refik halit karay

15 mart 1888’de istanbul’da doğdu. 18 temmuz 1965’te istanbul’da yaşamını yitirdi. romancı, öykü yazarı ve gazeteci. anadolu yaşamını anlatan öyküleri ve kurtuluş savaşı’na karşı tutumuyla tanınır. vezneciler’de şemsü’l-maarif ve göztepe’de taş mektep’te öğrenim gördü. özel ders aldı. mekteb-i sultani’yi (galatasaray lisesi) bitirdi. 1907’de hukuk mektebi’ne başladı. maliye nezareti’nde devair-i merkez kalemi’ne katip olarak girdi. 2’nci meşrutiyet’in ilanından sonra memurluğu bırakarak 1908’de servet-i fünun’da ve tercüman-ı hakikat’te yazmaya başladı. 1909’da son havadis adıyla bir gazete kurdu, 15 sayı yayınladı. fecr-i ati topluluğu’na katıldı. "kalem" ve "cem" mizah dergilerinde "kirpi" takma ismiyle siyasi mizah yazıları yazdı. 1912’de ittihat ve terakki’nin istenmeyenler listesine girdi, sinop’a sürgüne gönderildi. 1918’de ziya gökalp’in çabalarıyla istanbul’a döndü. robert kolej’de türkçe öğretmenliği yaptı. vakit, tasvir-i efkar ve zaman gazetelerinde makaleleri yayınlandı. damat ferit paşa’nın dostluğu sayesinde, mütarekeden hemen sonra hürriyet ve itilaf fırkası’na katıldı. 1919’da posta ve telgraf umum müdürü oldu. izmir’in işgalinden sonra anadolu hareketiyle istanbul hükümeti arasında yaşanan telgraf krizinde istanbul hükumeti’nin tarafını tuttu. 1922’de aydede mizah gazetesini çıkardı. istanbul’un düşman işgalinden kurtarılışının ardından 1922’de beyrut’a kaçtı.

15 yıllık kaçak hayatından sonra 1938’de af çıkarılmasıyla yurda dönebildi. gazetelerde yazılar yazdı, aydede dergisini tekrar çıkardı. yazarlığa mizah öyküleriyle başladı. 1919’dan başlayarak türk öykücülüğüne yeni bir sayfa açtı. sürgün olarak gittiği anadolu’dan çeşitli kesimlerden insanları canlandırdığı "memleket hikayeleri" 1919’da yayınlandı. bu kitapla, o güne kadar konuları istanbul’la sınırlı olan öykücülüğü anadolu’ya taşıdı. bu yönüyle sonradan serpilip gelişen "köy edebiyatı"nın öncüleri arasına girdi. 1920’lerden sonra daha arı ve anlaşılır bir dil kullandı. romancılığında iki ayrı çizgi etkindir. yurtdışına kaçmadan önce yazdığı "istanbul’un iç yüzü" en yetkin romanı sayılır. 1920’de yayınlanan bu romanda, roman tekniğinin dışında birbirinden kopuk parçaları mozaikler halinde birleştirerek ittihat ve terakki’nin işbaşına gelişinden 1’nci dünya savaşı günlerine kadar olan istanbul’u bütün renk ve çizgileriyle yansıttı. türkiye’ye dönüşünden sonra yazdığı romanlarda, daha çok kişiye seslenme daha fazla satma ve okunma kaygısıyla sanatı bir kenara bırakıp ticari eserlere yöneldi. bu romanlarda yurt gerçeklerinin yerini, avrupa dışı ülkelerde geçen olaylar aldı.

eserleri

roman:
istanbul’un içyüzü (1920)
yezidin kızı (1939)
çete (1939)
sürgün (1941)
anahtar (1947)
bu bizim hayatımız (1950)
nilgün (3 cilt, 1950-1952)
yeraltında dünya var (1953)
dişi örümcek (1953)
bugünün saraylısı (1954)
2000 yılının sevgilisi (1954)
iki cisimli kadın (1955)
kadınlar tekkesi (1956)
karlı dağdaki ateş (1956)
dört yapraklı yonca (1957)
sonuncu kadeh (1965)
yerini seven fidan (1977)
ekmek elden su gölden (1980)
ayın on dördü (1980)
yüzen bahçe (1981)

öykü:
memleket hikayeleri (1919)
gurbet hikayeleri (1940)

mizah:
sakın aldanma inanma kanma (1915)
kirpinin dedikleri (1918)
agop paşa’nın hatıraları (1918)
ay peşinde (1922)
tanıdıklarım (1922)
guguklu saat (1925)

günce:
bir içim su (1931)
bir avuç saçma (1939)
ilk adım (1941)
üç nesil üç hayat (1943)
makyajlı kadın (1943)
tanrıya şikayet (1944)

ani:
minelbab ilelmihrab ((1946)
bir ömür boyunca (1980)

(bkz: 18 temmuz 1965)

18/07/1965 (bugun) gazeteci ve yazar refik halit karay öldü. eserleri arasında, "istanbul’un iki yüzü", "bugünün saraylısı", "guguklu saat" yer alıyor.