gerhart hauptmann

alman oyun yazarı, romancı ve şair; alman natüralist tiyatrosunun en önde gelen adı. breslau’da heykeltıraşlık öğrenimi gördü, jena üniversitesi’nde hukuk okudu, edebî natüralizmi üstünde büyük etkisi olacak darwincilik’in temsilcilerinden e. maeckel’le tanıştı, roma’da (1883-84) heykeltıraşlık öğrenimine devam etti, berlin yakınlarında erkner’e yerleşti, berlin edebiyat çevrelerine girdi, "durch" adlı, sosyalistlerin, bilim adamı ve yazarların yer aldığı derneği giderek, kendini gününün siyasal felsefi akımları içinde bulundu, marx ve engels ile ibsen ve zola’nın yapıtlarıyla tanıştı, "kararlı natüralizm"i savunan holz’un desteklemesiyle oyun yazmaya başladı; sansürden ve ticari kaygılardan uzakta tiyatro yapmayı amaçlayan freie bühne’yle (özgür sahne) uzun yıllar sürecek işbirliğine girdi, 1901’de almanya’nın en önde gelen oyun yazarı düzeyine ulaştı; oyunlarıyla birlikte abd’ye gitti (1894), kışlarını italyan riviera’sında, yazlarını hiddensee baltık adası’nda, baharları da silezya dağları’nda yaptırdığı evinde geçirdi; oyunları eski başarı çizgisini yitirmeye başladı, 1905’te oxford üniversitesi onur doktorasıyla payelendirildi, 1907’de akdeniz gezisine çıktı, yunanistan’a uğrayışı dionysoscu tragedyaya dönüşü getirdi, 1912’de nobel edebiyat ödülü’nü aldı, i. dünya savaşı sırasında pasifist bir tutumu benimsedi, siyasal etkinsizlikte karar kıldı, weimar cumhuriyeti’ni destekledi, üçüncü imparatorluk sırasında ülkesinde yaşamayı yeğledi, 1942’de naziler tarafından bütün oyunlarının basılmasıyla ödüllendirildi, 1945’te çok yakınlık duyduğu dresden kentinin yerle bir olmasından sonra melankoli ve karamsarlığa büründü. oyunlarıyla almanya’da olduğu kadar, dünyada da natüralizmin temellerini atmış olan hauptmann’ın yazarlığı iki yönelim gösterir; birincisi, ibsen ve zola’nın etkisinde, holz’un başlattığı "kararlı natüralizm"akımı içinde yer alan, frei bühne’yle (özgür sahne) ile işbirliği yaptığı, ilerici ve eleştirel gerçekçi oyunları kapsayan, natüralizmin sahne, diyalog, kişi ve çevre ilkelerine özen gösteren oyunları kapsayan evredir: alman tiyatrosuna natüralizmi getiren ve kömür işçilerinin çetin yaşam koşulları üstüne bir oyun olan der sonnenaufgang (1889, gün doğarken) kendini gerçekleştiremeyen burjuva evlilik ilişkilerini işleyen einsame menschen (1891, yalnız insanlar), sanatçının yaşamdaki sorunlarını burjuvazi ile çatışmasını ele alan kollege crampton (1892, krampon), en ünlü ve en güçlü oyunu olan ve 1844’te silezyalı dokumacıların kendilerini sömürenlere karşı ayaklanmaları yanı sıra, ilk kez emekçileri oyun kahramanı olarak veren die weber (1893, dokumacılar), düzyazılı natüralist sahneler ile koşuklu gizemsel sahnelerin bir arada yer aldığı hanneles himmelfahrt (1893, hannele göğe yükseliyor), küçük taşra kenti törelerini taşladığı kadar, yozlaşmış üst sınıftan insanlara karşı alt sınıftan insanların mücadelesini uyanık bir çamaşırcı kadın örneğinde veren der biberpeiz (1893, kunduz kürk), öz yaşamsal çizgiler taşıyan ve kökleri hak geleneğine uzanan gerçeküstücü öğeler içinde bir sanatçının yaratıcılık gücüyle ilgili tragedyasını bir perdelik oyunu olarak veren die versunkene glocke (1896, batık çan), alman köylü savaşı ekseninde dinsel bağnazlığa sert bir saldırı olan fiorian geyer (1896), kendi istemleri dışında dış koşullara yenik düşen insanları veren fuhrmann henschel 1898, arabacı henschel ile rose bernd (1903, yedi köyün zeynebi), sınıflar arasında yer alan çatışmayı, küçük dünyalar içinde örneklendiren der rote halin (1901, kırmızı horoz), bir ailenin trajik çöküşünü anlatan das friedens fest (1890, barış kutlaması), öbür natüralist oyunlar olan diejungfern vom bischofsberg (1907, bischofsbergli genç kızlar), die ratten (1911, sıçanlar), savaş sonrası dünyayla uyum gösteremeyen bir savaş emeklisini gerçekçi bir oyun içinde işleyen herbert engelmann (1924), ciddi bir oyun olan micheal kramer (1900) ve gerçekçi bir tragedya olan dorothea angermann (1926). hauptmann’ın ikinci yönelimi toplumsal yaklaşımdan çok psikolojik yaklaşımın ağır bastığı natüralist oyunlarının kendi yaşamsal deneyimleri doğrultusunda bir eğri çizerek, kendi bireysel çelişmelerini insanın varoluşunun trajikliği biçimde yorumlayan oyunları ile gizemsel bir dünya içinde romantik ve simgesel oyunlar haline gelmesidir: gerçeküstücü öğeler içinde bir sanatçının yaratıcılık gücüyle ilgili tragedyasını bir pericilik oyunu olarak veren die versunkene glocke (1896, batık çan); "modern lear" olarak nitelendirilen vor sonnenuntergang (1932, gün batarken), siyasal etkinsizliği, aztek imparatorunun ispanyol işgalcilere karşı pasifizminde veren der weisse heiland (1912, beyaz kurtarıcı), shakespeare’in fırtına’sına dayanan indipohdi (1922), hamlet’e bir ön oyun olarak yazdığı hamlet in wittenberg (1935, hamlet wittenberg’de), yine shakespeare ile strindberg bilgisini gösteren schluck und jau (1900, schluck ile jau), boccacio’nun aynı adlı yapıtına dayanan griselde (1909), ortaçağ efsanelerini ele alan kaiser karl geisel (1908), simgesel bir oyun olan der arme hainrich (1902, zavallı heinrich), yeni-romantik bir oyun olan ulrich von lichtenstein (1939), romantik bir perdelik oyunu olan die tochter der kathedrale (1939, katedralin kızı), tek perdelik oyunu benzeri oyunlar veland (1925), elga (1896), und pippa tanzt (1906, ve pippan dansediyor!); dionysoscu tragedya özellikleri içinde son dönem karamsarlığını yansıtan oyunlar der bogen des odysseus (1907, odysseusun yayı) ve die atrieden tetralogie (1941-47, atrius dörtlemesi: iphegenie in aulis, 1943, iphegenie aulis’te; agamemmons tod, 1942, agamemnon ölümü; elektra, 1947: iphegenie in delphi, 1941, iphegenie delphoi’da); özgürlük savaşı’nın 100. yılını kutlamak için 1. dünya savaşı arifesinde yazılmış bir oyun olan festspiel in deutschen reimen für die jahrhundretsfeier der befrei ungskrieg (1912, kurtuluş savaşı’nın yüzüncü yıl kutlaması için alman ölçüsüyle yazılmış şenlik oyunu).