulaştırılırdı.kimin sesi çok çıkarsa o yönde karar çıkardı.aristotales bu yüzden spartalıları çok çocuksu bulmuştur.

spartalılarda bir diğer sınıf (ilk 2 si ilotlar ve spartalılar idi) periyekler adı verilen sınıftı. periyekler 30.000 kişi kadardı. bunlar devlet ilk kurulurken işgal edilen lakonya bölgesinde zaten yaşayan aka uygarlığı soyundan gelenlerdi. periyeklerin bir spartalı gibi yönetimde söz sahibi olması ve asker olabilmesi mümkün değildi ayrıca bir periyek’in bir ispartalı ile evlenmesi de mümkün değildi. periyekler tarım ticaret ve zanaatla uğraşmak ve develete vergi vermekle yükümlülerdi.ilotlara bakarak oldukça özgür idiler ama onlar için de buarad yaşamak kolay bir iş değildi.

spartalılarda ilotları denetlemek amacıyla muhbirler ve gözeticiler görev yaparlardı. ilotların yaşadığı kasabalara ara sıra pusu kurulur ve daha önceden tespit edilen ve ileride sakıncalı olabilecek ilot bireyleri öldürülürlerdi.bu işle görevli kurumun adı (krypti) idi. bu yüzden ilotlar asla sivrilme davranışı içinde olamazlardı.

sparta uygarlığında 2 kral vardı. devlet iki kral tarafından yönetilirdi.bu iki kralın saygınlıkları çok yüksekti.krallık babadan oğula geçerdi. devlet yönetiminde diğer kademe "yaşlılar meclisi" idi ve az önce sözünü ettiğimiz 60 yaş üstü yaşlılardan oluşurdu. diğer yönetim kademesi ise 30 yaş üstü insanlardan oluşan "halk meclisi" idi.son karar burada verilirdi.(gürültü yöntemi ile)

sparta’nın askeri örgütlenmesi eski yunan uygarlıklarının en güçlüsü olarak ün yapmıştır.