cabir ibn hayyan

yapmış olduğu kuramsal ve deneysel araştırmalarla kimyanın gelişimini büyük ölçüde etkilemiş olan câbir ibn hayyân’ın hayatı hakkında pek fazla bir bilgiye sahip değiliz. diğer müslüman bilginler ve kimyacılar gibi, câbir de, aristoteles’i izleyerek maddeyi dört unsur (toprak, su, hava ve ateş) kuramıyla açıklamaya çalışmış ve bu unsurların nitelikleri (kuru-yaş ve soğuk-sıcak) farklı olduğu için bunların birleşmesinden oluşan maddelerin de farklı özelliklere sahip olduğunu belirtmiştir. hellenistik dönem simyagerlerinden de etkilenmiş olan câbir ibn hayyân, yeryüzü’ndeki bütün maddeleri 3 ana grupta toplamıştır:

alkol gibi uçucu olan gazlar.
altın, gümüş, bakır ve kurşun gibi metaller.
bazı boya maddeleri gibi, uçucu ve metalik olmayan ara maddeler.
cabir ibn hayyan’a göre, bütün maddeler doğada saf olarak bulunmaz ama damıtma işlemiyle onları saflaştırmak olanaklıdır; ayrıca sadece cansızları oluşturan maddeler değil, canlıları oluşturan maddeler de damıtılabilir. söylediğine bakılırsa, suyu 700 defa damıtmış ve sonuçta bu unsurdaki yaşlık niteliğini yok ederek, sadece soğuk niteliğini içeren saf elementi elde etmeyi başarmıştır. organik kökenli maddeleri damıtmak suretiyle, câbir’in çeşitli boyaları, yağları ve tuzları elde ettiği bilinmektedir.

câbir ibn hayyân metallerin oluşumunu, daha önce de söz konusu edilen kükürt-cıva kuramıyla açıklamak istemiştir. bilindiği gibi, kükürt-cıva kuramının kökeninde, yunan dünyası’nda özellikle pythagorasçılar tarafından savunulmuş olan ikilem görüşü bulunmaktadır; bu görüşe göre, her şey, kadın-erkek ve iyi-kötü gibi ikilemler çerçevesinde oluşur ve anlaşılır. bu görüş daha sonraları, 16. yüzyılda paracelsus (1493-1541) ve onu destekleyenler tarafından yeniden ele alınacak ve bu temel üzerinde, yeni bir ikilem olan asit-baz kuramı biçimlendirilecektir.

metallerin oluşumunu açıklamak maksadıyla ortaya atılmış olan kükürt-cıva kuramına göre, altın, gümüş ve bakır gibi metallerin birbirlerinden farklı olmalarında, bunların temelini teşkil eden kükürdün farklılığı kadar, oluşmaları sırasındaki ısı farkları ve güneş ışığı da önemli bir rol oynar. yeni bir metal meydana getirmek üzere birleşen kükürt ve cıva daha önceki özelliklerini terkederek yeni bir birim oluştururlar.

câbir’in bildiği metaller altın, gümüş, bakır, demir, kurşun ve kalaydan ibarettir. kimya alanına önemli katkılarda bulunmuş olmakla birlikte, câbir de tipik bir simyager gibi el-iksir elde etmek üzere birçok deney yapmış ve çeşitli el-iksir formülleri geliştirmiştir. câbir ibn hayyân’ın yapmış olduğu araştırmalar sonucunda, kimya bilimine yapmış olduğu katkıları üç madde altında toparlamak olanaklıdır:

element görüşünün oluşmasına yardımcı olmuştur.

deneylerinde, ölçü ve tartı işlemleri üzerinde hassasiyetle durduğu için, nicelik anlayışının güçlenmesini sağlamıştır.

çalışmaları sırasında geliştirmiş olduğu yeni aletlerle kimya teknolojisinin ilerlemesine aracı olmuştur.

http://www.bilimadamlari.net/bilim-adamlari/21-cabir-ibn-hayyan.html