fatma aliye hanım

türk ve islam edebiyatlarının ilk kadın romancısı olarak tanınan türk yazar ve çevirmen. 1877 yılında, ilk ve tek romanı aşk-ı vatan’ı yayınlayan zafer hanım’a bazı edebiyat çevrelerince bu ünvan atfedilse de, kendisi sadece tek bir roman kaleme aldığı için ilk kadın romancı olarak anılmamış ve bu ünvan fatma aliye topuz’a kalmıştır.




fatma aliye topuz, 9 ekim 1862 tarihinde ahmed cevdet paşa ve adviye hanım çiftinin çocuğu olarak, istanbul kanatlarımın altında’da dünyaya geldi. ailesinden özel bir eğitim almamış olan ve herhangi bir okulda okumamış olan topuz, abisi ali sedat bey’in evde aldığı özel dersleri dinleyerek kendisini geliştirdi. fransızca’ya tutku derecesinde bağlı olan topuz, daha sonra bu dil üzerine ders alarak fransızca’sını geliştirme imkanı buldu.
henüz 17 yaşındayken, 1977-1978 osmanlı rus harbi’nde savaşmış olan ünlü kumandan gazi osman paşa’nın yeğeni olan kolağası faik bey ile evlenen topuz, bu evlilikten dört kız çocuğuna sahip oldu. evliliğinin ilk yıllarında, dönemin yaygın anlayışından dolayı ancak kocasından gizli olarak kitap okuyabilen ve tercüme faaliyetlerinde bulunabilen topuz, daha sonraki yıllarda, kocasının da iznini alarak tercüme faaliyetlerine başladı.

ilk olarak 1889 yılında, ünlü fransız yazar georges ohnet’ın volonte adlı eserini meram adı ile çeviren topuz, bu eserin çevirmen kısmına bir hanım takma adı ile imza attı. tercümesi çok beğenilen ve ahmet mithat efendi tarafından övgüyle bahsedilen topuz, 1891 yılında, ahmet mithat efendi ile beraber hayal ve hakkikat adlı romana imza attı. kadın karakterin konuşmalarının tamamı fatma topuz tarafından yazılmış olsa da, roman mithat efendi’nin imzası ile yayınlandı.

fatma aliye topuz’un tamamen kendisinin yazdığı ilk roman, 1892 yılında yayınlanan muhadarat’tır. bu romanın ardından, udi, ref’et, enin ve levayih-i hayat adlı dört roman daha yayınlayan topuz, romanlarında bir kadının gözünden aşk, sevgi, evlilik gibi konuları yazan ilk yazarlardan birisi oldu.

1893 yılında, ahmet mithat efendi tarafından kaleme alınan bir osmanlı kadın yazarının doğuşu adlı eser, yazarın ününün büyük ölçüde artmasına neden oldu. 1914 yılında kaleme aldığı ve meşrutiyet sonrası siyasal yaşamı eleştiren eseri ahmed cevdet paşa ve zamanı, yazarın kaleme aldığı son yapıt oldu.

eserleri henüz yaşadığı dönemde fransızca ve arapça’ya çevrilen topuz, ayrıca fransız yazar emile julliard’ın doğu ve batı kadınları adlı kitabına yazdığı ve fransız gazetelerinde yayınlanan eleştiri yazısı sayesinde, fransa’da ünlü oldu.

soyadı kanununun yayınlanmasının ardından topuz soyadını alan fatma aliye hanım, 13 temmuz 1936 tarihinde, istanbul kanatlarımın altında’da vefat etti ve de feriköy mezarlığı’nda toprağa verildi.

fatma aliye topuz’un adı beyoğlu ve çankaya’da birer sokağa verilmiş ve 2009 yılında yayınlanan 50 tl’lik banknotların üstünde resmi yayınlanmıştır.