atık motor yağı ve bertarafı

prof. dr. mustafa öztürk’ün kaleme aldığı ve kullanılmış motor yağlarının tehlikelerini, çevreye zarar vermeden ortadan nasıl kaldırılmaları ve toplanmaları gerektiğini anlatan bilimsel eser. eserin giriş kısmı şöyledir:

"kullanılmış motor yağları tehlikeli atıktırlar. doğru bir şekilde yönetilmedikleri zaman hem çevreye hem de ekonomiye ciddi zarar verirler. atık yağların çevreye verdiği zararların %30-50’i insan hatasından kaynaklanmaktadır.

denize, göllere, akarsulara dökülen bir litre kullanılmış motor yağı bir milyon litre suyu kullanılamaz hale getirir, yani kirletir. kanalizasyona dökülen motor yağları kanalizasyon borularını tahrip eder ve ömrünü kısaltır. özellikle biyolojik atık su arıtma tesislerine ciddi zararlar verir.

kullanılmış motor yağları enerji içeriği yüksek olan ve içerisinde çeşitli kirleticileri içeren bir atıktır. atık motor yağları, kontrolsüz olarak gelişi güzel yerlerde yakıldıkları zaman çevreye çok ciddi kirleticiler yayarlar. bu kirleticiler, insan sağlığı için çok tehlikelidir. bazen bu yağlar motorinin içine katılarak araçlarda yakıt olarak kullanılmaktadır. bu tür yakıtlar, araçların motorlarına ciddi zararlar vermekte ve egzozdan ciddi kirleticilerin atılmasına neden olmaktadır. bir kısım vicdansızların bu atık yağı ekmek fabrikalarındaki yakıtlara kattıkları belirtilmektedir. dolayısıyla kullanılmış yağlar, kaynağından doğru olarak toplanmalı, standartlara uygun araçlarla taşınmalı ve lisanslı bertaraf tesislerinde bertaraf edilmelidir.

ülkemizde yaklaşık olarak yılda 150.000 ton atık motor yağı oluştuğu tahmin edilmektedir. bu atığın ekonomik değeri 400 milyon dolardır. atık yağın 2007 yılı verilerine göre ancak 34.000 tonu toplanmıştır. 2007 yılı sonunda yönetmeliğe uygun olarak toplanan atık yağ, türkiye genelinde oluşan atık yağ miktarının yaklaşık %20’sini oluşturmaktadır. toplanan atık yağın %49’si çeşitli sanayi tesislerinde ek yakıt olarak ve %52’si geri kazanılarak ikincil
ürün üretilmektedir. geri kazanma tesislerinde elde edilen ürünlerin nerede kullanıldığı ve tesiste oluşan bakiye atıklarının nerede bertaraf edildiği sürekli olarak izlenmeli ve raporlanmalıdır. geriye kalan 116.000 ton atık yağın nerede kullanıldığı/değerlendirildiği ve nereye atıldığı bilinmiyor. bu konuda illerde başta valilikler olmak üzere belediyeler çalışma yapmalıdır. atık yağlarını lisanslı kuruluşlara vermeyenler hakkında yasal işlem yapılmalıdır. kontrol edilemeyen bu atıkların ekonomik değeri yaklaşık olarak 300 milyon dolardır.

dizelli araçlarda atık motor yağlarının kullanılması halinde yanma sonucu önemli miktarda kül oluşur. kül, motorun çalışma sıcaklığında (400–550 oc) kısmen erir ve deşarj valflarında veya turbo süper şarj redresöründe tortuya neden olur. buda valfların tahribatına ve tıkalı süper şarj redresöre neden olur. dizelli araç sahipleri veya sürücüleri araçlarının kısa sürede tahrip olmasını istemiyorlarsa bilinmeyen yerlerden yakıt almamalılar. klor ve ağır metal konsantrasyonu yüksek atık yağların dizelli araçlarda kullanılması ile egzozdan başta uçucu ağır metaller olmak üzere klorlu organik maddeler atılır. dioksin, furan gibi gazların sağlık üzerinde kanser etkisi yaptığı bilinmektedir.

motor yağları, günlük hayatın bir parçasıdır. dolayısıyla yağlar kullanılırken çevreye zarar vermeden yönetilmesi esastır. bunun için çevre ve orman bakanlığı çok sağlıklı denetleme, izleme, kontrol ve raporlama birimlerini özellikle büyük şehirlerde başlayarak oluşturmalıdır. çevre ve orman bakanlığı kurumsal kapasitesini avrupa birliği normlarına mutlaka getirmelidir. başta servis istasyonları olmak üzere araç bakım ve tamir atölyeleri, büyük araç
filosuna sahip askeri kurumlar, karayolları genel müdürlüğü, dsi, büyükşehir belediyeleri, il belediyeleri ve yük/yolcu taşıması yapan özel firmalar atık yağlarını kesinlikle çevre ve orman bakanlığının lisans verdiği kuruluşlara vermelidir. lisanslı kuruluşlara atık yağlarını vermeyenler hakkında başta belediyeler olmak üzere tüm kurumlar gerekli incelemeleri yaparak yasal işlem yapmalıdır. gerekirse ruhsatlarını iptal etmeliler. belediyeler ve
bakanlıklar artık denetleme ve incelemeye daha fazla önem vermeliler.

dökülen yağları temizleme maliyeti oldukça yüksektir. dökülen yerin durumuna ve yağıların özelliklerine bağlı olarak bir litre dökülen yağı temizleme maliyeti 20–200 dolar arasında değişmektedir. özellikle deniz ve göl sahillerini temizleme maliyeti çok daha yüksektir. mineral yağı, motorlu taşıtlar ile hidrolik pompalar ve motorlar, kompresörler ve elektrikli
transformatörleri gibi diğer makinelerde yağlayıcı olarak kullanılmaktadır.
kullanılmış yağları yakmak için uygun olmayan sistemler, insan sağlığı için ciddi tehlikelere neden olan kirleticiler üretilirler. insanlar ısınırken zehirlenirler. bu tür yakma sistemlerini kullanan tamir bakım istasyonları hakkında yasal işlem yapılmalıdır.

atık motor yağ, ham yağdan rafine edilen herhangi bir yağın veya herhangi sentetik yağın sanayide veya sanayi dışı alanlarda özellikle yağlama amacı ile belli bir süre kullanım sonucu kimyasal ve fiziksel safsızlıklarca kirletilmesi sonucu oluşan veya orijinal özelliğini kaybeden
bir yağdır. yağ, normal kullanım esnasında kir, metal sürtünmeleri, su veya kimyasallarla karışarak kirlenir. yağ zamanla uzun kullanımdan dolayı iyi performans göstermez. dolayısıyla motorun daha iyi iş yapabilmesi için kullanılmış yağ, yeni yağla değiştirilir. araç sahipleri atık motor yağlarını lisanslı kuruluşlara veren servis istasyonlarında veya araç bakım yerlerinde değiştirmeliler. atık motor yağlarının nereye verildiğini sorgulamalılar."

kaynak: atık motor yağı ve bertarafı. ankara–2008.
prof. dr. mustafa öztürk hatay milletvekili