deniz gezmiş

1971 yılında gerçekleşen 12 mart darbesi dönemi öğrenci olaylarıyla ve kurucuları arasında yer aldığı türkiye halk kurtuluş ordusu’yla beraber gerçekleştirdiği eylemler ile tanınmıştır. darbe öncesi özellikle istanbul üniversitesi’ndeki sağ-sol çatışmalarına katılmış ve sol görüşün en önemli temsilcilerinden biri olmuştur.


deniz gezmiş, 27 şubat 1947’de ankara’nın ayaş ilçesinde doğdu. annesi ve babasının öğretmen olması nedeniyle ilk ve ortaöğremini sivas’ta yaptı. ardından liseyi istanbul’da okudu. 1965 yılında türkiye işçi partisi’nin üsküdar ilçe başkanlığına aday oldu. henüz lise yıllarındayken tanıştığı sol görüş ile genç yaşta kendini eylemlerin ortasında buldu. 31 ağustos 1966 tarihinde ankara’dan istanbul’a yürüyen çorum belediyesi temizlik işçilerinin, taksim anıtı’na çelenk koymaları sırasında türk-iş yöneticilerini protesto eden grupla beraber yaptığı eylem sonucunda tutuklanarak gözlatına alındı. bu olay deniz gezmiş’in ilk gözaltına alınmasıydı.
1966 yılının kasım ayında istanbul üniversitesi hukuk fakültesi’ne girdi. ardından 19 ocak 1967’de türkiye milli talebe fedarsayonu’nunda çıkan olaylarda arkadaşları ile gözaltına alındı ancak kısa bir süre sonra serbest bırakıldı. 22 kasım 1967’de ise öğrenci örgütlerinin düzenleddiği kıbrıs mitingi sırasında aşık ihsani ile birlikte abd bayrağının yakılması nedeniyle tekrar gözaltına alındı.

30 ocak 1968’de hukuk fakültesindeki arkadaları ile birlikte devrimci hukuklular örgütü’nü kurdu ve hemen ardından 7 mart 1968’de istanbul üniversitesi fen fakültesi konferans salonunda düzenlenen aiesec genel kurul toplantısında konuşma yapan devlet bakanı seyfi öztürk’ü protesto ettiği için bir kez daha tutuklandı. 2 mayıs 1968’e kadar tutuklu kalan deniz gezmiş, yargılandı ancak beraat etti.

12 haziran 1968’de istanbul üniversitesi’nin işgal edilmesinde önderlik etti. işgal konseyi adı verilen grupun lideri olarak baltalimanı’nda yapılan görüşmelere katılan deniz gezmiş, öğrenci haklarının elde edilmesinde etkili oldu. 30 temmuz’da 6. filo’nun istanbul’a girişini protesto etmek suçundan tutuklandı.

deniz gezmiş, milli demokratik devrim görüşünün öğrenciler arasında yayılmasında etkili oldu. 1968 yılında yapılan öğrenci eylemlerinde cihan alptekin, mustafa lütfi kıyıcı, mustafa ilker gürkan, cevat ercişli, selahattin okur, saim kurul ve erim süerkan ile birlikte devrimci öğrenci birliği’ni kurdu. ardından 1 kasım 1968’de türkiye milli gençlik teşkilatı’nın da içinde bulunduğu aütb, döb ve odtüöb’nin de içinde bulunduğu "samsun’dan ankara’ya mustafa kemal yürüyüşü"’nü düzenledi. 28 kasım 1968’de abd büyükelçisinin istanbul’a gelişini prototesto etmek amacıyla düzenlenen eylemde tutuklandı ancak tekrar serbers bırakıldı.

bu dönemde 2-3 aylık tutuklanma süreçleri geçirdi. 16 mart 1969’da istanbul üniversitesi’nde düzenlediği öğrenci hareketleri nedeniyle 19 mart’ta tutuklandı ve 3 nisan’a kadar tutukluluğu devam etti. ardından istanbul üniversitesi hukuk fakültesi öğrencilerinin düzenlediği protesto gösterilerine önderlik etti. çıkan çatışmalarda yaralandı. 23 haziran 1969’da tmgt’nin toplsndığı 1. devrimci miliyetçi gençlik kurultayı’nsa fkf genel başkanı yusuf küpeli ile birlikte bir program hazırladıktan sonra hakkında tutuklama kararının olmasından dolayı filistin’e kaçtı.

1 eylül 1969’a kadar filistin’de kaldı. bu dönemde üniversiteyi işgalden dolayı hukuk fakültesin’den atıldı. 23 eylül 1969’da hukuk fakültesinde olduğu bir sıra polis tarafından yakalarak gözaltına alında da 25 kasım’da serbest bırakıldı. ardından yıldız devlet ve mühendislik akademisi’nde battal mehetoğlu’nun sağcılar tarafından öldürülmesi olayında okulda yapılan aratırmalarda deniz gezmiş’e ait olduğu önesürülen silahların ele geçirlmesi üzerine hakkında tekrar tutuklama kararı çıkarıldı. 20 aralık 1969’da tutuklanan deniz gezmiş, 18 eylül 1970’e kadar hapis yattı.

hapisten çıkmasından sonra öğrenci hareketlerinden uzaklaştı ve sinan cemgil ve hüseyin inan’la birlikte türkiye halk kurtuluş ordusu’nu kurdu. türkiye’de silahlı mücedele veren ilk siyasi örgüt olan thko, bağımsız ve demokratik bir türkiye için mücadele yürürttü. sosyalist gençliğin katıldığı bu örgüt hüseyin inan, sinan cemgil, yusuf aslan, alparslan özdoğan, deniz gezmiş ve cihan alptekin tarafından kurulmuştu. bir takım eylemlerden sonra 4 mart 1971’de yayınlanan bir bildiri ile örgüt kamuoyuna tanıtıldı.

ilk silahlı eylemleri 29 ocak 1970 tarihinde verdi ve 12 mart dönemi boyunca faaliyetlerini dürdürdü. daha sonra bu örgüt içinde yusuf aslan, hüseyin inan ve deniz gezmiş’in de bulunduğu idam kararının iptali için çalışmalarda bulundu. kadir manga ve alparslan özdoğan’nın nurhak’ta, cihan alptekin ve ömer ayna’nın kızıldere’de öldürülmesinden sonra deniz gezmiş, yusuf aslan ve hüseyin inan’nın idamıyla bu örgüt dağıldı.

deniz gezmiş, 11 ocak 1971’de türkiye halk kurtuluş ordusu adına ankara iş bankası, emek şubesi’nin soygununda yeraldı. bu sırada deniz gezmiş hakkında tutuklama kararı çıkarılmıştı ve polisten kaçmaktaydı. 1971 yılında gerçekleşen 12 mart darbesinin hemen ardından yusuf aslan ile birlikte sivas’a giderken motorsikletlerinin bozulmasıyla gelen ihbarla 16 kasım 1971’de tutuklandı. gemenek’te yakalandıktan sonra kayseri’ye getirildi. ardından ankara’ya o dönem içişleri bakanı olan haldun menteşeoğlu’na götürüldü.

16 temmuz 1971’de sıkıyönetim mahkemesi, altındağ veteriner okulu binasında tuğgeneral ali elverdi başkanlığındaki, baki tuğ savcılığında toplandı. 9 ekim 1971’de son bulan mahkeme’de tck’nın 146. maddesinin ihlali gerekçesiyşe 9 ekim 1971’de idama mahkum edildi. 6 mayıs 1972 tarihinde yusuf aslan, hüseyin inan ile birlikte saat 1.00-3.00 arasında ankara merkez kapalı cezaevi’nde idam edildi.

deniz gezmiş’in son istekleri hakkında kesin bir bilgi mevcut değildir. yazar erdal öz’ün yaptığı görüşmlerde en son olarak rodrigo’nun aranjuez konçertosunu dinlemek ve bir bardak çay içmek istediği geçse de avukatı bunu doğrulamamıştır. ancak ölümünden sonra kendisi gibi devrimci arkadaşı taylan özgür’ün yanına gömülmek istediği babasına yazdığı mektupta yerlamaktadır.

deniz gezmiş’in babasına yazdığı son mektup..



baba,
mektup elinize geçtiğinde ben aranızdan ayrılmış bulunuyorum. ben ne kadar üzülmeyin dersem yine de üzüleceğinizi biliyorum. fakat bu durumu metanetle karşılamanı istiyorum, insanlar doğar, büyür, yaşar, ölürler, önemli olan çok fazla yaşamak değil, yaşadığı süre içinde fazla şeyler yapabilmektir. bu nedenle ben erken gitmeyi normal karşılıyorum. ve kaldı ki benden evvel giden arkadaşlarım hiçbir zaman ölüm karşısında tereddüt etmemişlerdir. benim de düşmeyeceğimden şüphen olmasın, oğlun, ölüm karşısında aciz ve çaresiz kalmış değildir, o bu yola bilerek girdi ve sonunun da bu olduğunu biliyordu. seninle düşüncelerimiz ayrı ama beni anlayacağını tahmin ediyorum. sadece senin değil türkiye’de yaşayan kürt ve türk halklarının da anlayacağına inanıyorum. cenazem için avukatlarıma gerekli talimatı verdim. ayrıca savcıya da bildireceğim. ankara’da 1969’da ölen arkadaşım taylan özgür’ün yanına gömülmek istiyorum. onun için cenazemi istanbul’a götürmeye kalkma, annemi teselli etmek sana düşüyor, kitaplarımı küçük kardeşime bırakıyorum. kendisine özellikle tembih et. onun bilim adamı olmasını istiyorum, bilimle uğraşsın ve unutmasın ki bilimle uğraşmak da bir yerde insanlığa hizmettir, son anda yaptıklarımdan en ufak pişmanlık duymadığımı belirtir, seni, annemi, ağabeyimi ve kardeşimi devrimciliğimin olanca ateşi ile kucaklarım.
oğlun deniz gezmiş. merkez cezaevi