altay

ikinci mesrutiyetten 1908’e kadar turkiye’de spor yapmak hem padisah yonetiminin baskisi, hem de muhafazakarlarin tutumu nedeniyle hemen hemen olanaksiz gibiydi. spor yapanlar o donemde pedersahi bir zihniyetle ayiplanirdi. turkiye’ de modern beden egitimi oncusu sayin selim sirri tarcan 1919 yilinda beden egitimini gelistirmek amaciyla bir salon acmak ici izmir’e geldi. onun bu girisimi “sariklilar” tabir edilen asiri muhafazakarlar tarafindan engellendi. sayin selim sirri tarcan salon acamamasina ragmen, o donemde vali rahmi bey, necati bey, vasif cinar beyle gorustu. tarcan’in spor sevgisi asisi sonucu rum ve ermeniler ile diger azinligin etkinligi nedeniyle artik turk gencleri spor yapma geregini duyuyorlardi. turkiye’de ilk kez futbol rum ve ermeniler ile ingiliz ve italyanlar tarafindan 1898 yilinda oynanmaga baslandi. 1905 yilinda amerikan kollejinde ogrenim yapan sayin talat erboy orada okuyan iki arkadasi sayin serif remzi reyent, sayin sabri suleymanovic ile birlikte yabanci ogrenciler ile futbol oynamaga basladi. n e yazik ki bu uc turk genci istibdat devrinin karanlik gunlerinde kamil pasanin baskisi sonucu amerikan kolejinden cikarildi. talat erboy okumak uzere ingitereye gonderildi. 2 yil ingiltere’de kalan erboy futbolun besigi sayilan buyuk britanya’da futbolunu gelistirdi.
ayni tarihte sayin adnan menderes’in enistesi sayin nejat evliyazade de futbol oynuyordu. o da belcikaya 2 yil icin ogrenime gonderildi. nejat evliyazade belcika’da futbol oynayan ilk turk futbolcusudur.
belgesel kayitlara gore 1905 yilinda futbola baslayan sayin talat erboy, sayin sabri suleymanovic, sayin serif remzi reyent, sayin nejat evliyazade ilk turk futbolcularidir. 1908 yilinda ikinci mesrutiyat ilan edilince istibdat donemi bitti. turk gencleri futbol oynamaya basladilar. 1908 yilindan sonra futbol turk okullarina da girdi. sultani mektebinde okuyan ogrenciler okul muduru sayin sukru saracoglu, okul mudur muavini sayin baha esat tekant’in daha sonra sark idadisinde (mektebinde) necati bey, sayin vasif cinar’in tesviki ile futbol gelismeye basladi.
okuldan sonra ogrenciler kendi aralarinda futbol oynamaga basladilar. 15-16 yaslarinda olan talat erboy’la, nejat evliyazade, sabri suleymanovic, kemal tahsin soydam, hasan tahsin soydam, simendiferci lakabiyla anilan rifat iyison, mazlum bey, husnu bey cakir kemal bey futbolcu olarak futbol tarihine isimlerini yazdirdilar.
turkiye’de ilk futbol tuzugunu ingilizce den tercume edenler turkiye seker fabrikalari genel mudurlugu’nu yapan baha esat tekant bey, talat erboy bey ve nejat evliyazade bey odular.
1913 yili sonunda izmir’e gelen sayin celal bayar ittihat terakki cemiyetine katmak icin spor yapan altay’li gencleri davet etti ve 1914 yilinin 16 ocak tarihinde altay fiilen kuruldu. sayin celal bayar sark idadisinde faaliyet gosteren altay’in kurulusu icin para yardiminda bulundu. altay futbol tarihimizde ilk deplasman yapan turk takimidir. 1923 yilinda baskent ankara’ya davet edilen altay’in bu seyahatinin cok basarili olmasi nedeniyle buyuk kurtarici ataturk 1924 paris olimpiyatlarina turk sporcularinin katilmalari icin emir verdi. 1924 paris olimpiyatlarina altay’dan futbolcu olarak hamit aslan, atlet olarak sait odyak istirak etti.
izmir’de 15 kez izmir sampiyonlugu kazanan yuzlerce silt ve kupayi muzesine tasiyan altay’in sinesinde altinordu ve goztepe dogdu. bugun varliklarini surduren altinordu ve goztepe, altay’in bagrindan kopmadir.
hamit aslan izmir’in ilk milli futbolcusudur. yine sait odyak izmir’in ilk milli atletidir. vahap ozaltay, baron fevzi, kaleci fehmi, mamako saim saymaner, fuat goztepe futbol asklarini altay’da tattilar. talat erboy’larin, nejat evliyazade’lerin ardindan avrupa sahalarinda top kosturan, avrupa takimlarinin formalarini giyen 2 altay’li futbolcu daha vardir. bunlar fransa’da racing takiminda oynayan vahap ozaltay ile isvec’te oynayan basri.vahap ozaltay avrupa’da yalniz turk futbolcusu olarak degil, turkiye’ye de yeni sistemleri getiren ve uygulayan futbol adamiydi. orta avrupa ve wm sistemlerini turkiye’de uygulayan vahap ozaltay oldu. bu sistemleri gelistirdi. isvicre’nin surgu sisteminide denedi. 4-3-3, 4-2-4 modern futbol anlayisi da altay’da vucut buldu. italya’dan altay’in antrenorlugune getirilen leandru remondini cagdas futbolu altay’da uyguladi. takimi basaridan basariya kosturdu.
soyadini altay’dan alan oz altay’li vahap ozaltay son nefesini bile altay’in catisinda, mukadder catida verdi. altay’in kongresinde konusurken heyecanlandi ve kalbi, altay icin attigi kalbi kulup binasinda durdu, ruhu orada uctu.
27 aralik 1929 yilinda altay-altinay macinda altay futbol sahasinda sehit de verdi. vehbi siddetli bir darbe nedeniyle vefat etti.
uluslararasi fuar kupasina ilk istirak etme basarisina ulasti. simdiki uefa kupasinda altay siyah-beyaz renkleri avrupa sahalarinda temsil etti.
turk futbolunda istanbul’un uc buyuklerine ilk kafa tutan ege’in incisi izmir’in gozbebegi altay oldu. onlarin yillardir suren 1’incilik, 2’incilik, 3’unculuk tahtini bozan altay’di. yapisik kardesler arasina girerek 2’ncilik kursusune oturdu.
anadolu futbolunda ilk devrim altay tarafindan yapildi. istanbul futbolunun tekelindeki kupaya sampiyonluk ismini ilk yazdiran anadolu takimi altay’in ta kendisidir. altay’in muzesini su anda “turkiye kupasi” en degerli kupa olarak suslemektedir. bu kupanin en gurur ve ovunc tablosu da altay’in sinesinden kopan goztepe ile finalin oynanmasidir. eskiler bunu bir babanin oglu ile mucadelesi olarak nitelemektedirler.

nicin “buyuk altay”...
altay, turk sporunun aynasi ve tarihidir. izmir’de sporun onculugunu yaparken ikinci mesrutiyetten sonra hurriyet kivilcimi bu takimda atilmis, osmanliliktan turkluge geciste, onun kurucu gecleri faal oldular. rum, ermeni ve diger azinliklarin politik, ekonomik ve sportif baskilarina siyah-beyaz’li gencler bayrak actilar. “gavur izmir” adini cikaran rum ve ermani toplumlariyla, izmir’deki rum metropoliti hiristosmos ve avanesine karsi turk gencligini uyandirdilar. milliyetcilik bilinclenmesine onayak olan alttay’li gencler; necati beyler, vasif cinar beyleri ile ittihat ve terakki cemiyetinde sayin celal bayar ile kol kola omuz omuza mucadele ettiler. yunan’a ilk kursunu sikan sehit gazeteci sayin osman nevres’in (hasan tahsin) arkadaslari necati bey, vasif cinar bey hurriyet kivilcimini ateslediler. hasan tahsin’in vatan sevgisi, hurriyet askini”izmir’e dogru”isimli gazetesindeki surdurduler, dile getirdiler, meydanlarda atesli nutuklar soylediler. sark gazetesi sahibi halil zeki osman bey, fahrettin altay pasa, sukru saracoglu bey, baha esat tekant bey, mahmut esat bozkurt beyleri sinesinde yetistirmis. altay yalniz sporumuzun gururu degil, turk milli mucadelesinin atar damari oldu. 9 eylul 1922 tarihinde sanli ordumuz yunan’i denize puskurturken soyadini altay’dan alan suvari alayi ile izmir’e giren sayin fahrettin altay pasa konak’ta vilayete turk bayragini astiran kumandandi.
23 nisan 1920’de ilk buyuk millet meclisi’nde mebuslariyla ataturk’un yanina kosan, onunla cumhuriyetin koruyucusu olan altay cok partili hayata geciste tarihte yerini aldi. demokrat partinin kurulusunda onemli rol oynadi. altay’in kalesini koruyan basbakan sayin adnan menderes, altay’lilara ittihad terakki cemiyetinde kucak acan sayin celal bayar ile kader birligi yapti. sayin adnan menderes’in futbol oynadigi yillarda kulubun baskani, simdi ap’nin kurucularindan olan sayin sinasi osma’nin babasi gazeteci halil zeki beydi. yine altay formasini serefle giymis refik sevket ince, sayin danyal akbel, sayin sebati acun, sayin muzaffer balaban demokrat parti safhalarinda yer aldi.
chp’nin baskani sayin sukru saracoglu, 1924 paris olimpiyatlarinda turk milli takim formasini giyen chp’li sayin said odyak, sayin serif remzi reyent, sayin ruhi soyer, sayin dundar soyer.
turk toplum yasantisinda altay yetistirdikleri ile onlarin eserleriyle hakli bir gurur tablosudur. altay’li olmakla, bugunun kusagi ovunmekte haklidir. gelecek kusak da dedelerinin, babalarinin, agabeylerinin sonmeyen mesalesini tasiyacaktir. iste “buyuk altay” sozu yalniz spor sahalarindaki basaridan dolayi degil, hurriyet kivilcimini atesleyen , milliyetcilik ruhunu yasatan, milliyetcilik bilincini yerlestiren, osmanliliktan (ne mutlu turk’um) diyene kadar turkluk mucadelesinde varligini surduren, milli mucadelede canini ortaya koyan, kurtulus savasinda destanlar yaratan, cumhuriyet doneminde hizmetten hizmete kosan, ataturk devrimlerini koruyan, yasatan evlatlarinin eserinden dolayi soylendi. simdiki kusaga gelecek kusaga buyuk altay sembol oldu.altay kulubu, turk spor yasantisinin ve spor tarihimizin en zengin hazinesidir. 75 yila yakin mazisinde turk sporunun onculugunu yapti. ege’de milliyetcilik bilincinin yerlesmesinde, milli mucadelede, ozgurluk savasinda, cumhuriyetimizin kurulusunda ve cumhuriyet doneminde onemli rol oynadi.
1914 yilinda milliyetcilik cereyani, turkculuk hareketi altay kulubunde basladi. o devirde; izmir’de rum, ermeni ve italyanlarin etkisi onemli bir sorundu. devrin valisi rahmi bey, vasif cinar bey ile necati beye “sark idadisi” isminde bir okul actirdi. amac rumlarin ve diger azinligin etkenligini kirmakti. sark idadisinde turk gencleri toplaniyor, milliyetcilik cereyanini gelistirmek, rum, ermeni, italyan etkenligini kirmak icin harekete gecirmeyi kararlastiriyorlardi. izmir’de kurulan ve halen yunanistan’da spor faaliyetini devam ettiren paniainios, apollon ile garibaldi, pelops, iskos, evangilidis gibi azinliklarin kurdugu takimlara karsi milliyetcilik hisleri ile yanan gencler turkculuk hareketini spor sahasinda baslatarak etkenligini surduren rum, ermeni ve italyanlarla mucadeleye giristiler. iste spor sahasindaki genclerimizin mucadelesi 16 ocak 1914 yilinda kurulan altay kulubunde basladi.
ittihad ve terakki cemiyeti, sark idadisi okulunda ve altay’in milliyetcilik cereyanini dikkatle izlemekteydi. ittihad ve terakki cemiyeti, katibi mesulu, son osmanli meclisi mebusani’nda izmir mebusu celal bayar (eski cumhurbaskani) izmir’e geldi. celal bayar altay kulubundeki gencleri cagirdi. onlarla konustu ve altay’i ittihat ve terakki cemiyetinde himayesi altina aldi. altay kulubune cemiyet binasinda yer verdi.
birici dunya savasi ciktiginda izmir valisi rahmi bey, milliyetcilik ruhunu asilayan, yabancilara karsi manevi cephe kuran altaylilarin mucadelelerine devam etmeleri gayesiyle gencleri askere almadi. bunlar arasinda sark idadisi okul muduru ve ogretmenleri vasif cinar bey, necati bey ve sukru saracoglu (eski basbakan) bulunuyordu.
altay birinci dunya savasinda azinlik takimlari ile cetin bir mucadeleye girdi. 9 kasim 1914’ de ingiliz genclerinden kurulu pakser’i (4-3), kasim 1914’de amerikan kolleji’ni (3-0) yendi. 6 aralik 1914’de paniainios’la (0-0), 13 aralik 1914’de karsiyaka rum takimiyla (0-0) berabere kaldi. 27 aralik 1915 yilinda paniainios-apollon muhtelitini (2-0) yendi. 1915 yilinda bahar ayinda altay karsiyaka rum, midilli, trablusgarb takiminin istirakiyle yapilan ilk ligde sampiyon oldu. altay kulubunun ilk baskani vasif cinar bey verdigi demecte, “rum ve ermeni takimlarina karsi elde edilen sampiyonlugu ovdu, genclerin gayret ve hevesten dolayi memnun ve mutesekkiriz” dedi.
1916 - 1917 sezonunda da altay, tum ecnebi-rum takimlarini maglup ederek turk’un kuvvetini izmir sampiyonlugunu kazanarak bir kez daha ispatladi. 1918 yilinda mutareke doneminde kuluplerde bir dagilma havasi oldu ve faaliyetler durdu.
ayni yil altay garibaldi’yi (10-0) yendi. altay’in bu zaferi izmir’deki italyan general konsolosunu cileden cikardi ve garibaldi kulubunu kapatti. italyan konsolosu, milli kahramanlarinin isminin izmir’deki, italyan gencleri tarafindan kullanilmasina cok fena sinirlenmisti.
milli mucadelede altay’lilarin rolu
rum metropoliti hiristosmos, rum kolonisi izmir’deki maclarin devamli seyircileriydi. maclar simdiki alsancak stadinin bulundugu o zamanki ismi panainios sahasinda oynanirdi. rumlar her maca rum evangelidis okulunnun bandosunu getirirlerdi.
1914 yilinda birinci dunya savasi patlak verince altay’in maclari rum takimlarina karsi turk’un gurur maclari olmustu. metropolit hiristosmos’un musabakalari izlemesi, rum ve diger ecnebi azinligi kiskirtmasi bakimindan onemliydi. izmir valisi rahmi bey milliyetcilik ruhu ile hamurlasmis ve turkculuk hareketinin en buyuk onculerinden biriydi, altay’in her macini izliyordu. beraberinde, belediye baskani muftu cevherizade ahmet hamdi beyi ve askeri bandoyu da getiriyordu, altay’in bazi maclarini zamanin izmir mebusu celal bayar da izliyordu.
ittihad terakkiciler, ittihad terakki lisesi muduru sukru saracoglu (eski basbakan) sark idadisi muduru necati bey, kardesi husnu bey, sark idadisi mudur muavini vasif cinar bey, enver esat tekand bey, eski izmir sark gazetesi sahibi halil zeki bey (izmir milletvekili s. osma’nin babasi) esat cinar bey sik sik toplantilar yapiyorlardi. yunanlilarin izmir’i isgalinden bir gun once bahri baba parki onunde milliyetci geclerin istiraki ile miting yapildi. tarih 14 mayis 1919. yunan isgalinden bir gun onceki toplantiya 31 yasinda sorbonne universitesi mezunu hukuk-u beser yazari osman nevres bey (hasan tahsin) de katildi. turkluk haysiyeti icin halki mucadeleye cagiran necati bey, musella mudafaa tertibati yapmaya calisiyordu. mukemmel bir hatipti. halki costuruyordu. ondan sonra konusan vasif cinar bey, padisahin aczini saltanatin turklere dusman tarafindan esaret zincirini giydirmeye calistigini belirtti. onlar kursude konusurken genc gazeteci hasan tahsin de heyecandan gozyasi dokuyordu. 15 mayis 1919.... kara gun, yunan askeri izmir’i istilaya gelirken dusmana ilk kursun hasan tahsin tarafindan sikildi. bir gun once vasif cinar’larin, necati beylerin atesli konusmalari sirasinda gozyasi doken heyecanlanan genc gazeteci hasan tahsin sehit ediliyordu.
yunanlilar hasan tahsin’in ardindan necati bey’i vasif cinar’i yok etmeye koyuldular. sark idadisinin bu degerli ogretmenleri ne pahasina olursa olsun ele gecirilmeliydi. papaz hiristosmos’un casuslari, saltanatin usaklari onlari ariyordu. necati bey ve vasif cinar 15 gun saklandilar. necati bey daha sonra istanbul’a gitti. vasif cinar yunan isgalcilerine karsi redd-i-hak cemiyetini kurdu. bir sure sonra necati bey ile vasif cinar balikesir’de mudafaayi hak teskilatinda calistilar ve sehit gazeteci hasan tahsin’den hurriyet mesalesini alarak “izmir’e dogru” gazetesini yayimlayarak atesli makaleler yazdilar. bir sure sonra bergama ve akhisar cephelerinde bulgurcu mehmet efe ile calistilar. necati bey birinci buyuk millet meclisinde celal bayar ile birlikte saruhan mebusu secildi.
ikinci mesrutiyetten sonra devrimciligin ilk oncusu olan altay, ittihad ve terakki cemiyetinde spor faaliyetini genclere yaptirirken izmir’deki rum ve diger azinliklarin ekonomik, siyasi baskisini yoketmeye calisti. milliyetcilik bilincini genclere asiladi ve milli mucadeleye hurriyet kahramanlari yetistirdi.
eski cumhurbaskani sayin celal bayar, eski basbakan sayin sukru saracoglu, eski imar ve iskan, adalet, milli egitim bakani sayin necati bey, eski milli egitim bakani vasif cinar, eski izmir mebusu sayin enver esat bozkurt, eski izmir mebusu, adalet ve milli egitim bakani mahmut esat bozkurt, eski basbakan sayin adnan menderes, orgeneral sayin fahrettin altay, eski milletvekili refik sevket ince, eski izmir milletvekili sait odyak, danyal akbel, sayin adnan menderes’in enistesi sayin nejat evliyazade, eski izmir milletvekili tuccar serif remzi reyent, eski izmir valisi sayin ruhi soyer, eski izmir milletvekili eski spor bakani sayin kamil ocak’in kardesi sayin gazi ocak, sayin dundar soyer, eski milletvekili sayin muzaffer balaban, izmir milletvekili sayin sinasi osma, eski izmir milletvekili sayin sebati acun, eski emniyet genel mudur muavini sayin ismail hakki kuntay, oglu bursa senatoru sayin barlas kuntay cumhuriyet doneminde turk politikasi yonetiminde yon veren sahsiyetler oldular. chp’de ve daha sonra demokrat parti, hurriyet partisi, adalet partisi, cumhuriyetci guven partisi, kuruluslarinda hem kurucu, hem de yonetici olarak gorev alan bu buyuk degerli sahsiyetlerimizle altay’a olan hizmetlerinden dolayi minnet ve sukran borcluyuz.
ilk buyuk millet meclisinde gorev yaptiklari icin sayin kurucularimizla gurur duymaktayiz. yalniz politik sahada degil spor orgutune de yonetici olarak siyah-beyazli camiada yetisenlerin hizmetleri gecti.
sayin danyal akbel beden terbiyesi genel mudurlugu gorevinde bulundu ve federasyonlarda calisti. yine federasyonlarda ve onlarin orgutlerinde gorev alan degerli altay’li spor adamlarimiz sunlardir;
sayin sinasi osma, sayin ismail hakki kuntay, sayin saim saymaner, sayin sezai karabilgin, sayin hayri yorgancioglu, sayin mazhar zorlu, sayin hakki guruz, sayin feyyaz tugrul...

kaynak: altayspor.org.tr