karagöz

karagoz deve veya manda derisinden yapilan tasvir adi verilen insan, hayvan veya esya sekillerinin cubuklar yardimiyla arkadan verilen isikla beyaz perde uzerinde hareket ettirilmesi esasina dayanan golge oyunudur. oyun adini, bas kisisi olan karagoz’den almaktadir.

golge oyununun kaynagi guneydogu asya ulkeleri olarak kabul edilir. turkiye’ye gelisi hakkinda ise degisik gorusler vardir. bunlardan birisi orta asya’da "kor kolcak", "cadir hayal" olarak bilinen oyunlarin golge oyunu oldugu ve oradan goclerle anadolu’ya getirildigi gorusudur. diger goruse gore 1517 yilinda misir’i alan yavuz sultan selim’in turkiye’ye getirdigi golge oyunu sanatcilari yolu ile girdigidir.

18. yuzyildan itibaren kesim bicimini alan karagoz halkin en sevilen eglence turlerinden biri olmustur. karagoz, tek sanatcinin yetenegine bagli olarak oynatilir. perdedeki tasvirlerin hareket ettirilmesi, degisik tiplerin seslendirilmesi, sive ve taklitlerin hepsi bir sanatci tarafindan yapilir.

karagoz’de islenen konular komik ogelerle verilir. cifte anlamlar, abartmalar, soz oyunlari, agiz taklitleri belli basli gulduru ogeleridir.

karagoz’de islenen konular komik ogelerle verilir. cifte anlamlar, abartmalar, soz oyunlari, agiz taklitleri belli basli gulduru ogeleridir.

1.
hacivat’in semai soyleyerek perdeye geldigi, perde gazelini okuduktan sonra karagoz’u cagirdigi ve karagozle hacivat’in kavga ettikleri giris bolumune mukaddime denir. bu bolumde hacivat’in soyledigi perde gazelinde oyunun bir ogrenme araci ve gerceklerin gostergesi oldugu belirtilerek felsefi tasavvufi anlami vurgulanir.
2.
muhavere bolumunde, bu oyunun bas kisileri olan karagoz ve hacivat arasinda gecen salt soze dayanan olaylar dizisinden siyrilmis somutlastirilmis ikili konusma yer alir. muhavere tekerleme biciminde de olabilir. bu bolumde karagoz ve hacivat’in kisilik ozellikleri ve yaratilis acisindan birbirlerine karsit ozellikleri vurgulanir. muhavereler oyunla ilgili olabildigi gibi, ilgisiz de olabilir. bunun yanisira cifte karagozlu muhavere, gelgec muhaveresi ve ara muhavere cesitleri de vardir.
3.
asil hikayenin anlatildigi, diger tiplerin perdeye geldigi bolume fasil adi verilir. oyun buradaki konuya gore isim alir. fasilin sonunda oyuncular bir bicimde perdeden ayrilir. hacivat ve karagoz kalir.
4.
oyunun sonunun haber verildigi karagozle hacivat arasinda gecen bitis bolumunde seyirciden yapilan hatalar icin ozur dilenip bir sonraki oyunun duyurusu yapilir ve oyun sona erer.

karagoz’de hiciv ve taslama vardir. bu taslamalar mizahi bir uslupla devlet yoneticilerine kadar uzanmistir.

oyunun bas kisisi karagoz ve hacivat’tir. karagoz halkin ahlak ve sagduyusunun temsilcisidir. ozu sozu birdir. hacivat ise medrese egitimi gormus, kaypak, duzene uyan birisidir. diger tipleri tuzsuz celebi, matiz, beberuhi, arnavut, yahudi, cerkez, kurt, laz, tiryaki, zenneler vb. olusturur.

karagoz, saray tarafindan ilgi gormus ve desteklenmistir. yapilan senliklerde, sehzadelerin sunnet dugunlerinde karagoz gosterilerine yer verilmistir.

karagoz ozellikle istanbul merkezli osmanli kulturuyle butunlesmistir. istanbul’un yasamini karagoz oyunlarinda gormek mumkundur. agalik, buyuk evlenme, kayik ve tahmis bunlardan bazilaridir. ferhat ile sirin, balikci, cazular, kanli nigar, leyla ile mecnun, ters evlenme, tahir ile zuhre, yalova sefasi, karagoz’un yaziciligi, karagoz’un asikligi, karagoz’un hekimligi vb. karagoz’un bilinen diger oyunlaridir.