sanford ballard dole

sanford ballard dole (23 nisan, 1844 – 9 haziran, 1926) hawaii krallığının, protektorasının, cumhuriyetinin ve bölgesinin siyasetçisi ve hukukçusu.

dole honolulu’da amerika birleşik devletleri norridgewock, maine’den protestan hristiyan misyoner bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. ananas patronu olan kuzeni james dole, sonraki yıllarda dole’a hawaii’ye gelerek destek olmuştur. dole hawaii adaları’nda daha sonraları yerel siyasette etkili olmuş olan varlıklı, seçkin göçmen bir topluluğun parçasıydı. başarılı bir avukat olarak hizmet etmiştir ve kral david kalkaua ve kraliçe liliuokalani’nin arkadaşı olarak hawaii toplumunun ve kültürünün batılılaşmasında etkili olmuştur. isteksizce kabul ettiği geçici hükümet başkanlığını kabul etmeden önce, dole üç hawaii krallığı yargıtay yargıçından birisiyidi.

dole yerel göçmen işadamları ve şeker yetiştiricilerinin, içişleri bakanı lorrin a. thurston tarafından yazılmış olan süngü yasası’nı zorla kabul etmeleri ile sonuçlanan 1887 devriminde yer almıştır. tüm asyalıların oy hakkını resmen almıştır ve yerli hawaiilerin büyük çoğunluğu gelir ve servet gereksinimleri nedeniyle haklarından mahrum edilmişlerdir, bu sayede krallık avrupalılara daha çok güç vermiştir. ayrıca krallığın gücünü danışma meclisi’nin yönetimi lehinde azaltmıştır. kalkaua daha sonra dole’u hawaii krallığı yargıtay yargıcı olarak atamıştır.

17 temmuz 1893 blount raporu güvenlik komitesi’nin a.b.d büyükelçisi john l. stevens ile birlikte hareket ederek amerika birleşik devletleri deniz piyade sınıfı’nın adaya indirilmesinde ve kraliçe liliuokalani’yi zorla tahtından indirmesinde iddia edilmiştir. başkan cleveland tarafından yapılması sağlanan 26 şubat 1894 morgan raporu, konuyu derinlemesine araştırmıştır ve isyanın yerel olduğu sonucuna varmıştır. isyanın temelinde krallığın tarih içindeki bozulması ve amerikan askerlerinin sadece amerikan mülkünü ve vatandaşlarını korumak ve hawaii krallığı’nın sona ermesinde herhangi bir rolü olmadığı sonucuna varılmıştır.

her şeye rağmen krallık ocak 1893’de sona ermiştir ve geçici hükümet hawaii krallığı ile diplomatik bağları olan tüm devletler tarafından sona ermesinin ardından 48 saat içinde adaların yasal hükümeti olarak tanınmıştır. sonraki yıllarda başarısız olan silahlı isyan girişimi sonucunda, kraliçe resmi olarak 1896’da tahttan çekilmiştir.

grover cleveland’ın amerika birleşik devletleri başkanı seçilmesiyle, geçici hükümet’in ilhak umutları bir süreliğine bırakıldı. doğrusu james henderson blount tarafından yürütülen bir araştırma sonrasında cleveland krallığı eski haline getirmek için doğrudan yardım etmeye çalışmıştır. 16 kasım 1893’de albert willis cleveland’ın devrimcilere haklarını geri verme karşılığında olacak genel af yapma isteğini sunmuştur, başlangıçta kraliçe olaya karışanlara ölüm cezası verilmesi isteğiyle reddetmiştir. 18 aralık 1893’te kraliçe dole ve thurston’un cezalandırılması hususundaki isteğiyle fikrini değiştirmiştir fakat o zamanlarda cleveland çoktan konuyu morgan raporu’nu hazılamış olan kongreye devretmişti. 23 aralık 1893’te cleveland’ın konuyu kongreye havale ettiğinden habersiz olan willis geçici hükümet’e kraliçeyi tekrar tahta çıkarma isteğini belirtmiş ve reddedilmiştir. sonraki yıl, geçici hükümet anayasa çıkartmıştır ve 4 temmuz 1894’de hawaii cumhuriyeti kurulmuştur.

lorrin a. thurston başkanlığı reddetmiştir ve dole hükümeti yönetmek için seçilmiştir. dole ilk ve tek başkan olarak 1894’den 1900’e kadar hizmet etmiştir. dole thurston’u washington, dc’de kulis yapması ve hawaii’nin ilhakını garantilemesi için görevlendirmiştir.

dole’un hükümeti birden fazla krallığı yeniden kurma çabaları ile karşılaşmıştır, buna robert william wilcox’un katıldığı silahlı isyanda dahildir. bu olayın sonucunda wilcox ve diğer komplocularun hükümleri ya azaltımıştır ya da ölüm cezaları hapis cezasına çevrilmiştir. dole diplomat olarak başarılıydı, hawaii krallığı’nı tanıyan tüm uluslar hawaii cumhuriyeti’ni de tanımışlardır.

başkan william mckinley a.b.d.’nin hawaii’yi ilhakı sağlandıktan sonra dole’u ilk bölge valisi olarak atamıştır. dole göreve 1900’de başlamıştır fakat 1903’de a.b.d bölge mahkemesi hâkimi olmak için istifa etmiştir. bu görevde 1915’e kadar kalmıştır ve birkaç seri inmenin ardından 1926’da ölmüştür. külleri kawaiahao kilisesi’ne gömülmüştür. oahu adasına kalihi vadisi’nde bulunan dole orta okulu’nun adı dole’un anısına 1956’da verilmiştir.