balim sultan

geniş bir kitleye göre bektaşiliğin önemli bir ulusudur. “ikinci piri (piri sani)”, kurucusu ve kurumlaştırıcısı olarak görülür. kurucusu değildir ancak “ikinci piri” olduğu, kurumlaştırdığı, yolu yasal bir kurum durumuna getirdiği, bektaşiliğin varolan yapısına yeni bir biçim kazandırdığı, erkanını geliştirerek yeniden düzenlediği kesindir. bektaşilik onunla birlikte devlet tarafından tanınır ve geniş yığınlara mal olur. 1501’lerde dönemin padişahı ii. bayezıt tarafından kırşehir’deki hacı bektaş dergahı’nın başına atanır. amaç; türk/ türkmen kızılbaş- alevi- bektaşi’yi iran’ın şiilik etkisinden korumaktır. bu durum bektaşilik’le devletin ilişkilerini arttırır. bundan sonra, devlet içerisindeki birçok yönetici bürokrat ve ulemadan insanlar doğrudan bektaşilik tarikatı’nın üyeleri olurlar.

balım sultan, hacı bektaş’tan sonraki “mihenk taşı”dır. bektaşiliğin toplumsal ve insancıl yönlerini, barışseverliğini ve yardımseverliğini ön plana çıkaran bir gönül eridir. yüzyıllardan beri gelen alevi- bektaşiliğe ait kuralları derlemiş ve dergahta bir düzen içerisinde yaşama geçirilmesini sağlamıştır. sözel olan bektaşi geleneğinde düzenlemeler yaparak, yazılı metin haline getirmiştir. yapısal olarak bektaşiliği “kurallara bağlamış”tır. balım sultan’la bektaşilik erkannamesi son biçimini almıştır. böylece geniş bir coğrafik alana yayılan bektaşilik uygulamasında “birörneklilik” sağlanmış olur.

balım sultan xvi. y. yılda bektaşiliği haydariliğin bir kolu, türevi olmaktan kurtarır, haydarilik etkilerinden arındırır. osmanlı devleti’nin de desteğini alarak hacı bektaş’ın adına yeniden yapılandırır.artık bu yüzyıldan sonra bektaşilik bağımsız bir tarikattır. diğer batıni- alevi eğilimli tarikatları içerisinde eritip özümleyecek güçtedir.

balım sultan yola, tarikatın pratiğine sürekli bir biçim ve içerik kazandıracak yeni etkiler getirmiştir. geliştirilen erkana göre yola girenlerle sıkı ilişki içerisinde örgütlenmiş bir bektaşi toplumu ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. tarikata bir disiplin getirmiştir. kent içi ve kenti çevreleyen tekkelerde daha yetkinleştirilmiş “bir ritüel ve örgütlenme” başlatmıştır. giderek düzenlenmiş sistemin dışında kalan köy gruplarından farklılaşan, bir biçime ulaşmış bektaşilik tarikatı yaratmıştır. bu örgütünü kendisi tarafından kurulan sistemin “ruhani ve örgütsel” başı olan dedeler’le yaymayı ve yaşatmayı amaçlamıştır.çelebiler anadolu ve köylük yörelerde tutunurken, kentsel yörelerde balım sultan ekolü benimsenir. balım sultan, soydan alevi olmayanlara kapı açarak bektaşi olabilmelerinin yolunu açar ve alevi- bektaşilik alanında önemli bir reform yapar. dedebabalık’la yönetilen bektaşiliğin bu kolu ne var ki fazla yaygınlaşamamış, bugün ancak birkaç yüzbin kişilik bir topluluktan öteye gidememiştir.

balım sultan’ın getirdiği yeni usullerin en önemlileri “dedebabalık”, evlenmemiş(“mücerret”) babalık kurumu ve “mengüç”tür. ayrıca ibahilik, üçleme(teslis) ve hulul anlayışları da balım sultan’la birlikte alevi-bektaşiliğe girer.

balım sultan’a kadar bektaşilik, genellikle kırsal kesimlerde ve köylük yörelerde tutunmuş, alevi- türkmen içerisinde benimsenme olanağı bulmuştur. özellikle aleviliğin bir türevi ve aleviliği yeniden biçimleyen, derneştiren, onları eğiterek disipline eden bir eğilim olarak kendini ortaya korken, balım sultan’la kentsel kesimlere ve osmanlı aydınları arasına da girmiştir. böylece bektaşilik tarihinde yeni bir dönem başlar ve bektaşiler; “köy bektaşisi”, “kent bektaşisi” olarak farklılaşırlar. kent bektaşiliğine “nazenin tarikatı” veya “babagan kolu (babalar kolu) ” da denir.