adıyaman

-coğrafya-

genel durum:

adıyaman ili orta fırat bölümü içinde yer alır. eski coğrafyacı ve tarihçilere göre: güneyde arap yarımadasından, kuzeyde toros sıradağları’na doğru uzanan arap çöllerinin sona erdiği yerde, toros sıra dağlarının eteklerinde verimli topraklar yer almaktadır. arap çöllerini kuzeyden bir ay gibi saran bu topraklara binlerce yıldan beri ‘bereketli hilal’ adı verilmiştir. ortadoğu ülkelerinin merkezinde yer alan ‘bereketli hilal’ topraklarında asya, avrupa ve afrika kıtalarından gelen ana kara yolları birbirlerini kesmektedir. tarih boyunca ‘bereketli hilal’ bölgesi ana ticaret yollarının kavşak noktalarında, büyük ticaret ve sanayi şehirleri doğmuş, büyümüş, yıkılmış ve yerlerine yenileri kurulmuştur. ‘bereketli hilal’ bölgesinin bir parçası sayılan orta fırat bölümünün illerinde olan adıyaman şehri, ‘bereketli hilal’ bölgesinin en üst sınırını oluşturmaktadır. adıyaman ili uygun coğrafi özellikleri dolayısıyla tarihinin her döneminde insanların yaşamayı tercih ettikleri bir yerleşim bölgesi olmuştur.

yeryüzü şekilleri:

adıyaman’ın kuzey kesimi torosların uzantısı olan malatya dağları ile çevrilidir. çelikhan, gerger ve tut ilçelerinin arazilerinin çoğu dağlıktır.
ilin belli başlı dağları; akdağ, dibek, ulubaba, gördük, nemrut, bozdağ ve karadağdır. güneye inildikçe ova nitelikli araziler başlar. kahta, samsat, keysun ve pınarbaşı ovaları ilin önemli ovalarıdır .

bitki örtüsü:

adıyaman ili doğu ve güneydoğu anadolu bölgeleri arasında köprü vazifesi gören bir şehirdir. hatta kısmen akdeniz bölgesinin özelliklerini de taşır. bu nedenle bitki örtüsü de bu üç bölgenin özelliklerini taşımaktadır. yüksek rakımlı yerler genelde meşe ağaçları ile kaplanmış olmakla birlikte, su ve toprak erozyonu nedeni ile çıplak hale gelmiş araziler de mevcuttur. yaz mevsiminin uzun ve kurak geçmesi dolayısıyla orman içi bitki örtüsü yok denecek kadar azdır. tarım yapılmayan alanlar çayır, mera, yabani ağaçlar ve makilerle kaplıdır. sazlık, bataklık alanlarda suyu seven bitki türlerine rastlanmaktadır.
rakım yükseldikçe ağaç türleri değişmekte kimi bölgelerde meşeliklere rastlamak mümkün olmaktadır.doğan, şahin, baykuş, keklik gibi yabani kuş türleri yanında tavşan, tilki, çakal gibi yaban hayvanları da adıyaman il sınırları içerisinde yaşama alanlarına sahiptirler.

akarsular :

fırat nehri ilin en önemli akarsuyudur. diğer akarsuları ise şunlardır; sofraz çayı, ziyaret çayı, çakal çayı, kalburcu çayı, eğri çayı, besni akdere çayı, şepker çayı, çat deresi, gürlevik deresi ve halya deresi ile gölbaşı, inekli, azaplı ve abdulharap gölleri ilin diğer su kaynaklarıdır.

fırat nehri:

ilin en önemli akarsuyu-dur. şanlıurfa ve diyarbakır illeri ile sınırı oluşturur. il içindeki uzunluğu 180 km. dir. kâhta, kalburcu ve göksu çayları nehrin başlıca kollandır.

kahta çayı:

çelikhan yöresindeki bulam, abdülharap ve recep sularını toplayıp cendere köprüsünden geçtikten sonra eski kahta ve alut arazisinde biriken dağ sularını da alarak fırat nehri’ne karışır (45.5 km).

göksu çayı:

kahramanmaraş ili sınırlarından çıkar. erkenek, tut.ve akdere civarından geçer. sofraz suyunu da aldıktan sonra gümüşkaya’nın batısında fırat nehrine karışır. ii sınırlan içindeki uzunluğu 90 km. ’dir.

sofraz çayı:

besni ilçesi toklu köyü civarından çıkar. hacıhalil köyü yakınlarında keysun suyu’nu alarak akdere civarında göksu çayı’na karışır. il sınırları içindeki uzunluğu 51 km.’dir.

ziyaret çayı:

kaynağını cebel ve zey köyleri sularından alarak ipekli köyü civarında atatürk barajı gölü’ne karışır.

adıyaman ilinin önemli sayılabicak diğer akarsuları ise şunlardır:

çakal çayı (37.5 km.) kalburcu çayı, eğriçay (32 km.}, besni akdere çayı (59 km.) keysun çayı (45 km..), birimşe çayı (35 km.), şepker çayı, çat deresi, gürlevik deresi ve halya deresi (41 km.)

göller - göletler:

ilde dört doğal, bir de yapay olmak üzere beş adet göl vardır. bunlar gölbaşı, inekli, azaplı ve abdulharap doğal gölleri ile atatürk barajı suni gölüdür.
gölbaşı gölü: 2.19 km2 yüzölçümünde olan bu göl, gölbaşı ilçesi belediye sınırları içerisinde yer almaktadır. çevresinde turistik tesisler bulunan gölde balık üretimi de yapılmaktadır.
inekli gölü: yüzölçümü 1.09 km2 dir. yağışların fazla olduğu dönemlerde gölbaşı ve azaplı gölleri ile doğal olarak açılan kanallarla birbirine bağlanırlar.

azaplı gölü:

ilçenin batısında bulunan bu gölün yüzölçümü 2.72 km2 dir. kışın sularının artması nedeniyle çoğu kez gölbaşı gölü ile birleşik bir görünüm arz eder.

abdülharap gölü:

çelikhan ilçesinin 3 km. kuzeyinde yer alan gölün yüzölçümü 5 km2 dir. yüzeyi yoğun olarak saz ve otlarla kaplanmış olan bu göl. çat barajı’nın tamamlanması halinde, baraj göl sahası içinde kalacaktır.

atatürk barajı gölü:

güney doğu anadolu projesi’nin (gap) uygulamaya konulmasıyla oluşan bir göl olup adıyaman ve şanlıurfa illeri arasında geniş bir alanı kaplar. bölgenin sulama suyu ve balık üretiminin temini açısından son derece önemli bir göldür. rezervuar sahası 81.700 hektardır.

çamgazi barajı gölü:

adıyaman merkez ilçeye bağlı atatürk barajı yolu üzerindedir. baraj gövdesi zonlu toprak dolgu tipinde yapılmakta olup sulama amaçlı inşa edilmektedir. sulama alanı 6536 hektardır.

çat barajı gölü:

güney doğu anadolu projesi’nin (gap) uygulamaya konulmasıyla oluşan göl olup adıyaman-çelikhan abdulharap gölü üzerindedir. sulama amaçlı kullanılan baraj gölü 14.481 hektarlık alanı kaplar.

göletler:

adıyaman ili gölet inşası bakımından yeterli su potansiyeline sahiptir. bu nedenle mevcut göletlerin yanısıra çoğunluğu gap projesi çerçevesinde olmak üzere bir çok gölet inşa halindedir. bazı göletler de planlama aşamasındadır.

dağlar:

kuzey kesimi, torosların uzantısı olan malatya dağları ile kaplıdır. güneye inildikçe yükselti azalır ve tamamiyle ova nitelikli araziler başlar. çelikhan, tut ve gerger ilçelerinin tamamına yakını dağlık bölge özelliğini taşır.

merkez, besni ve kahta ilçelerinin kuzey kesimleri dağlık, güney kesimleri ova şeklindedir. samsat ilçesi ise ilin en düz arazilerine sahiptir.

iklim:

adıyaman’ı doğudan batıya doğru bölen anti torosların kuzeyinde kalan dağlık bölgenin iklimi ile güneyinde kalan bölgenin iklimi birbirinden farklıdır. kuzeyde bulunan çelikhan ile gerger ilçesinin bir kısmı doğu anadolu bölgesi iklim özelliklerini taşımaktadır. batıda bulunan gölbaşı ile besni ilçesinin bir kısmı ise akdeniz bölgesi iklimine sahiptir. güneyi, yazları kurak ve sıcak,kışları ılık ve yağışlı; kuzeyi yazları kurak ve serin, kışları yağışlı ve soğuktur. doğu anadolu ile akdeniz bölgeleri arasında köprü konumunda olan ilin iklimi, bu özelliği dolayısıyla bölgedeki diğer illerden farklıdır.
atatürk baraj gölü alanının oluşmasından sonra, ilin ikliminde bir yumuşama ve nem oranında bir artış olmuştur. ilde hakim rüzgarlar kuzey, kuzeydoğu ve kuzeybatı istikametindedir.