mahir çayan, türkiye halk kurtuluş partisi-cephesinin (thkp-c) kurucusu ve önderi. 14 ağustos 1945te samsunda doğdu, 30 mart 1972de tokatın niksar ilçesine bağlı kızıldere köyünde, yanındaki dokuz arkadaşıyla birlikte öldürüldü.
mahir çayan
büyüt
mahir çayan
bir memur çocuğuydu. devrimci düşüncelerle üniversitede, ankarada siyasal bilgiler fakültesinde tanıştı. bu dönemde türkiye işçi partisi (tip) üyesi oldu, ankara çankaya ilçe teşkilatında yer aldı. tip içindeki aren-boran-aybar eğilimlerine şiddetle saldırdı. ilk olarak bu dönemde, çeşitli yayın organlarında yazıları yayımlandı. bu yazılardaki teorik derinlik ve üslubunun keskinliğiyle dikkat çekti.
revizyonizm olarak belirlediği düşüncelere karşı yayımladığı ilk önemli yazı, "aren oportünizminin niteliği"dir. burada çok açık biçimde, sadun arenin temsil ettiği çizgiyi yerden yere vurur. yazıda aynı zamanda sadece teorik değil, siyasi-pratik vurgular da dikkat çeker; arencilerin tip örgütlenmesi içinde sürdürdükleri çalışmaları ve "devrimci" eğilimlere karşı tutumlarını anlatır.. gene bu dönemde yayımlanmış olan "revizyonizmin keskin kokusu" yazı dizisi de aynı sorunlar üzerinde durur.
aynı zamanda dev-genç içinde de çalışıyordu. hemen bütün dev-genç eylemlerinde örgütleyici ve/veya eylemci olarak yer aldı.
mihri belli
büyüt
mihri belli
türkiye solundaki ilk ciddi bölünme sayılabilecek tip-mmd (mihri bellinin adından dolayı mihriciler diye de anılır) ayrımında mdd (milli demokratik devrim) saflarında yer aldı. aslında "sağ sapma, devrimci pratik ve teori" başlıklı yazısı, bu ayrılığın işaretlerini önceden vermektedir.
"yeni oportünizmin niteliği üzerine" başlıklı yazısı ise, esasen türkiye solunda o tarihlerde ortaya çıkan yeni bir eğilimi eleştirir: bu, doğu perinçekin temsil ettiği ve mahir çayanın "kampüs maoizmi" diye tarif ettiği bir eğilimdir.
bu yazıların yayımlandığı dönem çok kısa bir süreye tekabül eder; bu, aşağı yukarı iki yıldır. türkiye solundaki ilk ayrışmalar da esasen bu iki yıl içinde netleşmiştir.
mahir çayanın mdd çizgisinden kopması da gecikmez. (mihri bellinin yayımladığı aydınlık sosyalist dergiye (asd ya da al aydınlık olarak da bilinir) gönderilen "açık mektup" ile, mihricilerle ortak hareket edilen döneme nokta konulur. yazı ilk olarak ancak iki sayı yayımlanabilen ve thkp-cnin yayın organı sayılan kurtuluş dergisinde, ocak 1971de yayımlanmıştır.
asdye açık mektup makalesi, artık yeni bir çizginin de belirginleştiğini göstermektedir. makale daha ilk satırlarından itibaren çok ciddi bir belirleme ile başlar: "hakim sınıfların sınırlı demokratik hakları rafa kaldırma hazırlıkları içinde oldukları, proleter devrimci hareketi ezmek için oyunların tezgahlandığı şu günlerde, ilk bakışta saflarımızdaki bu bölünme hoş bir şey değildir." ancak bunun arkasından ayrılığın neden kaçınılmaz olduğunu anlatır. ona göre, devrimci meselelerde, ideolojik ayrılığın üstü örtülmemeli, üzerine gidilmelidir; ve zaten kalıcı ideolojik bir birlik de bu temelde inşa edilebilir. ancak (mihri belli ile "milliyetçilik, revizyonizm, örgüt meselesi vs." üzerine yapılan tartışmalar/görüşmeler sonuç vermemiştir.
mahirin sıraladığı bu anlaşmazlık maddeleri önemlidir, çünkü onun "milliyetçilik" ve "revizyonizm" olarak değerlendirdiği yaklaşımlarla her türlü bağın koparılmasından yana olduğunu göstermektedir.
mahir daha sonra, şartlar ileri sürülerek mihri çizgisine şu anda saldırmanın doğru olmadığını iddia edenlere cevap verir. makalesinin son bölümlerinde ise ayrılık noktalarından hareketle kendi çizgisini formüle eder. bunlar, devrim anlayışı, çalışma tarzı ve örgüt anlayışı üzerine yoğunlaşmıştır. bu arada silahlı mücadele, halk savaşı, özgücüne güven ve devrimci iddia, demokratizmin reddedildiği, merkezi yanı ağır basan bir demokratik merkeziyetçi örgüt üzerinde durur.
"ilk etapta, işçi veya aydın kesiminden gelmek önemli değildir, önemli olan işçi sınıfı ile kendisini özdeşleştirmiş, "yalnız boş gecelerini değil, bütün ömrünü devrime adamış" asgari bir marksist formasyondan geçmiş ve belli alanda uzmanlaşma yolunda olan profesyonel devrimcilerin örgütün temelini oluşturmasıdır. önemli olan, profesyonel devrimcilerin yönetimde olup olmamasıdır. ve ilk dönemde dar tutulmuş, sayıca az, ama demir gibi bir disipline sahip çelik çekirdek önemlidir. ...
"ancak, bu çelik çekirdek çeşitli aşamalardan geçerek, ikinci etaba geçer. emekçi kitlelerin mücadelelerini yönlendirmeye, onu kucaklamaya başladığı bu ikinci etapta emekçi kökenden gelenlerin ağır basmasına dikkat edilir."
mahir bu yazıda, gene (mihri bellinin katılmadığı düşüncelerinden hareketle, milliyetçilik üzerinde özel olarak durur ve kürt meselesine şöyle bakar:
"(mihri belliye göre, türkiyedeki milli meselenin her zaman ve her şart altında tek bir çözüm.yolu vardır; kürt emekçi halkının çıkarlarıyla bağdaşan tek formül vardır; o da, meseleyi şartlar ne olursa olsun, misak-i milli sınırları içinde ele almak gerekir.
"oysa bu görüş, temelden yanlış ve anti-sosyalist bir görüştür. bilindiği gibi, devrimci proletarya milli meseleyi ulusların kendi kaderini tayin hakkının ışığı altında ele alır. biz, uluslann kendi kaderini tayin hakkının ışıği altında diyoruz ki: her şart altında, her zaman meseleyi misak-ı milli sınırları içinde ele almak gerekir veya kürt emekçi halkının çıkarlarıyla bağdaşan tek çözüm yolu ayrılma hakkının kullanılmasıdır diyen görüşler yanlıştır. bu görüşlerin sahipleri, her iki tarafın burjuva ve küçük-burjuva milliyetçi unsurlarıdır. oysa, devrimci proletarya, meseleyi diyalektik bir tarzda ele alır. yani, ulusların kendi kaderini tayin etme hakkının öngördüğü ayrılma, özerklik, federasyon vs. çözüm yollarının hangi şartlar altında ve ne zaman geçerli olabileceğini açikça ortaya koyar."
mahir burada, bu konudaki görüşlerini ayrı bir broşürle ortaya koyacaklarını söyler ama, ne var ki buna ömrü vefa etmemiştir.
asdye açık mektup, ertuğrul kürkçü, yusuf küpeli, münir ramazan aktolga ve mahir çayan imzasını taşımaktadır, ancak yazıyı mahir hazırlamış ve diğerleri daha sonra imzalamışlardır. imza sahibi olan diğer isimler, o yıllarda özellikle gençlik hareketi içinde önderlik fonksiyonlarına sahip kişilerdir. bu durum, mahirin gençliğin önder kesimi tarafından ideolojik önderlerden biri olarak kabul edildiğini ortaya koyar. söz konusu ekip, adları o dönemde fazla bilinmeyen (ve muhtemelen hareketin güvenliği açısından özellikle böyle kalması istenen) hüseyin cevahir ve ulaş bardakçıyla birlikte aynı zamanda thkp-cnin de çekirdeğidir.
kurtuluşun 12 mart muhtırasından sonra yayımlanan, 15 mart 1971 tarihli ikinci sayısı, bir başka önemli yazıyla açılır; bu, "devrimde sınıfların mevzilenmesi"dir. burada ideolojik önderlik, kırların esas alındığı türkiyeye has bir "halk savaşı" anlayışı, politik askeri liderliğin birliği ilkeleri ele alınır. yazının son bölümü özellikle çarpıcıdır:
"bütün ideolojik ayrılıkların temeli ..., devrim isteyip istememeye değil, (çünkü sosyalist geçinen herkesin subjektif niyeti genellikle devrimin olması doğrultusundadır) devrim yapmak için yola çıkmaya, savaşmaya cesaret edip edememeye dayanır. işte bu yüzden, devrim için savaşmayana sosyalist denmez."
mahir çayanın en önemli teorik çalışmaları kesintisiz devrim 1 ve özellikle de kesintisiz devrim 2-3tür. ilk bölüm nisan 1971 tarihinde kurtuluş yayınları tarafından illegal bir broşür olarak yayımlanır. kesintisiz devrim 2-3 ise 1972nin ocak-şubat aylarında, illegal olarak kaleme alınmış ve broşür olarak thkp-c çevrelerinde dağıtılmıştır.
12 mart muhtırası, mahir çayanı yeterince olgunlaşmamış partisiyle birlikte harekete geçmeye yöneltir. aynı yıl nisan ayından itibaren silahlı hareket başlatılır. bu kapsamda israilin istanbul maslahatgüzarı efraim elrom kaçırılır ve öldürülür. gene istanbul ve ankaradada amerikan hedeflerine yönelik türkiyedeki ilk bombalamalar yapılır. ziraat bankası "kamulaştırması" ve mete hasın kaçırılarak yüklü bir fidye alınması da bu ilk eylemler arasındadır. ancak örgüt, bu eylemlerin ardından ağır darbeler yer. başbakan nihat erimin ünlü "balyoz operasyonları" başta istanbul ve ankara olmak üzere bütün ülkeyi cehenneme çevirir. mahir ve hüseyin cevahir maltepede bir evde kıstırılırlar. saatlerce süren çatışmanın ardından mahir yaralı yakalanır, cevahir katledilir. bu olay daha sonra mahir tarafından "mayıs darbesi" diye anılacaktır.
artık dışarıda esasen iki yönetici kadro kalmıştır; bunlar da ulaşın yanı sıra, parti mk üyesi olan yusuf küpeli ve münir ramazan aktolgadır. ancak bu iki mk üyesi, mahir çayanın çizgisinin yanlış olduğunu iddia ederek örgütü farklı bir çizgiye çekmeye yelteneceklerdir. ancak mahir çayanın maltepe askeri cezaevinden firarı bu girişimi bitirmiştir.
bununla birlikte, mahir çayan dışarı çıktığında, örgütün birçok olanağının ortadan kaldırıldığını gördü. bu arada deniz gezmiş, hüseyin inan ve yusuf aslanın idamları tartışılıyordu. askeri mahkemeler tarafından infaz kararı alınmıştı ve mecliste, demirelin adalet partisinin oylarıyla infazın onaylanacağına kesin gözüyle bakılıyordu.
thko kadroları cihan alptekin ve ömer aynanın idamlarıönlemek için birlikte hareket etme teklifini kabul eden mahir çayan, böylelikle dünyada hiç görülmeyen bir ortak eylem platformunun yaratıcılarından olacaktı. pratik iilem şuydu: thkp-c, ya bu idama karşı birşey yapmayacak ve yenilen darbeleri onararak kendi örgütünün yeniden ayağa kalmasını sağlamaya çalışacaktı, ya da idamı engellemek için üst düzey bir eylemin içinde yer alacaktı. nahir çayan için birincisini tercih ettiğinde bunun türkiye devrimi açısından büyük bir moral bozukluğuna neden olacağı açıktı. ikincisini tercih etiğinde ise örgütün fiziken tamamen imhası da mümkündü. ancak moral bir güçle türkiye devriminin yeniden ayağa kalkabileceğini düşünen mahir çayan, 30 mart 1972de kızılderede noktalanacak olan eyleme girişti: thko ve thkp-c savaşçıları, ünyedeki radar üssünde görevli iki ingiliz ve bir kanadalı görevliyi kaçırdılar. 11 kişi olan eylemciler, kızıldereye ulaştıklarında, varlıklarından bir ihbarcı yüzünden kolluk kuvvetlerinin haberi oldu. çok sayıda asker kızılderedeki iki katlı köy evini sardı. sonuçta eylemden sadece ertuğrul kürkçü sağ kaldı; diğerleri öldürüldüler.
mahir çayanın bu eylem sırasında, kendisiyle megafonla konuşan mitçi hiram abasa şöyle dediği bilinir: "biz buraya dönmeye değil ölmeye geldik."
kızılderede 2 thko ve 8 thkp-c savaşçısının ölümüyle hem thko hem thkp-c fiziken yok edilmiştir. ancak 1974ten itibaren türkiyenin her yerinden thkp-c taraftarları yeni gruplar ve örgütler kurmuşlardır. 12 eylül öncesindeki devrimci hareketin en önemli kanadı thkp-c kaynaklı hareketler olmuştur.
bugün çeşitli örgütler mahir çayan ve thkp-cnin çizgisini savunma savındadırlar.
neden bekliyorsun?
bu sözlük, duygu ve düşüncelerini özgürce paylaştığın bir platform, hislerini tercüme eden özgür bilgi kaynağıdır.
katkıda bulunmak istemez misin?