barış manço

barış manço (d. 2 ocak 1943, istanbul - ö. 1 şubat 1999, istanbul) türk besteci[1], şarkı sözü yazarı, gezgin ve tv programı yapımcısıdır. soyadı soylarının dayandığı konyalı karamanço aşiretinden gelir. türkiye’de rock müziğin öncülerinden, anadolu rock türünün kurucu üyelerindendir. müziğe başlangıcı galatasaray lisesinde olmuştur.[2] eğitimini belçika kraliyet akademisi’nde almıştır. bestelediği 200’ün üzerindeki şarkısı[3], kendisine 12 altın ve bir platin albüm ve kaset ödülü kazandırdı.[4][5] bu şarkıların bir bölümü daha sonra arapça, bulgarca, flemenkçe, fransızca, ibranice, ingilizce, japonca ve yunanca olarak yorumlandı ve barış manço, kimi şarkılarını günlük hayatından aldı. “domates, biber, patlıcan”, buna bir örnektir.

gençliği [değiştir]
hakkı manço ve sanatkar rikkat uyanık çiftinin ikinci çocuğu olan barış manço[6] 2 ocak 1943’te dünyaya gelir. aile kökenleri konya’dan selanik’e göç etmiş, birinci dünya savaşı ile istanbul’a göç etmişti. ailesinin ayrılığından sonra barış manço babası ile kadıköy’de yaşamıştır. barış manço lise yıllarında babasını kaybetmiştir. barış manço rock müziğe heveslenir.

twist dönemi [değiştir]
1958’de ilk grubu kafadarlar grubunu kurar. galatasaray ortaokulu yıllarında kurulan bu grubun kadrosu kontrabas ve akordiyonda benar akbaş gitarda ender enön, armonikada savaş özgenç vokalde oğuz ardeniz ve saksafonda asaf savaş akat yer almaktaydı.[7] rıza omayer ve emre gönenç, bateride fikret zolan, tenor saksofonda oğuz kayıhan. bu kadroyla grup rock’n’roll coverları yaparken, barış manço’da ilk bestesi "dream girl"ü bu dönemlerde yapmış ve ankara’da küçük bir müzik ödülünün de sahibi olmuştur. 1962’de gitarda mehmet şahinbaş ve şanal pınar, davulda batur pere, piyano ve bas osman önder, saksofonda da asaf savaş akat yer almaktaydı. bu kadro ile 3 tane 45’lik çıkaran manço, türkiye’den ayrılıp belçika’da öğrenim hayatını sürdürmek isteyince harmoniler dağılır. bu kadronun kaydettiği iki türkü "urfa’nın etrafı dumanlı dağlar" ve "kızılcıklar oldu mu?" yıllar sonra yayınlanır.

avrupa yılları [değiştir]
barış manço önce fransa’ya, orada okula gidemeyince belçika’daki abisi savaş manço’nun yanına eğitim almak için gider. belçika kraliyet akademisi’nde eğitim görürken bir yandan da işlerde çalışır barış manço. 1964’te müzik hayatına devam etmek isteyen barış manço rigolo plak şirketiyle anlaşarak jacques danjean orkestrası ile beraber çalışmaya başlar. twist’ten rock’n’roll’a dönen barış manço’nun kayıt şartları da iyileşmiştir. 4 şarkılık fransızca bir ep çıkarır. bu ep türkiye’ye geldiğinde radyocular manço’yu fransız bir sanatçı olarak düşünüp sunarlar. manço bu dönemler ilk lp’sini çıkarmak istese de başaramaz. 15 ocak 1961’de fransa’da, avrupa’nın en büyük konser salonu olympia’da konser verme başarısını gösterir. bu konserde kendi bestesi "babysitter" dışında "jenny jenny", "quelle peste", "un autre amour que toi" ve "je veux savior" şarkılarını söyler ve ünlü fransız şarkıcı henri salvador tarafından tebrik edilir. aynı yıl liege’de "golden rollers" adlı bir grupla konser verir.

1966’da ise bir festivalde "the folk 4" grubu ile türk müziğinden örnekler sergileyerek dikkat çeker. ancak fransız bir müzisyenin barış manço’nun aksanını beğenmediği için onun plağının çalınmasını yasaklaması barış manço’yu derinden etkiler ve avrupa kariyerini sona erdiren nedenlerden biri olur. aynı yıl "l’alba" adlı bir grup barış manço ve andre soulac tarafından yazılan ilk parçayı seslendirir.

bu konserler döneminde liege güzel sanatlar akademisinde okuyan manço bir vahşi kedi adı olan "les mistigris" adlı belçikalı grupla tanışır ve onlarla çalmaya başlar. grubun söz yazarı ve şair andre soulac ile manlac adlı bir prodüksiyon şirketi de kurulur. davulda francis lonneux, gitarda christian lacombes, basta paul vanderbossche’dan oluşan grupla sahibinin sesi şirketiyle anlaşan barış manço, iki 45’lik çıkarır. birinde kendi besteleri, ötekisinde ise iki türkü yorumu bulunur. 1967’de hollanda’da geçirdiği bir kaza yüzünden dudağında bir yarık olur ve bıyık bırakmaya başlar. grupla yurtdışı konserleri veren barış manço, türkiye’ye bu grupla döner ve bir ep yayınlar. ancak vize problemleri, yasal sorunlar ile uğraştıkları için yolları ayrılır.

folk ve psychedelic rock dönemi [değiştir]
barış manço les mistigris ile ayrıldıktan sonra kaygısızlar grubu ile çalışmaya başladı. genç gitaristler mazhar alanson, fuat güner, baterist ali serdar ve bas gitarist mithat danışan’dan oluşan grup daha önceden kendi konserlerini veren genç bir gruptu. barış manço en büyük hitlerinden biri olan kol düğmeleri’ni bu grupla da kaydetti. barış manço’nun eğitiminin sürmesinden dolayı aralıklarla plak çıkaran grup hem anadolu temalarına, hem de doğu motiflerine yakınlığı ile bilinen yavaş yavaş yükselmekte olan psychedelic müzik akımından etkilendi. grup bir yandan "bebek", "kağızman" gibi türküleri yorumlarken "trip (to a fair)", "runaway", "flower of love" gibi avrupai bestelerini yapıyorlardı. bu 45’liklerden "ağlama değmez hayat" 50,000’in üstünde satış yaparak manço’ya ilk altın plağını kazadırdı. fransa’da "fairground" ve "susanna" parçalarını iyi imkanlarla kaydetti ancak bu kayıtlar uzun süre piyasaya sürülmedi.

45’likler dönemi [değiştir]
bu başarı ile türk müziği piyasasına giren barış manço, türkiye’de ender görülen bir işe imza atıp zaten ünlü olan moğollar ile güçlerini birleştirme kararı aldı çünkü iki grubunda hedefi türk müziği ile avrupa’da ün kazanmaktı. "mançomongol" olarak da tanına bu grup sadece 3 şarkıya ve bir 45liğe imza attı. 1971’de grup hem barış manço hem moğollar şarkılarına sahip ilk konserini verdi. verdikleri anadolu turnesinin kütahya ayağında, manço’ya göre uzun saçları yüzünden tehdit edildikten sonra tur otobüslerine dinamitle saldırı düzenlendi ancak kimse yara almadı. 1971’de kabakulak olan barış manço’nın hastalığının da etkisiyle fransa’da çalışan bu grup orada ayrıldı. moğollar klavyecisi murat ses daha sonra kurtalan ekspres’te de yer aldı. bu arada barış manço’nun fikret kızılok’lu kaygısızlar’la kaydettiği "ay osman" ve moğollar’la kaydettiği "binboğanın kızı" izinsiz olarak yayınlandı. aynı yıl barış manço, genç sanatçı çiğdem’in sandığımı açamadım plağının prodüktörlüğünü yaptı.

1971 ve 1972 yılları barış manço’nun bir çok sanatçı ile çalışarak kurtalan ekspres’i kurma çalışmalarıyla geçti. ilk plağı "ölüm allah’ın emri"ni yayınladıktan sonra barış manço askere gitti.

1972-1973 yıllarında polatlı topçu ve füze okul komutanlığı’nda askerliğini yaptı.[8][9] bıyıklarını ve saçlarını kesen manço, bundan sonra hep bıyıklı ve uzun saçlı olacaktı. 1973’te kurtalan ekspres’i kurdu. ilk klibini yine aynı yıl “hey koca topçu”ya çekti. bu dönemdeki "kalk gidelim küheylan", "hey koca topçu", "vur ha vur" gibi anadolu gelenekleri kokulu şarkılar şarkıcın“”ın sonraki yıllar boyunca ülkücü olarak eleştirilmesine sebep olacaktı. 1974’te hey dergisi tarafından yılın erkek sanatçısı seçilirken, kurtalan ekspres "yılın en iyi grubu" seçildi.

1975’te ilk lp 2023 yayınlanacaktı. bu albüm manço’nun daha önceki psyhedelic rock ya da yakın dönemdeki anadolu kökenli şarkılarından çok farklı olarak elektronik ve progressive rock denecek bir sound’a sahip "baykoca destanı" ve "2023" gibi epik eserlere sahip sıradışı bir albüm olarak diskografide yer alacaktı. bu dönemde barış manço ilk ve tek filmi baba bizi eversene’de oynar.

barış manço son yurtdışı denemesini 1976’da çıkardığı baris mancho albümüyle yapar. belçika’da george hayes orkestrasıyla kaydedilen, dünya çapında bir firma olan c.b.s’den çıkan bu albüm, avrupa’nın bir çok yerinde satışa sunulur. doğu ülkelerinde liste başı olsa bile promosyon sırasında barış manço’nun geçirdiği hastalıklar ve telaffuz problemlerinden dolayı beklediği başarıyı yakalayamaz. hastalıkla uğraştığı bu dönemde barış manço, 1975’te tanıştığı lale çağlar ile 1978 yılında evlenir. kaynak hatası: geçersiz <ref> etiketi; isimsiz reflerin içeriği olmalı (bkz: kaynak gösterme)

kurtalan ekspres’in son dönemi [değiştir]
1979’da yeni bir gün uzun çalarıyla müziğe geri dönen barış manço bu albümle progresif rock’ın türkiye’deki en iyi örneklerinden birini verir. bu albümle "sarı çizmeli mehmet ağa", "aynalı kemer ince bele" gibi büyük hitler ortaya çıkar. bu albümle beraber barış manço’nun yurtdışı macerasının artık sona erdiğini ve türk müziğini rock ve caz formatlarında karıştırıp, epik şarkılar yaratacağını söyleyebiliriz.

1980’de almanya’da disko manço albümü ile türk müziğindeki ilk remix örneklerini gösteren barış manço aynı yıl altın orfe’de “nick the chopper” ve “ben bir şarkıyım” adlı bulgar şarkısıyla da altın madalyalar aldı. 1981’de çıkardığı sözüm meclisten dışarı adlı albümündeki dönence isimli şarkısı, en başarılı türk psychedelic rock olarak kabul görür. 2025’teki elektronik denemelerinin yanında "gülpembe" gibi hit şarkılara da imza attı. bu dönemde yurtdışında birçok tv programına konuk olarak katıldı, birçok ülkede konserler verdi. bu dönem "1002. gece masalları" adlı projesine başlayan manço bunun sonunu getiremez. 1983 yılında eurovision şarkı yarışması’na “kazma” adlı şarkısıyla katılır. ancak kendi isteğiyle bu parçayı ön elemeden çeker.

gitarın yer almadığı 1985 tarihli 24 ayar albümüyle barış manço artık albümlerinde kurtalan ekspres adını kullanmadan solo olarak albümleri yayınlamaya başlar. bu albümdeki "bugün bayram" şarkısı, barış manço’nun çocuklara yönelik besteler yapmaya başladığının bir örneği olur. garo mafyan etkili, bilgisayar yapımı melodilerin başı çektiği bu dönemde barış manço, 1980’lerin darbe sonrası apolitik düzeninde önemli bir yer tutar.

1988’de barış manço’yu başta çocukların olmak üzere herkesin sevgilisi yapacak "7’den 77’ye" programı başlar. trt’de yayınlanan bu programda tv ekibi 150’den fazla ülkeye gidip, oraları seyircilere tanıtır. "adam olacak çocuk" ile de çocuklara öğütler vermeyi, onlara yeteneklerini sergileme fırsatı verip dönemin en başarılı televizyon yüzü olur. 1990’da japonya’da ilk konserini verir. 1991’de "devlet sanatçısı" ünvanını alır. 1991’de japonya turnesine başlar. o dönemde patlayan pop müzik furyasından nasibini alan manço 1992’de mega manço albümünü çıkarır. ayı, süleyman gibi parçalarıyla dikkat çekse de kendisi de albümü çok başarılı bulmaz. 1994’te doğru yol partisinden kadıköy belediye başkan adayı olur ancak seçilemez. manço 1995’te japonya’da çok başarılı bir turne çıkarır. 1995’te kurtalan ekspres’in tekrar yardım ettiği müsaadenizle çocuklar çıkar. pop yıldızlarını yanına alarak onları eleştiren "müsaadenizle çocuklar" şarkısıyla dikkat çeken albüm manço’nun tekrardan grup müziğine göz kırptığının ispatıdır. zira 1996’da konser albümü live in japan de barış manço ve kurtalan ekspres’in başarılı performansının bir kanıtıdır.

bu dönemden sonra müziğin kalitesinin nispeten azaldığı, özel televizyonların arttığı, reyting kavramının ortaya çıktığı bu günlerde barış manço kendini hem televizyon hem müzik ekranından çeker. 90’ların sonlarına doğru "kaplumbağanın öyküsü" projesini yaratmak ister ve demolar da kaydeder ancak plak şirketinin isteğiyle mançoloji adlı bir toplama albüm yapma kararı alır. hayranlardan gelen istekler üzerine seçilen şarkılar kurtalan ekspres’te de çalan eser taşkıran düzenlemeleriyle kaydedilir.

ölümü [değiştir]
31 ocak 1999 akşamı saat 23:30 civarında telefonda konuşurken kalp krizi geçirdiğinde hemen hastaneye kaldırılsa da saat 01:30 sularında hayata gözlerini yummuştur. 1983’te de daha önce kalp spazmı geçirmişti. 3 şubat 1999’da kanlıca’da toprağa verildi. tabutunun üstüne "gesi bağları" yorumundan ötürü gesi’den gelen toprak kondu.

barış manço ölmeden önce müzik hayatının 40 yılını anlatan 40. yıl şarkısını bestelemişti. ancak sözlerini yazamadan hayatını kaybetmişti. bu şarkının da bulunduğu mançoloji ölümünden sonra çıkıp milyonlar sattı. daha sonra yüreğimde barış şarkıları adında bir anma albümü de yayınlandı. ölümünden sonra kurulan barış manço rock derneği halen barış manço izinde ilerleyen dünya’nın ilk ve tek resmi barış manço ve de rock müzik derneği olma özelliği taşımaktadır. tüm barış manço sevenleri bir arada buluşturan dernek barış manço felsefesinin gelecek nesillere aktarılması için çalışmaktadır.

ayrıca, t.c. kültür ve turizm bakanlığı istanbul devlet modern folk müziği topluluğu müdürü ve sanatçı zafer dalgıç önderliğinde, t.c. milli eğitim bakanlığına bağlı özel duygu dalgiç müzik okulu bünyesinde kurulan ve burada müzik eğitimi gören çocuklar arasından seçilen koro elemanları bariş manço çocuk korosu olarak, ölümünün sekizinci yılında barış manço anısına gerçekleşen "barış manço çocuk şarkıları" albümüne yapımcı hüseyin emre, albümün süpervizörü ali rıza türker, müzik yönetmeni ve düzenlemeleri gerçekleştiren eser taşkıran imzalarını attılar.

ayrıca her yıl yenilenen yüzler ile barış abilerini çeşitli etkinliklerde, tüm türkiye ile beraber anmaya ve çeşitli projeler ile adını devamlı güncel tutmaya çalışmaktadırlar.

tv programcılığı [değiştir]

şef kameraman erkan umut ve barış manço teotihuacan, meksika’da (1998)1988 yılının ekim ayında trt 1’de çocuk ve aileye yönelik bir eğitim kültür ve eğlence programı olarak başlayan “7’den 77’ye”, 1998 haziran ayında 378. kez ekrana gelerek türk televizyonculuğunda ulaşılması zor bir rekoru kırdı. “ekvatordan kutuplara” isimli programında ekibiyle birlikte beş kıtada 100’den fazla değişik yöreye giderek 600.000 km.’ye yakın yol kat etti. ayrıca “4 × 21 doludizgin” adında bir talk-show programının yapımcılığını yaptı.

sinema [değiştir]
2 ocak 1975 tarihli baba bizi eversene, sanatçının tek sinema filmidir. barış manço bu filmde başrol oynamış ve filmin müziklerini kurtalan ekspres ile beraber yapmışlardır.

ödülleri [değiştir]
müzik ve televizyon hayatında sayısız ödül aldı. bunlardan bazıları şunlardır:

1991’de türkiye cumhuriyeti devlet sanatçısı unvanı[10]
aynı yıl hacettepe üniversitesi onursal doktora unvanı
uluslararası teknoloji ödülü
belçika krallığı leopold ii şövalyesi nişanı
fransız kültür bakanlığı edebiyat ve sanat şövalyesi nişanı
türkmenistan cumhurbaşkanlığı tarafından verilen türkmen vatandaşlığı ödülleri
200’ün üzerinde şarkısı olduğu için 12 altın ve bir platin albüm ve kaset ödülü kazandı.
onursal evlad ünvanı
3000’in üzerinde plaket ve ödül.