celalazade mustafa çelebi

kanûnî sultan süleyman han devrinin önde gelen âlim ve devlet adamlarından. tosyalı kâdı celâl’in oğlu olup, çoğu defâ yalnız koca nişancı nâmı ile anılırdı. tosya’da doğan mustafa çelebi, ilk tahsilini burada yaptıktan sonra istanbul’a giderek öğrenimini tamamladı.
genç yaşında devlet hizmetine girdi. pîrî paşaya intisâb ederek 1516’da dîvân kâtibi oldu. islâm yazılarından “dîvânî” yazıda başarılı olduğundan mesleğini çabuk ilerletti. yavuz sultan selim hanın iltifâtına kavuştu. pîrî paşadan sonra ibrâhim paşanın da takdirini kazandı.mısır’a gittiği sırada mustafa çelebi’yi de sır kâtibi olarak berâberinde götürdü.mısır’da bulundukları sırada âsâyiş, huzûr ve düzenin temini için yeni kânunlar hazırlanmasında sadrâzam ibrâhim paşanın yanında fevkalâde liyâkat gösterdi. mustafa çelebi’nin resmî yazı ve raporları hazırlamadaki üstün kâbiliyeti henüz bilinmemekle berâber, çoğu defâ bâzı mühim nâme-i hümâyûnlar (pâdişâh mektupları) ve fermânlar ile berâtlar ona yazdırılıyordu.

mustafa çelebi, 1534 irakeyn seferinde, nişancı seydi beyin vefâtı üzerine nişancılık makâmına getirildi. 1534’ten 1557’ye kadar aralıksız bu makamda devlete hizmet etti. birçok kânun ve nizamların hazırlanmasını sağladı. ayrıca dış ülkelerle olan siyâsî münâsebetlerde fevkalâde mahâret sâhibi olduğunu gösterdi. dîvân-ı hümâyûnda, yâni osmanlı devleti bakanlar meclisinde, kânunlarla ilgili hususlarda devamlı fikri alınırdı. sonraki devirlerde derlenen bu kânun ve nizâmlar celâlzâde kânunları adıyla osmanlı târihinin altın sayfalarına geçti. nişancılıktan ayrılan mustafa çelebi’ye kânûnî sultan süleymân han tarafından emeklilik maaşı bağlandı. bununla berâber, devlet hizmetlerinden büsbütün el çekmiş değildi. 1567 târihinde tekrar nişancılığa tâyin olundu. daha önce zigetvar seferine katılan mustafa çelebi ölümüne kadar bu vazîfede kaldı. aynı yıl içinde vefât ederek istanbul’da eyüp sultan’da bulunan nişancılar câmii yanında defnedildi.

nişancı olup da emekliye ayrıldığı ilk dönemde burada güzel bir ev yaptırmıştı. ayrıca bir hamam ve dâhil olduğu halvetî tarîkatı için de bir tekke yaptırdı. emekliye ayrıldığı dönemde evinin bir ilim ve irfân yuvası olduğu, ilim ve edebiyât âşıklarını himâye ettiği rivâyet edilmektedir.

mustafa çelebi, güzel yazı yazmakta ve resmî yazıları kaleme almakta pek mahâret sâhibiydi. aynı zamanda takdir edilen bir şâirdi. pâdişâha sunduğu kasîdeler pek beğenilir, kendisine ikrâm ve iltifât olunurdu. cömert ve şefkatli olan mustafa çelebi, devlet hizmetlerinden başka yalnız şiir ve inşâ ile meşgul olmakla kalmamış, birçok telif ve tercüme eser bırakarak ilme ve fenne de hizmet etmiştir. eserlerinin başında kânûnî sultan süleymân devrini gâyet güzel bir üslûpla anlatan tabakâtü’l-memâlik fî derecâti’l-mesâlik adlı eseri gelmektedir. târihçi peçevî bu esere “manzum ve mensur şehnâme” adını vererek kıymetini ifâde etmeye çalışmıştır. ilk nişancılığı zamânında horasanlı mu’inü’l-miskin’in peygamberler târihi ile ilgili me’aricü’n-nübüvve adlı eserini türkçeye tercüme etti. (bu eser, sonradan 17. asır âlimlerinden altıparmak mehmed efendi tarafından da tercüme edilerek basıldı. altıparmak târihi adıyla günümüzde yeniden bastırılmıştır.)

mustafa çelebi, emekliye ayrıldığı sırada oturmakta olduğu eyyûb sultandaki evinde mevâhibü’l-hallâk fî merâtibi’l-ahlâk adlı pek kıymetli bir eser hazırladı. bu eser, islâm ahlâkını anlatmaktadır. daha sonra enîsü’s-selâtîn ve celîsü’l-havâkîn adı verilen bu eser, 54 bölümden meydana gelmektedir. merhumun ayrıca, yavuz sultan selim’i, din ve devlete olan hizmetlerini anlatan selimnâme adlı bir eseri ile nişânî mahlaslı bir dîvân’ı vardır. bunlardan başka birkaç tercüme eseri daha mevcuttur.