pervaneogulları beyligi

sinop ve havâlisinde kurulan beylik.
beyliğin kurucusu olan muînüddin süleyman pervâne’nin babası mühezzibeddin ali kâşî, sultan ikinci keyhüsrev’in (1238-1246) veziriydi. moğollar, anadolu’ya girip kösedağ savaşı’nı kazandıkları sırada, moğolların kumandanı baycu’ya rica ederek, selçuklu sülâlesinin yerlerinde bırakılmasını temin etmişti. muînüddin süleyman ise, anadolu’nun moğollar yüzünden parçalandığı ve karışıklıklar içerisine düştüğü bir zamanda büyümüş, ilmî, idarî ve politik yönden mükemmel bir şekilde yetiştirilmişti. aynı zamanda kıvrak bir zekâya da sahip olan muînüddin, kısa zamanda mühim mevkiler elde etti. önce tokat, sonra tokat ve erzincan muhafızı oldu. 1256’da ise, baycu’nun da tavsiyesiyle, pervâne rütbesi verilerek selçuklu saray nâzırlığına getirildi.

sultan ikinci keyhüsrev’in kızı gürcü hatunla evli olan muînüddin pervâne, devlet işleriyle bizzat kendisi ilgileniyordu. keyhüsrev’in ölümünden sonra, üç oğlu arasında çıkan taht kavgaları esnasında, muînüddin, dördüncü sultan kılıç arslan’ın tarafını tuttu ve onu sultan ilan ettirmeyi başardı. aynı zamanda moğol gücüne de dayanmakta olan muînüddin, selçuklu devleti’nin en nüfuzlu kişilerinden biri hâline geldi. trabzon rum imparatorluğundan sinop’u fethetmeye muvaffak oldu. böylece sinop kendisine ikta olarak verildi ve selçuklulara tâbi olarak burada beylik sürmeye başladı. hattâ 1261-1277 tarihleri arasını tarihçiler, muînüddin pervâne devri olarak tanıtmaktadırlar.

muînüddin süleyman pervâne’nin, sinop’u ve peşinden çevrede bulunan on iki kaleyi fethederek, beyliğinin sınırını genişletmesi, onun sultanla arasının açılmasına yol açtı. sultanın kendisini ortadan kaldırabileceği vehmine kapılan muînüddin, onu ele geçirip aksaray’da boğdurdu. yerine, rükneddin’in iki buçuk yaşında bulunan oğlu gıyâseddîn keyhüsrev, sultan ilan edildi.

pervâne’nin bilhassa moğollarla sıkı bir işbirliği hâlinde olması, anadolu’da pek çok itibarlı ve hattâ moğol düşmanı şahısların, mısır’a göçmelerine sebep oldu. bunlar, orada sultan baybars’ı moğollar üzerine cihâda teşvik ettiler. 1277 yılında anadolu’ya gelen sultan baybars, moğollara karşı ezici bir zafer kazandı ve kayseri’ye kadar girdi. ancak pervâne’nin kendisine katılmaması ve genç sultanla beraber tokat’a gitmesi üzerine, suriye’ye geri döndü.

pervâne, moğollara karşı kesin bir zafer kazanılacağına inanmıyordu. ancak, baybars’ın, moğol ordusunu bozguna uğratması, ilhan abaka’yı harekete geçirdi. anadolu’ya giren moğol hükümdarı; elbistan, sivas ve kayseri’de savunmasız müslüman ahaliyi ezme yoluna girerek, rivayete göre 200.000 kişiyi katlettirdi. ayrıca anadolu’dan ayrılırken, pervâne muînüddin süleyman’ı da yanında götürdü ve daha sonra, sultan baybars’ın anadolu’ya gelmesinden onu sorumlu tutarak öldürttü (2 ağustos 1277).

pervâne beyin öldürülmesinden sonra, oğlu mehmed bey, sinop beyi oldu. mehmed bey, babasının moğollar tarafından öldürülmüş olması münasebetiyle, onlardan çekinmiş ve tam bir bağlılık içerisinde saltanatını devam ettirmiştir.

mehmed bey, 1296’da ölünce, yerine oğlu mesud bey geçti. o da ilhanlı devletine tâbiiyetini arz ederek ülkesini korumayı başardı. ancak, 1298 yılında sinop’a bir baskın yapan ceneviz korsanları, mesud beyi esir aldılar. ağır bir fidye ödemek suretiyle kurtulabilen mesud bey, 1300 yılında vefât etti. yerine oğlu gâzi çelebi geçti.

denizcilikte maharetiyle tanınan ve hattâ ilk türk denizcileri arasında sayılan gâzi çelebi, karadeniz’de trabzon rum imparatorluğu ile cenevizlilere karşı başarılı akınlarda bulundu. son zamanlarında candaroğulları beyliğine tâbi bir duruma düşen gâzi çelebi’nin hiç oğlu olmadı. yalnızca bir kızı olduğu için, candaroğulları, gâzi çelebi’nin ölümünden sonra sinop’u beyliklerine ilhak ettiler. böylece, 1322 yılında, pervâneoğulları beyliği, fiilen sona erdi.

pervâneoğulları beyliği, başlangıçta selçuklulara, daha sonra ilhanlı devletine ve son zamanlarında da candaroğulları beyliğine tâbi olarak hüküm sürmüştür. yaklaşık altmış yıl devam etmesi, pervâneoğullarının köklü bir kültür ve medeniyet kuramadıklarını göstermektedir. pervâne beyin, sinop’ta bir medresesi bulunmaktadır. tokat’ta 1800 yılına kadar faaliyette bulunan iki katlı dârüşşifâsı ve merzifon’da bir camisi vardır. pervâne muînüddin süleyman’ın öldürülmesinden sonra, anadolu’daki selçuklu devletinin nüfuzu sona ermiştir.