yazılarında ve siyasal yaşamında batı uygarlığının bütünüyle benimsenmesini, türkçülüğü ve liberal düşünceyi savunan düşünür ve siyaset adamıdır. 1869 yılında şuşa-karabağda doğdu. ilköğrenimden sonra, annesinin çabasıyla rus gymnasiumuna gönderildi. batılı düşüncelerle tanıştığı bu okulu bitirdikten sonra, hukuk, tarih ve siyasal bilimler eğitimi gördüğü parise gitti (1888). üniversite yıllarında hocası ernest renandan etkilendi. pariste tanıştığı cemaleddin afgani onun islamiyete ilişkin düşüncelerini etkiledi. üniversite öğrenciliği sırasında la nouvelle revue, revue bleu gibi dergilerde yazıları yayımlandı.
ağaoğlunun fransada bulunduğu yıllar onun özellikle fransız devriminin getirdiği düşüncelere yakınlaşmasına, batılı liberal kavram ve değerleri incelemesine olanak verdi.
1894te azerbeycana döndü. irşad, terakki, fuyuzat gazetelerini yayımladı. ittihad ve terakkinin yayın organı olan şura-yı ümmete yazılar yazdı. bu dönemde temel olarak rusya müslümanlarının birliği ve kültürel gelişmesi doğrultusunda mücadele verdi. çarlığın baskısına karşı difai adlı bir gizli cemiyet kurdu. üzerindeki baskılar yoğunlaşınca, 1909da ailesiyle birlikte istanbula göç etti.
ii. meşrutiyet döneminde ağaoğlu, dağılan osmanlı imparatorluğunda milliyetçilik açısından en geç kalan türklerin, varlıklarını sürdürebilmek için milli şuur kazanmalarının zorunlu olduğu görüşüne, türkçülük akımına bağlandı. bu dönemde ziya gökalple birlikte "türkleşmek, islamlaşmak, muasırlaşmak" biçiminde ifade edilen düşüncenin, daha çok türkçü ve çağdaşlaşmacı yönüne ağırlık verdi. ağaoğlu için türkçülük siyasal bir programdan çok, ulusun kurtuluşunu sağlayacak birleşmenin temel kültürel harcı idi.
1911de türk yurdu cemiyetinin kurucuları arasında yer aldı. cemiyetin yayın organı türk yurdu dergisinde yayımladığı "türk alemi", "osmanlı inkılabının şarktaki tesiratı", "islamda davayı milliyet" gibi yazı dizileri ilgi uyandırdı. babanzade ahmed naim ve süleyman nazif gibi islamcı ve osmanlıcı yazarlarla giriştiği tartışmada türkçülükle islamın çelişmediğini kanıtlamaya çalıştı. o sıralarda, ittihatçı eğilimlerin söz sahibi olmaya başladığı darülfununda rus dili ve türk tarihi hocalığı yapmaya başladı. 1914te afyonkarahisar mebusluğuna seçildi. 1915te ittihat ve terakkinin genel merkez üyesi oldu. 1917 ekim devriminden sonra kafkas orduları siyasi müşaviri olarak rusyaya gitti. geri döndüğünde ingilizler tarafından tutuklandı ve maltaya sürüldü.
1921de serbest bırakılınca anadoluya geçen ağaoğlu ankara hükümetince matbuat umum müdürlüğü görevine getirildi. 1930da cumhuriyetçi serbest fırkanın kuruluşuna katıldı. partinin programı ve tüzüğünün oluşturulmasına önemli katkısı oldu. serbest fırka kendisini feshedince çoğu kurucuların aksine eski partisine dönmedi. 1933te akanı gazetesini çıkardı. chpye muhalif bir çizgi izleyen gazeteyi kısa süre sonra kapatmak zorunda kaldı.
cumhuriyet döneminde gerek chp içindeki tutumunda, gerekse kadro hareketini temsil eden şevket süreyya aydemir ile giriştiği tartışmada, ağaoğlunun batılı parlamenter düzene yakınlığı ve "bütüncü" toplumsal anlayışlara karşı, batılı anlamda birey özgürlüğüne dayalı toplumsal ve iktisadi görüşleri ağırlık kazanmıştır. gazete yazılarını topladığı "devlet ve fert" (1933) adlı kitabı ve bir ütopya denemesi olan "serbest insanlar ülkesinde" (1930) bu açıdan önem taşır. 19 mayıs 1939da istanbulda öldü.
neden bekliyorsun?
bu sözlük, duygu ve düşüncelerini özgürce paylaştığın bir platform, hislerini tercüme eden özgür bilgi kaynağıdır.
katkıda bulunmak istemez misin?