johannes brahms senfoni no 1 op 68 do minor

johannes brahms’ın 1855’te taslaklarını hazırladığı, ancak 20 yıl sonra, 1876’da tamamlayabildiği ilk senfonisi armoni zenginliği, dramatik ve lirik unsurların ustaca değerlendirilişi, duygusal yoğunluğu ve besteciye özgü anlatım özellikleriyle onun en iyi eserlerindendir.

ünlü orkestra şefi hans von bülow bu senfoniyi onuncu olarak adlandırmış ve dokuz senfoni yazan beethoven’i ima etmek istemiştir. gerçekten de brahms, yıllarca ludwig van beethoven’in büyüklüğünün etkisini duyarak yaşamış, bu yüzden ilk senfonik eserini yazmakta gecikmiştir. çoğu kez beethoven’in do minör senfoni’sine benzetilen eserin dramatik ve patetik karakterli başlangıcı, parlak ve yaşama bağlı finale dönüşür. girişte duyulan ana tema, beethoven’in 5. senfoni’sindeki gibi, bütün senfoninin ana fikridir.


bölümler:

eser şu dört bölümden oluşur:

i. un poco sostenuto – allegro – meno allegro (do minor)
ii. andante sostenuto (mi major)
iii. un poco allegretto e grazioso (la-bemol major)
iv. adagio – più andante – allegro non troppo, ma con brio – più allegro (d major)


ilk kez 4 kasım 1876’da karlsruhe’de otto dessoff yönetimindeki kent orkestrasınca seslendirilen senfoninin 1. bölümü, 6/8’lik ölçüde ve do minör tondaki çekingen tempolu, ancak görkemli (un poco sos-tenuto) bir girişle başlar. timpani ve kontrbasların uzayan sesleri eşliğinde yarım tonlu (kromatik) olarak keman ve viyolonsellerle gelişen motif, senfoninin çekirdeğidir.

yaylıların sunduğu temadan sonra kısa bir geçişle çabuk bölmeye, allegro’ya ulaşılır. yine kromatik seslerin kullanılışı birinci temayı belirler. obuaların duyurduğu yalvaran ezgi ise ikinci temadır. klarnet ve kornoyla süren tema, yaylı çalgıların sert motifiyle kesilir. bu kez majör tonda beliren son, bu anlaşmazlığı gidermiş, ferahlık getirmiş gibidir.

mi majör tonda ve 3/4’lük ölçüdeki 2. bölümde (andante sostenuto) barışçı ve sakin bir hava hâkimdir. birinci bölümün kromatik seslerinin yarattığı huzursuzluk yavaş yavaş kaybolur. obuanın şarkısına korno ve solo keman da katılır. huzursuz yükselişle tekrara geçilir. coda’da ise renkli orkestral yapıda solo keman önder olur.

la bemol majör tonda ve 2/4’lük ölçüdeki 3. bölüm, zarif ve biraz çabukça (un poco allegretto e grazioso) tempoda, beethoven senfonilerindeki scherzo havasındaki üçüncü bölümün aksine brahms’a özgü sakin, sevimli ve şen tablolar çizer. tahta üfleme ve yaylı çalgılar arasındaki diyalogla zarif tarzda, 6/8’lik ölçüde, si majör tondaki trio’da beliren hava daha da sakindir. ancak temaların birleşip ayrıldığı, bir oda müziği güzelliğiyle çalgılara eşit olanaklar sağlayan bölüm, sanki bir çözüm bekler: birinci bölümün ciddi kromatik teması yeniden belirmiş, sorunlar çözülmemiştir.

4/4’lük ölçüdeki 4. bölüm ağır (adagio) - daha ağırca (più andante) - parlak ama o kadar hızlı değil (allegro ma non troppo ma con brio) - daha çabuk (piü allegro) tempo değişiklikleriyle istenen cevabı getirir. üç bölmeli final, birinci bölümü hatırlatan trajik gerilimle başlar. sinirli pizzicato’lar, tahta üfleme çalgılarda duyulan tutkulu resitatif ve bunu izleyen timpaninin güçlü girişi daha sonra kaybolur; orkestra sanki nefes almaktadır.

bölümün andante’sinde orkestranın zarif ve ancak işitilen tremolosu eşliğinde kornonun basit ve enerjik ezgisi, brahms’ın clara schumann’a doğum günü nedeniyle açıkladığı halk şarkısı "also blus das alphorn heut" (işte alp kornosu üflüyor bugün) -do minör tonda- duyulur. flüt de neşeyle buna katılır. trombonlar da yansıyan koral biçimindeki kısa geçit bu neşeli atmosferi destekler.

kornonun canlı ezgisinin tekrar duyulmasıyla finalin allegro bölmesine geçilir. beethoven’in 9. senfoni’sinin neşeye övgü korali’ni anımsatan ana tema hemen girer. ezgi aynı neşeli karakterde yan temalarla gelişir. karanlık güçler yenilmiştir; zaferi belirleyen neşeli ritimdeki melodi kemanların güzel sonoriteli sol telinde kuvvetle yansır. adagio’nun minör tondaki karanlık teması, majörde bütün parlaklığıyla belirir. yine adagio’daki sinirli pizzicato ve allegro non troppo’daki basit korno ezgisi bu kez majör tonda zirveye ulaşmakta, neşeye hizmet etmektedir. eser, bitişi hazırlayan bu coşku ve parlak tempo hızlanmasıyla (stretta) son bulur.