kis dusu

peter ilyiç çaykovski’nin 1868’de bestelediği 1. senfoni, bruckner ve mahler’in biçimsel yapısını andırır ve schumann gibi büyük ve zengin bir final hazırlar. rus müziğindeki ilk senfonilerden (rimski-korsakov 1865, borodin 1867) sonra yazılan ve ilk kez 15 şubat 1868’de nikolay rubinstein yönetiminde moskova’da yorumlanan bu esere çaykovski kış düşü adım vermiş ve kış örtüsündeki rus doğasına olan sevgisini canlandırmak istemiştir. 1866’da moskova konservatuvarı’na öğretmen atandığı yıllarda bu senfoni üzerinde çalışmaya başlamış, mayıs-kasım arasında orkestrasyonu tamamlamış ve eserini anton rubinstein’a göstermiş, ancak beğendirememişti.

çaykovski yedi senfoni ve bir de manfred adlı senfonik şiir yazmasına karşın, kendini yaradılış bakımından senfoniye yatkın hissetmiyordu; hattâ 4. senfoni’sini beethoven’in 5. senfoni’siyle kıyasladıklarında bunu şiddetle reddetmişti. onun en ince duygularla, en şiddetli patlamalara yer vererek yazdığı senfonileri, asya’nın vahşiliğiyle batı kültürünü bir arada kullanması yüzünden pek çok eleştiri almıştı.

çaykovski senfoninin, petersburg konservatuvarı’ndaki öğrenciliği döneminden kalma do diyez minör piyano sonatı’ndan aldığı, scherzo bölümünü çaldırmak için müdürün kardeşi, piyanist ve şef nikolay rubinstein’i ikna etmiş, ama bu yorum da başarısız olmuştu. 1867 şubat’ında petersburg’daki günleri rimski-korsakov anılarında şöyle anlatır: "... tanıştığımız ilk akşam balakirev’in ricası üzerine sol minör senfoni’nin birinci bölümünü çaldı ve beğenimizi kazandı..."


bölümler

tümünün ilk çalınışında büyük başarı kazanan senfoni dört bölümden oluşur.

i allegro tranquillo
ii adagio cantabile ma non tanto
iii scherzo (allegro scherzando giocoso)
iv finale (andante lugubre-allegro maestoso)


2/4’lük ölçüdeki 1. bölüm sakin bir neşede (allegro tranquillo), flüt ve fagotun halk ezgisi benzeri bir melodiyi, yaylı çalgıların tremolo eşliğinde sunuşuyla başlar. kar altındaki uçsuz bucaksız rus bozkırlarında bir yolculuğun hülyaları sergilenir...

4/4’lük ölçüdeki 2. bölüm fazla ağır olmayan ve şarkı söyler (adagio cantabile ma non tanto) biçimde sunulur. ana temayı sürdinli yaylı çalgılar duygulu bir halk şarkısı gibi duyurur. burada kullanılan tematik malzeme, bestecinin aleksander ostrovski’nin fırtına adlı dramı için 1864’te yazdığı bir uvertürden alınmıştır. bu bölüm özellikle flüt ve obuanın sololarıyla seçkinleşir ve kornoların kuartet biçimindeki ilginç kullanımı dikkat çeker...

3/8’lik ölçüdeki 3. bölüm, çabuk ve oyuncu (allegro scherzando giocoso) bir scherzo’dur. mendelssohn’un scherzo’larını anımsatan biçimde coşar. bölümün trio kısmı ise sevimli bir valse dönüşür: bu, çaykovski’nin ilerde pek çok müzikseveri büyüleyeceği ünlü valslerinden belki de ilkidir...

4/4’lük ölçüdeki 4. bölüm, ağırca tempoda karamsar ve gerilimli (andante lugubre) bir bölmeyle, ağır bir rus halk şarkısıyla (bahçeler çiçeklendi) başlar. bu, başlangıçtan sonraki canlı ve görkemli (allegro maestoso) bölmeyle önemli bir karşıtlık oluşturur. füg biçiminde işlenmiş olan bu bölme, bazı eleştirmenlerce pek başarılı bulunmasa bile, çaykovski bu finali, birçok olgunluk eserinden bile daha iyi bulur.