emiliano zapata

emiliano zapata salazar, 8 ağustos 1879 - 10 nisan 1919 yılları arasında yaşadı ve 1910 yılında patlak veren meksika devriminde, kurduğu ve yönettiği güney kurtuluş ordusu ile birlikte başkan porfirio diaz’a karşı verilen mücadelenin önderi oldu.



gabriel zapata ve cleofas salazar’ın on çocuğundan dokuzuncusu olarak, anenecuicilo köyünde dünyaya geldi. 17 yaşına geldiğinde babasını kaybetti ve ailesine bakmak zorunda kaldı. bu sıralarda meksika porfirio diaz tarafından diktatörlükle yönetilmekteydi. zapata’nın ailesi, anenecuilco köyündeki pek çok aile gibi varlıklı olmamasına ve her an büyük bir yoksullukla karşı karşıya kalma tehlikelerine rağmen, diktatörlük yönetimine boyun eğmeyerek topraklarını korumaya devam etti. zapata, gösterişli ve zengin görünümü ile her nekadar toprak sahiplerine yakın bir izlenim uyandırsa da, köyünde saygı duyulan ve hayranlık beslenen biri haline geldi. bu durum onu, otuz yaşına geldiğinde yaşadığı köyün koruma komitesinin lideri yaptı. bu göreve gelişinden bir yıl sonrada meksika devrimi gerçekleşti.

zaman içinde yaşadığı köyün lideri olmaya başlayan zapata, çiftçilerin hakları için mücadele vermeye başladı. barışçıl yollarla toprakları köylülere yeniden paylaştırmak istedi fakat bu konuyla ilgili yıllar süren çabalarının yanıtsız kalması üzerine, mücadelesini silahlanarak sürdürmeye karar verdi.

1910 yılına gelindiğinde diktatör porfirio diaz iktidarı, francisco i. madero’nun adaylığıyla tehdit edilmeye başladı. zapata, ülkedeki düzenin değişmesi için gerçek bir fırsat olarak görülen modero ile gizli bir ittifak kurdu. bu yıllarda ülkedeki huzursuzluk gerilla gruplarının kurulmasını tetikleyecek noktaya geldi. zapata da morelos’ta kurduğu ejército libertador del sur" un komutanlığını üstlendi. mayıs 1911’de, pancho villa ve isyancı köylülerin desteği ile diaz yönetimi yıkıldı.

francisco i. madero’nun yönetiminde bazı yeni toprak reformları yapıldı ancak bu reformlar ve icraatlar zapata’yı tatmin etmedi. ikili arasındaki ittifak 1911 yılında tamamen sona erdi. bu ittifakın bitmesiyle zapata, meksika’nın en radikal reform planı olan "plan de ayala"yı yaptığı güneybatı puebla’daki dağlara yerleşti.

oaxaca’lı bir anarşist olan ricardo flores magon’dan etkilenen zapata, ilk kez "toprak ve özgürlük" sloganını dile getirdi ancak, zapata’yı anarşizm ile, daha sonra kurduğu ordunun komutanlarından biri olan, otilio montano sanchez adlı bir öğretmen tanıştırdı. zapata daha sonra "zapatista"ları madero’ya karşı olan devrimci bir grup olarak ilan etti. kurduğu özgürlük ordusunu harekete geçiren zapata, eski bir madero yanlısı olan pascual orozco ve amerika sınırı yakınlarında yaşayan emiliano vazquez gomez ile bir ittifak kurdu. sınıra yakın yaşayan gomez sayesinde ordusunun silah ihtiyacını karşılayabildi. durumu öğrenen madero, zapata’yı silahsızlanması konusunda uyardı ancak zapata insanların haklarının hemen verilmemesi durumunda silahlı mücadeleyi sürdüreceğini söyledi. daha sonra madero tarafından görevlendirilen pek çok komutanın ikna çabaları da yetersiz kaldı.

1913 yılında madero’nun victoriano huerta tarafından öldürülmesiyle, zapata’nın ordusuna olan destek daha da arttı ve kuzeyde pancho villa’nın önderliğindeki villistas grubunun kurulmasına yol açtı. huerta hapisanedeyken bir zapatista’nın anlattığı zapata’nın büyük devrim planına hararetle karşı çıktı.

huerta’nın bu yaklaşımı daha sonra, venustiano carranza adındaki meşrutiyetçi bir lider tarafından bertaraf edildi. bunun ardından da yeni yönetimi belirlemek için bir kongre toplandı. zapata, katılımcıların hiçbiri seçilerek gelmediği için bu kongreye katılmayı reddetti, ancak incelenmesi ve değerlendirilmesi için "plan de ayala" kongreye gönderildi. daha sonra kendisini başkan ilan eden carranza, zapata’nın başına koyduğu ödülle, zapatista’ları kendi içinde bölmeye çalıştı. bu planlarıyla zapata’yı alt edemeyen carranza, zapata’yı uzlaşmak için çağırdığı görüşmede kurduğu pusuyla 10 nisan 1919’da öldürdü. zapata’nı ölümünde sonra yavaş yavaş dağılmaya başlayan zapatista’ların bir çoğu, daha sonra orduda ve yönetimde yer aldılar.

zapata, ölümünden sonra da, ülkesinin en önemli halk kahramanı olarak anılmaya devam etti. zapata’nın planladığı devrimin ilk kıvılcımlarının parladığı chiapas’ta, birçok cadde, sokak ve ilçe adı emiliano zapata olarak değiştirildi.