dune desert planet

frank herbert’ın yazdığı dune adlı bir fantastik edebiyat serisinin ilk kitabıdır.

evrenin ileriki zamanlarında "bahar" (spice) ya da "melanj" denilen bir madde insan ömrünü uzatmakta ve zamanın uzay yolculuğu tekeli olan uzay loncası’nın (the spacing guild ya da kısaca the guild) uzayda yolunu bulmasını sağlamaktadır. bu madde evrende yerli halkın "dune" adını verdiği arrakis adındaki tek bir gezegenden çıkmaktadır. evrende büyük hanedanlardan olan atreides ve harkonnen’lerin arasındaki kan davasına bu sistem de katılmak üzeredir. atreides dükü i. leto buraya çağırılır ve bu gezegeni yönetmesi istenir. oğlu paul ise küçüklüğünden beri gizli bir rahibeler örgütü olan bene gesserit’in planları dahilinde eğitilmiştir. arrakis’te atreides evi’ne karşı düzenlenen komplodan sağ çıkan paul ve annesi jessica yaşam koşullarının çok zor olduğu arrakis çöllerine kaçarlar ve gezegenin yerli halkı olan fremenlerle yaşamaya başlarlar. fremen efsanelerinin başrahibesi ve dış dünyalı kurtarıcı olarak görülen paul bir fremen olur ve muad’dib adını alır. fremenleri örgütleyerek arrakis gezegenini ele geçirir babasının intikamını alır. evrendeki en geçer akçe olan baharı elinde tutmasıyla büyük bir imparatorluk kurar ve büyük bir cihat başlatır. ayrıca bene gesserit’lerin kuisatz haderah’ı (kwisatz haderach) olur. yani geleceği görebilen bir insan, "ilk erkek bene gesserit" haline dönüşür ama maceraları aslında daha yeni başlamaktadır...

herbert bu ilk romanla aslında "ideal lider nasıl olmalıdır" sorusuna da cevap arar. tasvir ettiği evren 20. yüzyılın ilk yarısının son zamalarındaki dünya tarihiyle büyük benzerlikler gösterir. melanj baharı ile petrol, arrakis (dune) ile orta doğu ve özellikle arap yarımadası arasındaki bariz benzerliğin yanı sıra, bahsettiği hanedanlar da 40lı ve 50li yıllardaki farklı kamplarla örtüşür. örneğin harkonnen hanedanı nazi almanyası’nı, corrino ise latin kökenli avrupayı çağırıştırır. atreides hanedanı ise, anglo-saksondur ve hem britanya hem de abd olarak okunabilir. bu noktada bir hanedandan ziyade tarikat olan bene gesserit’in ibranice bir terim olduğunu ve "köprünün çocukları" anlamına geldiğini, keza kuisatz haderah’ın da yine ibranice ve "yolun kısalması" anlamında bir terim olduğunu not düşmekte fayda var.

herbert’in önerdiği lider, paul atreides’tir. ailesinin soyu antik yunan uygarığına dayanan paul, bene gesserit rahibelerinin yüzyıllar süren genetik çifteştirme sürecinin de son halkasdır. rahibeler onun bir kız olmasını ve harkonnen soyunun son temsilcisi feyd rautha ile birleşmesini öngörürler. rahibelere göre kuisatz haderah bu birleşmeden doğacaktır. ancak kendisi de bir bene gesserit olan annesi jessica, dük leto atreides’e duyduğu aşk yüzünden kız yerine erkek evlat yani bir veliaht doğurmuştur. paul, corrinolar ile harkonnenlerin birleşip atreideslere karşı kurdukları bir komplo sonucu arrakis’in vahşi ve sert fremen halkına sığınır. fremen halkının gelecek bir mesihle ilgili efsaneleri vardır ve paul bu efsaneledeki mesihin mucizelerini gösterir. yani herbert’e gore ideal lider anglo saksondur, soyu hellen uygarlığına dayanır. genetik olarak belirlenmiş, yani asildir ve iktidarını dini metinlerle destekler.

kitabını mc charty döneminde kaleme alan herbert bu lider tipini önerse de, desteklemez. ona göre paul atreides’in fremenleri örgütleyip harkonnenleri yenmesi ve corrino hanedanından gelen evren imparatoru şaddam’ı devirmesi kaçınılmazdır. ama bu zafer 4 bin yıllık bir karanlık çağın da başlangıcı olacaktır.