enrico fermi

enrico fermi (1901-1954)

enrico fermi 29 eylul 1901’de roma’da dogdu.babasi polis sefi alberto fermidir. ilk olarak dilbilgisi okuluna kaydoldu.onun ilk matematik ve fizige olan yetenegini kesfeden ve destekleyen babasinin arkadaslarindan a. amidei olmustur. 1918’ de pisa universitesinin bursunu kazandi. pisa universite’sinde 4 yil kaldiktan sonra 1922’ de professor puccianti’den doktorasini aldi.

bir yil sonra 1923’de italyan hukumetinden burs kazandi.ve gottingen ’de professor max born’ la birkac ay birlikte calisti. rockefeller bursuyla 1924’de leyden’e p. ehrenfest’le birlikte calismaya gitti. ayni yil florence universite’ sinde matematiksel fizik dersleri vermek icin italya’ya gitti.
1926’da fermi gunumuzde fermi istatistigi olarak bilinen pauli parcaciklarinin istatistigini kesfetti.bose-einstein istatistigine gore hareket eden bosonlarin tersine, bu parcaciklar fermion olarak bilinir. 1927’de fermi, roma universite’sinde teorik fizik profesoru oldu.bu gorevini 1938’ de mussolini’ nin fasist diktatorlugunden kacip amerika’ya goc edinceye kadar surdurdu(nobel odulunu aldiktan hemen sonra).
roma’daki ilk yillarinda kendini elektromanyetik problemlerin cozumune ve bazi spectroskopik olaylarin teorik olarak aciklamasina verdi.fakat asil ilerlemesini calismalarini elektron ve atom cekirdegi uzerine yaptigi zaman gerceklestirdi.1934’de beta bozumu teorisini gelistirerek pauli’nin radyasyon teorisi ile birlestirdi. curie ve joliot’ un yapay radyasyonu kesfinden sonra notron bombardimanina tutulan asagi yukari her elementin nukleer donusume tabi oldugunu kesfetti. bu arastirma, yavas notronlarin ve nukleer fission’un kesfine, ayrica o zamana kadar periyodik tabloda bilinen elementlerden farkli elementlerin bulunmasina yol acti.
1938’de fermi tartismasiz notronlar konusunda en iyiydi. bu calismalarina amerika’da da devam etti.amerika’ya varisindan hemen sonra columbia universite’ sine fizik profesoru olarak atandi.hahn ve strassmann’nin 1939’un baslarinda fission’u kesfinden sonra ikincil notronlarin yayilma ve zincirleme reaksiyon olasiligini hesapladi.bu calismalarina buyuk bir istekle devam etti ve bircok deneyden sonra kontrol altindaki ilk zincirleme reaksiyonu gerceklestirdi. bundan sonra atom bombasi yapimindaki sorunlarin asilmasinda onemli rol oynadi, manhattan projesi liderlerinden biriydi.
1944’de fermi amerikan vatandasi oldu. ii. dunya savasindan sonra 1954’ de olumune kadar surecek olan nukleer calismalari icin chicago universite ’sinden profesorluk teklifini kabul etti. burada yogunlugunu yuksek enerji fizigine verdi ve pion-nucleon etkilesimi calismalarina onculuk etti. yasaminin son yillarinda fermi kozmik isinlarin kaynagini arastirmakla gecirdi.sonunda kozmik isinlarin cok buyuk enerji kaynaklari oldugunu gosteren bir teori gelistirdi.
fermi’nin teorik ve deneysel fizigi konu alan bir cok yayimi vardir. bunlardan bazilari ,elektronik gazlarin istatistiginin hesabi ve paul’i parcaciklarindan olusan gazlari konu alan "sulla quantizzazione del gas perfetto monoatomico", rend. accad. naz. lincei, 1935, atomun istatistiksel modelini(thomas-fermi atom modeli) ve atomik ozelliklerin hesaplanmasinda yeni bir yaklasimi(semiquantitative method) inceleyen quantentheorie und chemie, , leipzig, 1928, "uber die magnetischen momente der atomkerne", z. phys., 1930, "tentativo di una teoria dei raggi ß", ricerca scientifica, 1933 sayilabilir.
ona nobel odulu yavas notronlarin yarattigi radyasyon ve nukleer enerji alanindaki calismalarindan dolayi verildi. profesor fermi laura capon ile 1928’de evlendi.giulio adinda bir oglu nella adinda bir kizi vardir. bos zamanlarinda yurumeyi,tirmanmayi ve kis sporlarini severdi. 29 kasim 1954’de chicago’da oldu.

kaynak : nobel fizik odulleri